به گزارش مشرق، «تهران چهارشنبه تعطیل شد» این خبری بود که ساعت‌های پایانی روز سه‌شنبه ۴ دی‌ماه رسانه‌ای شد. خبری که البته در یک‌ماه اخیر چند بار دیگر هم شنیده‌ایم؛ استاندار تهران اعلام کرد با توجه به تصمیم کمیته اضطرار آلودگی هوا، ادارات دولتی و غیردولتی تعطیل است. اغلب مردم هرسال با آغاز فصل پاییز و کاهش دمای هوا و شروع آلودگی و وارونگی هوا منتظر شنیدن چنین خبرهایی‌اند.
خبرهایی مانند تعطیلی مدارس و ادارات یا قطعی برق منازل. آلودگی هوا فقط مختص شهرهای بزرگ و صنعتی نیست و حتی در شهرهای مرزی کشور به‌دلیل بروز پدیده گرد و غبار نیز دیده می‌شود، بنابراین لازم است برای رفع این نوع مشکلات در شهرها سازمان‌های مربوطه ازجمله سازمان محیط‌زیست از از راهکارهای علمی دانشگاه‌ها و دانشجویان نیز استفاده کنند، زیرا دانشگاه‌ها می‌توانند «اتاق فکری» باشند که نقش مناسبی در حل مشکلات کشور داشته باشند.
دانشگاه آزاد هم مدتی است تلاش دارد پایان‌نامه‌های دانشجویان خود را به‌سمت حل مشکلات کشور سوق دهد. مدتی می‌شود که دانشجویان این دانشگاه، موضوعاتی را برای پایان‌نامه‌های خود انتخاب می‌کنند که حل یک مشکل صنعتی یا جامعه را نشانه رفته است.
به‌تازگی نیز درگاهی با عنوان «دریچه دانش» ذیل سامانه جامع مدیریت امور پژوهشی دانشگاه آزاد (پژوهشیار) راه‌اندازی شده که همه افراد از طریق آن می‌توانند دسترسی آسان و سریع به آخرین پژوهش‌های صورت‌گرفته در یک موضوع خاص دسترسی داشته باشند.
یکی از برنامه‌هایی که دانشجویان می‌توانند عناوین پایان‌نامه‌های خود را از زمینه‌های پژوهشی آن انتخاب کنند برنامه محیط‌زیست است که واحد پیشروی آن واحد تهران مرکزی است. سمیرا قیاسی، مجری برنامه علمی محیط‌زیست و دانشیار رشته مهندسی زیست واحد تهران مرکزی است.
در این گزارش تلاش کرده‌ایم ۱۰ پایان‌نامه برتر دانشجویانی را معرفی کنیم که تلاش کرده‌اند در پایان‌نامه خود راهکارهایی ارائه دهند تا به کمک آن بتوان آلودگی هوا و سایر آلودگی‌های محیط‌زیستی را کاهش داد.
بهینه‌سازی فرایند کاهش غلظت تولوئن از هوای آلوده به روش فوتوکاتالیستی در حضور بستر کاتالیستی PU/TiO۲ با مدل آماری رویه پاسخ
طراحی فضای شهری سازگار با محیط‌زیست و نقش آن در بهبود زندگی و محیط زیست
«مجید جلالی - واحد علوم تحقیقات - مهندسی محیط‌زیست - کارشناسی ارشد»
چکیده: طی چند دهه گذشته، با صنعتی شدن زندگی انسان و نیاز به مواد شیمیایی حاصل از ترکیبات نفتی در ساخت انواع محصولات صنعتی، آثار مخرب این ترکیبات بر روی محیط‌زیست از طریق ایجاد آلودگی‌های صنعتی افزایش یافته است. یکی از ترکیبات شیمیایی مورد استفاده در بسیاری از صنایع، ترکیبات آلی فرار است. این ترکیبات شامل طیف وسیعی از مواد شیمیایی است. ترکیبات BTEX به‌عنوان شاخص ترکیبات آلی شناخته می‌شوند. هدف از این مطالعه، بهینه‌سازی فرایند کاهش غلظت تولوئن از هوای آلوده به روش فوتوکاتالی ستی در حضور بستر کاتالیستی
TiO۲/PU با مدل آماری رویه پاسخ بود. در این مطالعه تأثیر پارامترهای دبی جریان هوا (۴-۲ لیتر در دقیقه)، غلظت تولوئن (۵۰-۲۵ پی‌پی‌ام) و مقدار کاتالیست نشانده شده (۵۰-۲۵ میلی‌گرم بر مترمربع) توسط نرم‌افزار دیزاین اکسپرت و طراحی باکس بنکن مورد بهینه‌سازی قرار گرفت. در شرایط بهینه فرایند، تأثیر منابع نوری مختلف و همچنین اثر سینرژیستی مکانیسم‌های دخیل بر کارایی مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان داد مدل پیشنهادی توسط نرم‌افزار از مدل دوجمله‌ای تبعیت می‌کند و شرایط بهینه فرایند در دبی دو لیتر در دقیقه، غلظت تولوئن ۲۵ میلی‌گرم در مترمکعب و مقدار کاتالیست ۴۷.۹ میلی‌گرم بر متر مربع اتفاق می‌افتد.
