به گزارش روابط‌عمومی مرکز، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های «چشم انداز آینده ایران» و یکصد و نود و چهارمین نشست علمی-تخصّصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «چشم انداز تحولات جمعیتی و جامعه شهری» برگزار شد.

در این نشست، علی آقامحمّدی؛ رئیس گروه اقتصادی دفتر مقام معظّم رهبری و عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان مدیر علمی نشست و همچنین حسین ایمانی جاجرمی؛ صاحب نظر و جامعه شناس شهری و رئیس پیشین مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی و رسول صادقی؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به‌‌عنوان سخنران در این نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست، رسول صادقی؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ضمن اشاره به اینکه یکی از مواردی که امروزه در کنار مباحثی مثل جهانی‌شدن و محیط زیست و... در مورد آن بحث می‌شود موضوع آینده جمعیتی است، گفت: در گزارش روندهای جهانی، نیروها و روندهای ساختاری تا سال 2040 شامل 4 حوزه اصلی از قبیل شرایط جمعیتی، محیط زیست، اقتصاد و فناوری می‌شود. 

وی افزود: قابل پیش بینی ترین روند در طول ۲۰ سال آینده تغییرات جمعیتی است؛ زیرا رشد جمعیت جهانی کاهش می‌یابد و جهان به سرعت سالمند می‌شود. برخی از اقتصادهای توسعه‌یافته و نوظهور، از اروپا و شرق آسیا با کاهش جمعیت مواجه خواهند شد که بر رشد اقتصادی آنها تأثیر می‌گذارد. در مقابل برخی از کشورهای در حال توسعه در آمریکای لاتین، آسیای جنوبی و خاورمیانه و شمال آفریقا از جمعیت در سنین فعالیت بیشتری بهره می‌برند و اگر همراه با بهبود زیرساخت‌ها و مهارت‌ها باشد فرصت‌هایی برای سود جمعیتی و رشد اقتصادی ارائه می‌دهند.

صادقی همچنین در مورد ویژگی کلان جمعیتی ایران در دو صده اخیر با عنوان برون پاشی تا درون پاشی اشاره کرد و گفت:  قرن 14 هجری شمسی به دلیل ویژگی‌هایی همچون باروری بالا، رشد بالای جمعیت تورم جمعیت و سیاست کنترل جمعیت به ویژگی برون پیشی و همچنین قرن 15 هجری شمسی به دلیل ویژگی‌هایی همچون باروری پایین، رشد پایین و منفی جمعیت، سالخوردگی جمعیت و سیاست افزایش جمعیت با عنوان درون پاشی یاد کرد. این موضوع به دلیل رشد و افزایش شتابان جمعیت ایران در قرن 14 و اما روند کاهش و رشد منفی جمعیت در ایران در قرن 15 اتفاق افتاده است. 

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در مورد مسئله باروری پایین به عنوان یک مسئله جمعیتی در قرن 15 گفت: باروری پایین به عنوان یک مسئله اجتماعی - جمعیتی تبدیل به یکی از موضوعات سیاستی در قرن ۱۵ هجری شمسی در کشور شده است که مواردی از جمله نگرانی‌های اقتصادی، جمعیتی (کاهش جمعیت و سالخوردگی)، عوامل ژئوپلیتیکی و هویتی منجر به اجرای سیاست‌های پروناتالیستی (افزایش باروری) شده است.

وی در ادامه مواردی چون مشکلات اقتصادی طولانی‌مدت، تغییرات فرهنگی، احساس ناامیدی در جوانان و ناکارآمدی سیاست‌ها را به‌عنوان چالش‌های فراروی موفقیت سیاست‌ها (قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت) برشمرد.

رسول صادقی در مورد مفهوم سالخوردگی جمعیت گفت: سالخوردگی جمعیت، جانشینی نسل‌های کم‌جمعیت سالمندان توسط نسل‌های جوان‌تری است که چون در دوره باروری بالا به دنیا آمده و در مراحل مختلف زندگی (کودکی، جوانی و بزرگسالی قبل از سالمندی) نیز از شانس بیشتری برای زنده‌ماندن برخوردار بوده‌اند، پرجمعیت بوده و نتیجه این جانشینی، افزایش جمعیت سالمندان است، در مورد سیاست‌های مواجهه با سالمندی جمعیت باید اشاره کرد که سالمندی جمعیت فقط هشدار نیست و وقت عمل است. تحقق سالمندی سالم و فعال نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری‌های مناسب از هم اکنون است.

رسول صادقی در ادامه خاطرنشان کرد: پویایی جمعیت، محور و مرکز دگرگونی‌های اجتماعی در جهان مدرن است. تغییرات جمعیتی تقریباً هر جنبه‌ای از زندگی ما و جهان پیرامون ما را تحت‌تأثیر قرار داده و اثرات متعددی بر خرده نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی وارد ساخته و منشأ تحولات چشمگیری در این حوزه‌ها گردیده است. روزگار ما در ابتدای قرن چهاردهم هجری شمسی با انتهای آن بسیار متفاوت است و جمعیت یکی از مهم‌ترین اجزای این تفاوت است، آینده نیز قطعاً متفاوت خواهد بود.

