به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،در دنیای مدرن امروز، معماری و ساخت‌وساز به جزئی جدایی‌ناپذیر از توسعه شهری و رونق اقتصادی تبدیل شده است. در ایران، اما در این میان، تصویری نگران‌کننده از وضعیت پروژه‌های ساختمانی به چشم می‌خورد؛ تصویری که در آن، همه چیز شبیه به هم است، از ساختمان‌های دولتی تا مسکن مهر و ملی، بدون در نظر گرفتن شرایط خاص محیطی و آب و هوایی هر منطقه. این بی‌توجهی به آمایش سرزمین، نه تنها از نظر زیبایی‌شناختی، بلکه از جنبه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حتی ایمنی به بحران‌های جدی می‌انجامد.
تصور کنید در هر منطقه‌ای از کشور، چه در شمال، چه در جنوب، چه در مناطق کوهستانی و چه در دل کویر، با ساختمان‌هایی روبه‌رو شوید که همه به یک شکل و بدون هیچ طراحی خاصی ساخته شده‌اند. ساختمانی که در مناطق شرجی جنوبی ایران با طراحی بی‌دقت به تهویه و استفاده از مصالح مقاوم در برابر رطوبت ساخته می‌شود، همانند ساختمان‌هایی است که در مناطق سردسیری شمال یا حتی مناطق کویری ساخته می‌شود. به عبارت دیگر، ساختمان‌ها نه تنها ویژگی‌های خاص هر منطقه را ندارند، بلکه به شکلی یکنواخت و یکسان از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل شده‌اند.
این نوع ساخت‌وساز شبیه به «سری دوزی» است که نه تنها زیبایی‌شناسی شهری را تحت تاثیر قرار داده، بلکه به شدت از هویت بومی هر منطقه می‌کاهد. این نوع طراحی‌ها که بیشتر بر اساس الگوهای نادرست و بدون توجه به آمایش سرزمین صورت می‌گیرد، هیچ هماهنگی با محیط‌زیست ندارد. بی‌توجهی به استفاده از مصالح بومی، شرایط جغرافیایی و اقلیمی، و پتانسیل‌های محیطی هر منطقه، خود را به بحران‌هایی همچون فرسایش سریع بناها، افزایش مصرف انرژی و بحران‌های طبیعی مانند سیل و زلزله تبدیل می‌کند.
این وضعیت به هیچ وجه تصادفی نیست. در واقع، نهادهای مسئول نظیر وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی که باید به عنوان ناظران و راهنمایان اصلی پروژه‌های عمرانی عمل کنند، در این زمینه کوتاهی کرده‌اند. قوانین و استانداردهایی که در کشور وجود دارند، در بسیاری از مواقع به دلیل فشارهای اقتصادی و سیاسی نادیده گرفته می‌شوند. این بی‌توجهی‌ها نه تنها باعث کاهش کیفیت زندگی شهروندان شده، بلکه موجب تهدیدات جدی به امنیت و سلامت آنها می‌شود.
یکی از موارد شایع در این زمینه، بی‌توجهی به خطرات طبیعی و زمین‌شناسی است. ساخت‌وساز در مناطق زلزله‌خیز یا در خاک‌های غیرمقاوم، بدون توجه به استانداردهای طراحی و ساخت مناسب، می‌تواند به تخریب‌های فاجعه‌بار منجر شود. این مشکلات در بسیاری از مناطق ایران مشاهده شده و حتی با وقوع زلزله‌ها و سیلاب‌ها، آسیب‌های جدی به مردم و اموال آنها وارد شده است.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ناشی از این نوع طراحی‌ها، عدم توجه به ظرفیت‌های طبیعی و اکولوژیکی است. در مناطقی با خاک ضعیف یا سطح آب‌های زیرزمینی بالا، ساختمان‌های بی‌پایه و اساس می‌توانند به سرعت آسیب ببینند. خاک‌های رسی و مناطق دارای نشست‌های زمین، باید با طراحی‌های خاص و استفاده از مصالح ویژه در ساخت‌وساز مورد توجه قرار گیرند، اما در بسیاری از پروژه‌های فعلی، این اصول به فراموشی سپرده شده‌اند. به این ترتیب، در آینده شاهد ترک‌های گسترده در دیوارها و سقف‌ها خواهیم بود.
علاوه بر این، ساخت‌وسازهای بی‌توجه به شرایط اقلیمی نیز می‌تواند منجر به مشکلات جدی در بهره‌وری انرژی شود. استفاده از مصالح نامناسب برای مناطق سردسیر یا گرمسیر، باعث افزایش هزینه‌های انرژی و آسیب به محیط‌زیست خواهد شد. در نهایت، این ساخت‌وسازها نه تنها باعث کاهش کیفیت زندگی ساکنان خود می‌شوند، بلکه فشار مضاعفی بر منابع طبیعی و انرژی کشور وارد می‌کنند.
برای جلوگیری از این بحران‌ها، لازم است که وزارت راه و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی و شهرداری‌ها در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود بازنگری جدی داشته باشند. آمایش سرزمین باید به یک اصل اساسی در تمامی پروژه‌های ساختمانی تبدیل شود. به جای اجرای طرح‌های یکسان و تکراری در همه مناطق، باید نیازهای خاص هر منطقه، از جمله ویژگی‌های آب و هوایی، خاک، منابع طبیعی و پتانسیل‌های اکولوژیکی آن، در نظر گرفته شود.
آمایش سرزمین نه تنها برای حفاظت از محیط‌زیست و بهینه‌سازی منابع کشور ضروری است، بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز اهمیت بالایی دارد. به کارگیری این اصول در طراحی و ساخت‌وسازها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان، کاهش مصرف انرژی، و افزایش ایمنی و استحکام ساختمان‌ها منجر شود.
در غیر این صورت، اگر روند کنونی ادامه یابد، ایران ممکن است به کشوری تبدیل شود که در آن، ساختمان‌های یکنواخت و بی‌هویت جایگزین فضاهای زندگی انسانی و پایدار شوند. این روند نه تنها از جنبه‌های معماری و زیبایی‌شناسی، بلکه از نظر اجتماعی، اقتصادی و ایمنی نیز فاجعه‌بار خواهد بود.