در این شرایط فرایند مذکور توانایی حذف ۸۰ درصد از تولوئن را دارد. بررسی اثر سینرژیستی مکانیزم‌های دخیل بر کارایی مشخص کرد که مکانیسم فوتولیز به‌تنهایی ۳۰.۰۷ درصد و مکانیسم جذب سطحی تنها ۱۲.۴۷ درصد از تولوئن اولیه را کاهش می‌دهند. با در نظر گرفتن غلظت اولیه ۲۵ پی‌پی‌ام و کارایی ۸۰ درصدی، غلظت خروجی تولوئن در سیستم به ۶.۲۵ پی‌پی‌ام می‌رسد. فرایند مورد مطالعه در حضور منابع مختلف نوری که شامل اشعه ماورای بفش A، C و نور مرئی است می‌تواند، ۸۳.۱۴، ۸۰ و ۴۱.۹ درصد از غلظت اولیه تولوئن را کاهش دهد.
ارزیابی اثرات زیست‌محیطی سیستم‌ها و حوادث مربوطه و ارائه راهکارهای مؤثر در کاهش اثرات مخرب
برآورد مخاطرات بهداشتی آلاینده‌های هوا در شهر تهران با استفاده از مدل AirQ
«آویژه گویری - واحد علوم تخقیقات - مدیریت بهداشت ایمنی و محیط زیست - کارشناسی ارشد»
چکیده: طبق برآوردهای WHO، هر سال ۸۰۰,۰۰۰ نفر در اثر بیماری‌های قلبی-عروقی، تنفسی و سرطان ریه ناشی از آلودگی هوا در سرتاسر دنیا دچار مرگ زودرس می‌شوند؛ تقریباً ۱۵۰,۰۰۰ نفر از این تعداد مرگ در جنوب آسیا رخ می‌دهد. نتایج مطالعات در خصوص اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت به‌صورت موارد بستری، مراجعه به پزشک، تعداد موارد یک بیماری خاص، مرگ و تعداد سال‌های از دست رفته زندگی (YOLL) گزارش می‌شود.
مواد و روش‌ها: این تحقیق شامل کمّی‌سازی اثرات بهداشتی آلاینده‌های هوا در سال ۱۴۰۱ در تهران است.
در این مطالعه از مدل AirQ برای ارزیابی و اندازه‌گیری اثرات بهداشتی حاصل از در معرض قرار گرفتن آلاینده‌های هوای شهر تهران در سال ۱۴۰۱ استفاده شده است. تعداد ایستگاه‌های مورد مطالعه ۲۲ ایستگاه بود. مدل AirQ توسط سازمان جهانی بهداشت معرفی شده که می‌تواند پیامدهای بهداشتی منتسب به آلاینده‌های هوا را پیش‌بینی کند و پیامدهای بهداشتی گوناگون را در نرخ‌های انتشار مختلف اندازه‌گیری کند.
بنابراین، مرگ و میر و بیماری‌های پنج آلاینده شاخص هوا در شهر تهران در سال ۱۴۰۱ با به‌کارگیری خطر نسبی و میزان بروز پایه که اطلاعات آن را از WHO اخذ می‌کند، مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد.