این صاحب نظر حوزه علوم اجتماعی تشریح کرد: به جمعیت باید نگاه سیستمی و پویا داشت. در واقع به جمعیت نه به عنوان مقوله‌ای جدا و تک‌بعدی، بلکه به‌عنوان زیرسیستمی از سیستم کل و در ارتباط متقابل با سایر زیرسیستم‌های اقتصادی و اجتماعی باید نگاه کرد. اتخاذ سیاست‌های جمعیتی با دید تک‌بعدی بدون توجه به پیچیدگی‌ها و روابط بین متغیرهای جمعیتی با بخش‌های اقتصاد، فرهنگ و محیط زیست و چشم‌پوشی از روابط متقابل بین عناصر پویایی جمعیت نه‌تنها منجر به اتخاذ و اجرای سیاست‌های اثربخش نخواهد شد، بلکه فرصت‌ها را نیز از بین برده و موجب اتلاف سرمایه می‌شود؛ بنابراین برای طراحی سیاست‌های کارا و موفق در حوزه جمعیت باید نگاهی سیستمی و کل‌نگر به ابعاد مختلف مسئله جمعیت داشت.

در ادامه نشست، حسین ایمانی جاجرمی؛ صاحب نظر و جامعه شناس شهری و رئیس پیشین مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ضمن اشاره به اهمیت موضوع جمعیت‌شناسی در علوم اجتماعی گفت: در ایران اولین اتفاق مهم در حوزه جمعیت، سمینار بررسی مسائل مهم شهر تهران در سال 1341 است که با حضور مقامات مهم شهر تهران برگزار شد و در این سمینار در خصوص مسائل مختلف شهر تهران از قبیل مسکن، برنامه‌ریزی شهری، ناهنجاری‌های اجتماعی و مسائل شهری و منطقه‌ای صحبت کردند که بیشتر بیان مشکلات بود و تحلیل تئوریک و ارائه راه حل صورت نگرفت.

حسین ایمانی جاجرمی در ادامه با اشاره به توسعه و تضاد به عنوان یک مؤلفه در تحلیل‌های اجتماعی زمان معاصر، ویژگی‌های جامعه توسعه و تضاد را شامل مواردی از جمله تشدید نابرابری‌های اجتماعی به دنبال فرایندهای توسعه و اثر آن‌ها بر تغییرات ارزشی و ساختاری در جامعه، کاهش اعتماد میان افراد جامعه به‌ویژه بین شهروندان و نهادهای حکومتی، تضعیف نهادهای اجتماعی مانند خانواده محله و انجمن‌های مردمی و بروز تنوع فرهنگی و تکثرگرایی که اگر بدون یک انسجام فرهنگی مبتنی بر ارزش‌های مشترک باشد می‌تواند به افول فرهنگی منجر شود یاد کرد.

این صاحب‌نظر و جامعه شناس شهری در ادامه تشریح کرد: ما امروزه در برخی از استان‌ها مثل تهران و البرز چیزی به اسم شهر نداریم؛ بلکه به دلیل جدایی‌ناپذیری شهرها از یکدیگر از بعد مسافتی باید شهرهای کنار یکدیگر را در قالب یک شهرمنطقه ببینیم و برای حل مسائل و چالش‌های آن تلاش کنیم. 

وی در ادامه در بیان چالش‌های شهری به مواردی چون تنش‌های قومی مهاجر، تنش‌های قومیتی، مسائل محیط زیستی، افزایش شکاف‌ها و قطبی شدن جامعه اشاره کرد.

در ادامه این نشست، علی آقامحمّدی؛ رئیس گروه اقتصادی دفتر مقام معظّم رهبری و عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، ضمن اشاره به این که مسائل ما هم اکنون از مسائل شهری به مسائل کلان‌شهری تبدیل شده است گفت: ما باید تمام مسائل و موضوعات را با یک بحث علمی به هم گره بزنیم و با ارائه راهکارهای سیاستی در صدد حل این مسائل باشیم. 

وی ادامه داد: ما باید در سند چشم انداز تمام امکانات را بسنجیم و با در نظر گرفتن تمام امکانات موجود یک بازآرایی در سیاست‌های کلان شکل بدهیم. ما باید با تشکیل یک تیم منسجم از کارشناسان خبره و بهره‌گیری از صاحب نظران و ایده‌های همه افراد، در تدوین سند چشم انداز برنامه هفتم بتوانیم این برنامه را به مسائل آینده ایران که تعیین‌کننده است معطوف کنیم. 

در ادامه کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.

شایان‌ذکر است این نشست در تاریخ 8 دی ماه ۱۴۰۳، به‌صورت حضوری و مجازی با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.