به گزارش سرویس سیاسی تابناک، در طول تاریخ، جنگ‌ها نه تنها با قدرت نظامی، بلکه با استفاده از تاکتیک‌های هوشمندانه و خلاقانه به پیروزی رسیده‌اند. فرماندهان بزرگ با به‌کارگیری استراتژی‌های نوآورانه، توانسته‌اند بر دشمنان برتر غلبه کنند و تاریخ را تغییر دهند.
تاکتیک نظامی چیست؟
واژه‌نامه نظامی وزارت دفاع آمریکا، سطح تاکتیکی را این‌گونه تعریف می‌کند: «سطحی از جنگ که در آن نبردها و درگیری‌ها برای دستیابی به اهداف نظامی مشخص، به واحدهای تاکتیکی یا گروه‌های وظیفه محول میشود. فعالیت‌ها در این سطح به صورت منظم و سازمان‌یافته برنامه‌ریزی و اجرا می‌گردند.»
اگر هدف کلی، پیروزی در جنگ علیه یک کشور باشد، یک استراتژی کلان ممکن است تضعیف توانایی نظامی آن کشور از طریق نابودی پیشگیرانه نیروهای مسلح آن باشد. در حالی که تاکتیک‌ها، اقدامات خاصی را که در مکان‌های معین انجام می‌شوند، توصیف می‌کنند.
کاربرد تاکتیک‌های نظامی
در حوزه نظامی، یک واحد مانند یک لشکر، از تاکتیک‌های نظامی برای اجرای مأموریت‌های خاص و دستیابی به اهداف تعیین‌شده استفاده می‌کند. این تاکتیک‌ها به واحدها کمک می‌کنند تا به‌صورت گام‌به‌گام به سوی هدف نهایی پیشروی کنند.
برخی از عادات از آغاز جنگاوری تاکنون تغییر نکرده‌اند: کمین، دستیابی و دور زدن جناحین، حفظ شناسایی، ساخت و کاربرد موانع و استحکامات و غیره. استفاده از زمین به بهترین شکل ممکن تفاوت چندانی نکرده‌است. ارتفاعات، رودخانه‌ها، باتلاق‌ها، گذرگاه‌ها و پوشش‌های طبیعی می‌توانند به صورت‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرند.
در این مقاله، به بررسی ۲۵ تاکتیک نظامی هوشمندانه می‌پردازیم که در جنگ‌های مختلف به کار گرفته شده و نتایج شگفت‌انگیزی به همراه داشته‌اند. همچنین، نگاهی به تاکتیک‌های جنگ مدرن و آینده جنگ‌ها خواهیم داشت.
۱. تاکتیک «جنگ روانی» چنگیزخان
چنگیزخان، بنیان‌گذار امپراتوری مغول، از جنگ روانی به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای خود استفاده می‌کرد. او با انتشار اخبار وحشت‌آور درباره خشونت‌های ارتش خود، روحیه دشمنان را تضعیف می‌کرد و بسیاری از شهر‌ها را بدون درگیری وادار به تسلیم می‌کرد. این تاکتیک باعث کاهش تلفات و افزایش سرعت فتوحات او شد.مثلا در محاصره شهر بخارا، چنگیزخان با انتشار اخبار درباره قتل‌عام شهرهای تسخیرشده، ساکنان را ترساند و آن‌ها را به تسلیم وادار کرد.
۲. «نبرد محاصره‌ای» اسکندر مقدونی
اسکندر مقدونی در نبرد محاصره‌ای شهر تایر، از خلاقیت و مهندسی نظامی استفاده کرد. او با ساخت یک جاده مصنوعی به سمت جزیره تایر، توانست بر موانع طبیعی غلبه کند و شهر را فتح کند. این تاکتیک نشان‌دهنده اهمیت نوآوری در جنگ‌های محاصره‌ای بود.
مثال: اسکندر با استفاده از کشتی‌های جنگی و مهندسی پیشرفته، دیوارهای شهر تایر را شکست و آن را فتح کرد.
۳. «جنگ چریکی» ویت‌کنگ‌ها در ویتنام
ویت‌کنگ‌ها در جنگ ویتنام از تاکتیک‌های جنگ چریکی استفاده کردند تا بر ارتش قدرتمند آمریکا غلبه کنند. آن‌ها با استفاده از تونل‌های زیرزمینی، کمین‌های غافلگیرانه و حمله‌های سریع، توانستند دشمن را خسته و ناتوان کنند. این تاکتیک اثبات کرد که قدرت نظامی لزوماً برنده جنگ نیست.
مثال: در نبرد «تت آفنس»، ویت‌کنگ‌ها با حمله غافلگیرانه به پایگاه آمریکایی‌ها، تلفات سنگینی به آن‌ها وارد کردند.
۴. «نبرد غافلگیرانه» در حمله به پرل هاربر
ژاپن در جنگ جهانی دوم با حمله غافلگیرانه به پایگاه دریایی پرل هاربر، بخش عمده‌ای از ناوگان آمریکا را نابود کرد. این تاکتیک اگرچه در کوتاه‌مدت موفق بود، اما در نهایت باعث ورود آمریکا به جنگ و تغییر روند آن شد.مثال: در ۷ دسامبر ۱۹۴۱، هواپیماهای ژاپنی بدون اخطار به پرل هاربر حمله کردند و ۸ کشتی جنگی آمریکایی را غرق کردند.