بهبود پیش‌بینی میزان آلایندگی NO۲ با استفاده از شبکه عصبی روش گروهی مدل‌سازی داده‌ها بهبود یافته با الگوریتم بهینه‌سازی ارشمیدس
نقش آموزش‌های تخصصی در ارزیابی آلاینده‌های زیست محیطی
«محمد حیدری‌خواه - واحد تهران مرکزی - مهندسی عمران و منابع زمین - کارشناسی ارشد»
چکیده: یکی از چالش‌های زیست‌محیطی اساسی در کلانشهرها مسئله آلودگی هواست. این مسئله در کلانشهری مانند تهران به‌علت حجم ترافیک بالا، استفاده از خودروهای غیراستاندارد، احتراق ناقص سوخت‌های مورد استفاده خودروها و بی‌توجهی که طی سال‌های گذشته نسبت به آلودگی هوا صورت‌گرفته اهمیت به‌خصوصی پیدا کرده است. پیش‌بینی غلظت روزانه آلاینده‌های هوا اولین گام اساسی در برنامه‌ریزی کاهش اثرات آن‌هاست.
در این تحقیق تمرکز بر پیش‌بینی آلایندگی NO۲ با استفاه ازشبکه عصبی روش گروهی مدل‌سازی داده‌های بهبودیافته با الگوریتم بهینه‌سازی ارشمیدس است. برای این منظور پس از جمع‌آوری داده‌ها در مرحله پیش‌پردازش پس از پاکسازی و نرمال‌سازی داده‌ها عمل انتخاب ویژگی با استفاده از الگوریتم تحلیل مؤلفه‌های اصلی انجام می‌شود، سپس در مرحله پیش‌پردازش شبکه عصبی روش گروهی مدل‌سازی داده‌ها با استفاده از الگوریتم بهینه‌سازی ارشمیدس بهبود داده می‌شود تا پیش‌بینی آلایندگی NO۲ به‌صورت بهینه انجام شود.
درجهت مقایسه روش پیشنهادی از شبکه‌های عصبی دیگر مانند پایه‌ای شعاعی و پرسپترون چند لایه نیز استفاده شده است. نتایج حاکی از میانگین مربعات خطای ۰/۶۹ در روش پیشنهادی دارد.
تحلیل و ارزیابی راهبرد زیست‌محیطی ایران در خصوص آلودگی هوا و ریزگردها
گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در زمینه کاهش خطرات زیست‌محیطی منابع مشترک
«غلامرضا زکی‌خانی چگنی - واحد قم - علوم سیاسی روابط بین‌الملل - کارشناسی ارشد»
چکیده: در این پایان‌نامه که با عنوان تحلیل و ارزیابی راهبرد زیست‌محیطی ایران در خصوص آلودگی هوا و ریزگردها مطرح شده، با هدف بهره‌برداری مؤثر از راهبردهای زیست‌محیطی ایران در تعامل با منطقه و بین‌الملل مورد بررسی قرار گرفته و در این رابطه سؤال اصلی که مطرح بوده این است که «مهم‌ترین چالش‌ها و راهکار ارتقای سیاست‌گذاری زیست‌محیطی ایران در خصوص مقابله با آلودگی هوا و ریزگردها کدام است و چگونه قابل تحلیل و ارزیابی است؟» که باید به این پرسش پاسخ داده شود.
همچنین فرضیاتی مفروض است که مهم‌ترین آن‌ها «چالش‌های زیست‌محیطی ایران در خصوص مقابله با آلودگی هوا و ریزگردها در چهارچوب فقدان برنامه‌ریزی جامع، بی‌توجهی به همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و تخریب محیط‌زیست قابل بررسی بوده که از طریق تدوین راهبرد جامع بسط همکاری‌های محلی و جهانی و اولویت‌بخشی به برنامه‌های توسعه پایدار قابل رفع و اصلاح است.»
اندازه‌گیری انتشار گاز CO۲ در چرخۀ حیات ساختمان مسکونی یک‌طبقه ساخته‌شده از فناوری چاپ سه‌بعدی و مقایسه آن با ساختمان‌های مشابه متداول بتنی، فلزی و مصالح بنایی
محیط زیست، توسعه پایدار، چالش‌های فرارو و نگرش محیط زیستی
«امیرحسین توحیدی‌نیا - واحد تهران مرکزی - مهندسی عمران - کارشناسی ارشد»
چکیده: اثرات زیست‌محیطی و به‌ویژه انتشار کربن امروزه تبدیل به یک موضوع مهم شده است به‌نحوی که محققان و حتی سیاست‌گذاران به دنبال روش‌هایی برای کاهش انتشار کربن هستند. در این میان، صنعت ساخت مسئول حدود یک‌سوم کربن انتشار یافته در جهان است. یکی از فناوری‌های نوین در صنعت ساخت، اجرای ساختمان به روش چاپ سه‌بعدی است. این روش نیز مانند هر تکنولوژی و فناوری جدید، پیش از آنکه فراگیر شود، باید آثار زیست‌محیطی آن مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، در این تحقیق انتشار گاز کربن که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های آثار زیست‌محیطی است، برای ساختمان چاپ سه‌بعدی مورد بررسی قرار گرفته است.
برای این کار، یک ساختمان چاپ سه‌بعدی ۸۱ متری در نظر گرفته شده و به همراه ۳ روش متداول ساختمان بتنی، ساختمان فلزی و ساختمان بنایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. ابتدا فهرست فعالیت‌ها و مصالح هر ساختمان و مقادیر مربوط به آن جمع‌آوری شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار ارزیابی چرخه حیات سیماپرو و پایگاه داده اکواینونت، انتشار کربن هر یک محاسبه شده است. در نهایت، با تحلیل نتایج، هر چهار مدل با یکدیگر مقایسه شدند.
تأثیر سیاست‌های پایدار شهری در حمل‌ونقل جهت کاهش ترافیک و آلودگی هوا (مطالعه موردی شهر تهران)
چالش‌های محیط زیستی مرتبط با نظام حمل‌ونقل عمومی و مدیریت حمل‌ونقل شهری
«محمدحسین ملک‌محمدی - واحد تهران شمال - مهندسی حمل و نقل - کارشناسی ارشد»
چکیده: دیدگاه سیاست‌گذاران حمل‌ونقل در ارتقای شرایط حمل‌ونقلی جامعه، با دیدگاه مردم که درپی بهبود شرایط سفر خودند، متفاوت است. به طور کلی مدیران شهری همواره در برنامه‌های خود در تلاش برای افزایش و گسترس سیستم حمل‌ونقل عمومی بوده‌اند، زیرا به این طریق ترافیک شهری و آلودگی را با کاهش سفرها با خودرو شخصی بهبود می‌دهند. در این مطالعه با استفاده از مدل‌سازی رگرسیون و همچنین آمار توصیفی به بررسی سیاست‌های شهر تهران با استفاده از اطلاعات سالنامه‌های آماری تهران پرداخته شده است. نتایج نشان داده افزیش حمل‌ونقل عمومی طی دو دهه در مقابل رشد تقاضای سفر مناسب نبوده، به طوری که سهم حمل‌ونقل مترو از حدود ۹ درصد تغییری نکرده است، این مقدار در صورتی که فقط شهروندان تهرانی درنظر گرفته‌شده حدود ۲۰ درصد کمتر است، یعنی سهم مترو از جابه‌جایی شهروندان تهرانی ۷.۲ درصد است و سفرهای حمل‌ونقل با خودرو شخص حدود ۵۰ درصد همواره ثابت مانده است. درصد قابل‌توجه‌ای از سهم استفاده‌کننده‌گان از مترو یعنی ۲۲ درصد سهم غیرساکنان تهرانی است، لذا تا حد قابل‌توجه‌ای گسترش مترو در سهم سفرهای شهروندان تهرانی نیست. در بعضی گزارش‌ها سهم حمل‌ونقل عمومی ۵۰ درصد اعلام شده است اما این عدد کمتر از ۲۷ درصد است، اما تاکسی جزء حمل‌ونقل عمومی نیست و حمل نقل پاراترانزیت است و سهم ۲۳ درصدی آن جزء حمل ونقل عمومی نیست. با توجه به همبستگی منفی بین تاکسی سنتی و اسنپ، این دو مد همواره رقیب یکدیگر بوده‌اند اما اسنپ نه رقیب حمل ونقل عمومی است و نه تکمیل‌کننده (به عنوان مد ترکیبی) آن است.
مسئولیت مدنی دولت در قبال آلودگی هوا با رویکردی بر نظام حقوقی ایران
بررسی مبانی فقهی و حقوقی حق دسترسی به هوای سالم
«مرضیه ساروقی‌نیا - واحد اراک - حقوق خصوصی - کارشناسی ارشد»
چکیده: محیط زیست موضوعی است که علاقه برای سالم نگه‌داشتن آن و به عبارت دیگر حمایت از آن در برابر رفتارهای گوناگون آلاینده که در بخش هشتم اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری از آن‌ها به عنوان جرایم زیست‌محیطی نام برده شده است (جعفری لنگرودی، ۱۳۹۶، ۶۵) از گذشته‌های دور وجود داشته، با این تفاوت که در آن ایام اهمیت و ارزش آن مانند امروز برای انسان‌ها شناخته نشده بود (خواجه‌پیری، ۱۳۹۶، ۷۸).
بشر رفته‌رفته به موازات دستیابی به ابزار و فناوری‌های تکامل‌یافته‌تر و بهره‌برداری از ره‌آوردهای پیشرفت‌های روزافزون، متوجه ذخایر طبیعی موجود در زیست‌کره و امکاناتی شد که می‌توانست بسیاری از آرزوهای دیرینه‌اش را برآورده سازد. به این ترتیب، گام‌های نخستین برای تخریب و انهدام محیط زیست (وقوع جرایم زیست‌محیطی) برداشته شد (روشن، ۱۳۸۶، ۲۱).
این روند ادامه یافت تا آنجا که در اوایل قرن گذشته بشر متوجه پدیده‌های بسیار خطرناک ناشی از آلودگی و تخریب محیط زیست شد، همانند پدیده گرمایش جهانی و تخریب لایه اوزن که بروز سرطان را در پی دارد. (فهیمی، ۱۳۹۱، ۲۱) درک موضوعات زیست‌محیطی و رفتار مردم در این زمینه در طول قرون گسترش یافته است (زرگوش، ۱۳۸۹، ۳۴) و از آنجا که محیط زیست و پالایندگی آن از ضروریات بقای بشریت است، لذا باید مانع از ورود صدمه و خسارت به آن شد (صفایی، ۱۳۹۹، ۶۵).
مسئولیت مدنی دولت در سال‌های اخیر با توجه به افزایش فعالیت‌های دولت در عرصه‌های مختلف از اهمیت زیادی برخوردار شده است و لزوم پاسخ‌گویی دولت در همه زمینه‌ها از جمله خسارات وارده بر اشخاص از اعمال و صلاحیت‌های دولت است که همواره مورد تأکید بوده (علم‌خانی، ۱۳۹۳، ۶۶). مسئولیت مدنی دولت در قبال شهروندان حوزه‌ای از مسئولیت در قانون اساسی و منابع معتبر فقهی است، به‌خصوص در عرصه‌هایی از زندگی صنعتی امروزی که دولت فعالیت کاملاً انحصاری دارد. اساساً مردم در یک ارتباط قهری از خدمات دولت بهره‌مند و به همان قسمت از نتایج زیان‌بار بهره‌مند می‌شوند.
ارزیابی پیامد انتشار گازهای گلخانه‌ای محل دفن زباله سراوان بر زیست‌بوم‌های جنگلی هیرکانی
برآورد میزان گاز متان تولیدی از لندفیل با استفاده از نرم‌افزار LandGem
«لیلا غلامی دلیوند - واحد لاهیجان - محیط زیست-تنوع زیستی - دکتری تخصصی»
چکیده: دفن زباله روشی متداول برای دفع زباله در سرتاسر جهان است که مجموعه‌ای از پیامدهای زیست‌محیطی خاص خود را به همراه دارد. یکی از مسائل مهمی که از دفن زباله ناشی می‌شود، انتشار گازهای گلخانه‌ای در جوّ است. این گازها، مانند متان و دی‌اکسید کربن، عوامل مؤثری در تغییرات آب و هوایی هستند و می‌توانند اثرات گسترده‌ای بر محیط زیست داشته باشند. در این تحقیق، در مورد پیامدهای دفن زباله در جنگل‌ها و پیامدهای بالقوه انتشار گازهای گلخانه‌ای بر این زیست‌بوم‌ها بحث خواهد شد. جنگل‌ها با عمل به‌عنوان ترسیب کربن، جذب و ذخیره مقادیر زیادی دی‌اکسید کربن از جوّ، نقش مهمی در کاهش تغییرات آب و هوایی ایفا می‌کنند.
با این حال، هنگامی که گازهای دفن زباله در هوا منتشر می‌شوند، به اثر گلخانه‌ای کمک می‌کنند، گرما را به دام می‌اندازند و باعث افزایش دمای جهانی می‌شوند. این افزایش دما می‌تواند اثرات مخربی بر جنگل‌ها داشته باشد، زیست‌بوم‌ها را مختل کند و منجر به کاهش تنوع زیستی شود. علاوه بر این، انتشار متان از محل‌های دفن زباله می‌تواند اثرات مستقیمی بر جنگل‌ها داشته باشد. متان یک گاز گلخانه‌ای قوی است که پتانسیل گرمایش جهانی بسیار بالاتر از دی‌اکسید کربن دارد. هنگامی که متان در جوّ منتشر می‌شود، می‌تواند تغییرات آب و هوایی را تشدید کند و منجر به رویدادهای آب و هوایی مکرر و شدیدتر، مانند خشکسالی و آتش‌سوزی شود.
این رویدادهای شدید می‌تواند تهدیدهای قابل توجهی برای سلامت جنگل‌ها باشد و خطر تخریب و از بین رفتن جنگل‌ها را افزایش دهد.علاوه بر این، رسوب گازهای دفن زباله در جنگل‌ها می‌تواند اثرات غیرمستقیمی بر فرایندهای زیست‌بوم داشته باشد. به‌عنوان مثال، اکسیدهای نیتروژن تولید شده توسط دفن زباله می‌تواند به آلودگی هوا کمک کند که می‌تواند به پوشش گیاهی جنگل و سلامت خاک آسیب برساند. این آلودگی می‌تواند چرخه مواد مغذی را مختل کند، سطح pH خاک را تغییر دهد و بر رشد و بقای گونه‌های گیاهی تأثیر بگذارد.
با گذشت زمان، این تغییرات می‌تواند منجر به تغییر در ترکیب و ساختار جنگل شود که بر سلامت کلی و انعطاف‌پذیری زیست‌بوم تأثیر می‌گذارد. علاوه بر پیامدهای زیست‌محیطی، انتشار گازهای گلخانه‌ای از دفن زباله می‌تواند اثرات اجتماعی و اقتصادی بر جوامع وابسته به جنگل نیز داشته باشد. تغییرات اقلیمی ناشی از تغییرات اقلیمی در زیست‌بوم‌های جنگلی می‌تواند بر خدمات زیست‌بوم مانند تنظیم آب، ترسیب کربن و حفاظت از تنوع زیستی تأثیر بگذارد. این تغییرات می‌تواند تأثیرات آبشاری بر معیشت، امنیت غذایی و شیوه‌های فرهنگی داشته باشد، به‌ویژه برای جوامع بومی و حاشیه‌نشین که برای رفاه خود به جنگل‌ها متکی هستند.
نحوه اعمال ماده ۲۳۴ آیین‌نامه داخلی مجلس در خصوص ترک فعل دستگاه‌های متولّی قانون هوای پاک
بررسی مبانی فقهی و حقوقی حق دسترسی به هوای سالم
«لیلا برازنده - واحد علوم تخقیقات - حقوق محیط زیست - کارشناسی ارشد»
چکیده: طبیعت و محیط زیست که از مجموعه موجودات، منابع و عوامل و شرایط هماهنگی که در اطراف هر موجود زنده وجود دارد و ادامه حیات به آن وابسته است، به وجود می‌آید. آلودگی محیط زیست بر کیفیت و چرخه طبیعی اثر می‌گذارد و پیامدهای زیانباری برای زندگی انسان، حیوان، گیاه و اقلیم آب و هوایی دارد. در جهان امروز، مسئله آلودگی، یکی از مهم‌ترین و حادترین مشکلات تمدن انسانی است و نقش انسان در آلودگی محیط زیست بسیار چشم‌گیر است. طبیعت، برای بقای نسل بشر آفریده شده است و پیوندی ناگسستنی میان انسان و طبیعت وجود دارد.
یکی از مهم‌ترین اقسام این آلودگی، آلودگی هواست که تأثیر مستقیم بر انسان‌ها و حیوانات این کره خاکی دارد و متأسفانه به دلیل گسترش روزافزون جمعیت و فناوری‌های موجود در ایران، این آلودگی روز به روز افزایش پیدا می‌کند. در همین راستا، با ابلاغ سیاست‌های کلی محیط زیست در تاریخ ۲۶/۰۸/۱۳۹۴ توسط مقام‌معظم‌رهبری دام‌ظله، سبب شد تا قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۰۳/۰۲/۱۳۷۴ تغییرات به‌سزایی داشته باشد و پویاتر و کاربردی‌تر شود و به همین منظور، قانون هوای پاک به تصویب مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۵/۰۴/۱۳۹۶ رسید.
البته لازم به ذکر است شورای عالی محیط زیست طی سال‌های ۱۳۸۸، ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ دستورالعمل‌هایی در خصوص تعیین استانداردهای هوای پاک اعلام کرده است، ولی واکنش اصلی قوه تقنینی جمهوری اسلامی در تصویب قانون مزبور بوده است و به تبع آن، آیین‌نامه‌های اجرایی قانون توسط هیئت‌وزیران تصویب شده است. قانون هوای پاک بایدها و نبایدهایی برای اشخاص عمومی و خصوصی تعیین کرده و وظایف دستگاه‌های مختلف مشخص شده و برای مستنکف از اجرای قانون ضمانت اجرای کیفری تعیین کرده است. آنچه که محرز است اینکه آلودگی هوا خسارات جبران‌ناپذیری را برای کشور دارد. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت درباره هزینه‌های تحمیل‌شده ناشی از آلودگی هوا به کشور بیان کرده است: «هزینه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا ۲.۸ میلیارد دلار در سال است که تقریباً ۱۰ درصد از این مبلغ یعنی ۸۰۰ میلیون دلار این هزینه‌ها به سیستم بهداشتی و درمانی کشور تحمیل می‌شود.»
بررسی فقهی و حقوقی مفهوم حق بر هوای سالم با تکیه بر حقوق شهروندی
بررسی مبانی فقهی و حقوقی حق دسترسی به هوای سالم
«مهدیه مهرپور - واحد تنکابن - فقه و مبانی حقوق اسلامی - کارشناسی ارشد»
چکیده: در عصر حاضر، بهره‌مندی و یا برخورداری از یک محیط زیست سالم و به دور از آلودگی برای شهروندان جزئی از حقوق بشر محسوب می‌شود و در اسناد داخلی و بین‌المللی بسیار مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. از این رو، تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل حق بر هوای سالم با تکیه بر حقوق شهروندی می‌پردازد. لذا اهمیت این عامل تا آنجا است که بدون آن (هوای سالم)، حتی برای چند دقیقه امکان زندگی وجود نخواهد داشت. از طرفی، مطابق با اصل نخست اعلامیه استکهلم، انسان از حقوقی بنیادین برای داشتن آزادی و برابری و شرایط مناسب زندگی در محیط زیستی که به او اجازه زندگی با حیثیت و سعادتمندانه را بدهد، برخوردار است.
بدین ترتیب، آلودگی هوا را هر گونه تغییر در ترکیبات مناسب و ایده‌آل که باعث تغییر کیفیت آن شده، به‌گونه‌ای که برای سلامتی عمومی مضر باشد و آسیب برساند، تعریف می‌کنند. از طرفی، حق بر هوای سالم از زیرمجموعه‌های حق بر محیط زیست سالم محسوب می‌شود و در برخی قوانین و مقررات بر حق تنفس در هوای سالم صحه گذاشته شده است و هر شهروندی حق دارد در هوایی سالم تنفس کند و دولت‌ها نیز به اتخاذ تدابیری در جهت تضمین آن، وظیفه دارند.
از این رو، در نظام جمهوری اسلامی ایران در اصل پنجاهم قانون اساسی، بر لزوم شکل‌گیری محیط زیست سالم و پاک که یکی از شاخصه‌ها و عناصر آن حق بر هوای سالم می‌باشد، تأکید شده است. همچنین در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین و مقررات موضوعه نیز به منظور تأمین و تضمین حق بر هوای پاک ضمانت اجراهای خاصی را در نظر گرفته‌اند؛ ولی هنوز در رویه اجرایی و در عمل دولت جمهوری اسلامی ایران نتوانسته است حق بر هوای سالم را تضمین کند. لذا با ارزیابی و تحلیل مفهوم و عناصر حق بر هوای سالم در چهارچوب نظام حقوقی حاکم و مطابق با قوانین و مقررات موضوعه داخل و کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی حقوق بشری، اینگونه باید گفت که حق بر هوای پاک به عنوان یکی از حقوق برجسته و مورد حمایت شهروندی به شمار می‌آید.