۵. «استفاده از شرایط آب‌وهوایی» در نبرد استالینگراد
ارتش شوروی در نبرد استالینگراد از سرمای شدید زمستان به نفع خود استفاده کرد. آن‌ها با تطبیق تاکتیک‌های خود با شرایط آب‌وهوایی، توانستند ارتش آلمان را که برای چنین شرایطی آماده نبود، شکست دهند. این نبرد نقطه عطفی در جنگ جهانی دوم بود.مثال: در زمستان ۱۹۴۲، سربازان آلمانی از کمبود تجهیزات زمستانی رنج می‌بردند، در حالی که سربازان شوروی با لباس‌های گرم و تجهیزات مناسب، به آن‌ها حمله کردند.
۶. «تاکتیک زمین سوخته» روس‌ها در برابر ناپلئون
روسیه در جنگ با ناپلئون از تاکتیک زمین سوخته استفاده کرد. آن‌ها با تخریب منابع غذایی و پناهگاه‌ها در مسیر پیشروی ارتش فرانسه، باعث گرسنگی و خستگی سربازان ناپلئون شدند. این تاکتیک نقش کلیدی در شکست ناپلئون داشت.
مثال: در عقب‌نشینی از مسکو، روس‌ها شهر را به آتش کشیدند و منابع غذایی را نابود کردند، که باعث تضعیف شدید ارتش ناپلئون شد.
۷. «استفاده از جاسوسی» در جنگ جهانی دوم
در جنگ جهانی دوم، متفقین با استفاده از شبکه‌های جاسوسی گسترده، اطلاعات حیاتی درباره عملیات‌های آلمان نازی به دست آوردند. این اطلاعات به آن‌ها اجازه داد تا حملات دشمن را پیش‌بینی کرده و خنثی کنند. جاسوسی یکی از مؤثرترین تاکتیک‌ها در جنگ مدرن است.
مثال: عملیات «اولترا» که در آن متفقین با شکستن کدهای انیگمای آلمان، اطلاعات محرمانه آن‌ها را به دست آوردند.
۸. «نبرد دریایی غیرمستقیم» در جنگ ایران و روم
در جنگ‌های ایران و روم، ایرانیان از تاکتیک‌های غیرمستقیم مانند حمله به خطوط تأمین دشمن و استفاده از قایق‌های کوچک و سریع برای غلبه بر ناوگان بزرگ رومی استفاده کردند. این تاکتیک‌ها اثربخشی نیروی دریایی ایران را افزایش داد.
مثال: در نبرد دریایی «سیرمیوم»، ایرانیان با حمله به کشتی‌های تدارکاتی رومی، آن‌ها را از پای درآوردند.
۹. «استفاده از فناوری» در جنگ خلیج فارس
در جنگ خلیج فارس، نیروهای ائتلاف برای اولین بار، از فناوری‌های پیشرفته مانند موشک‌های هدایت شونده و سیستم‌های ارتباطی مدرن استفاده کردند. این تاکتیک‌ها باعث افزایش دقت و کاهش تلفات در عملیات‌های نظامی شد.مثال: در عملیات «طوفان صحرا»، موشک‌های کروز با دقت بالا اهداف نظامی عراق را نابود کردند.
۱۰. «تاکتیک محاصره اقتصادی» در جنگ‌های مدرن
در جنگ‌های مدرن، محاصره اقتصادی به عنوان یک تاکتیک مؤثر برای تضعیف دشمن استفاده میشود. با قطع منابع مالی و تجاری، کشور‌ها می‌توانند بدون درگیری مستقیم، دشمن را به زانو درآورند. این تاکتیک در جنگ‌های اخیر به‌طور گسترده به کار گرفته شده است.مثال: تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و کره شمالی برای محدود کردن برنامه‌های هسته‌ای آن‌ها.
۱۱. تاکتیک عقب‌نشینی ساختگی» در نبرد کانای
هانیبال، فرمانده کارتاژی، در نبرد کانای (۲۱۶ قبل از میلاد) از تاکتیک عقب‌نشینی ساختگی استفاده کرد. او با نشان دادن ضعف ظاهری، ارتش روم را به داخل محاصره کشاند و سپس با حمله از جناحین، دشمن را کاملاً محاصره و نابود کرد. این تاکتیک یکی از بزرگ‌ترین پیروزی‌های نظامی تاریخ محسوب میشود. در نبرد کانای، هانیبال با محاصره کامل ارتش روم، بیش از ۵۰ هزار سرباز رومی را کشت.
۱۲. «استفاده از حیوانات در جنگ»
در جنگ‌های مختلف، از حیوانات به عنوان ابزار جنگی استفاده شده است. برای مثال، هانیبال از فیل‌ها برای عبور از کوه‌های آلپ و حمله به روم استفاده کرد. همچنین، در جنگ‌های قدیمی از اسب‌ها، شتر‌ها و حتی زنبور‌ها برای ایجاد هراس در صفوف دشمن بهره گرفته می‌شد.
مثال: در جنگ جهانی اول، از سگ‌ها برای حمل پیام و کشف مین استفاده می‌شد.
۱۳. «تاکتیک آتش و حرکت» در جنگ‌های مدرن
این تاکتیک که در جنگ‌های مدرن به‌کار گرفته میشود، شامل هماهنگی بین واحدهای آتش‌پشتی و واحدهای پیشرو است. واحدهای آتش‌پشتی با ایجاد پوشش آتش، امکان حرکت ایمن را برای نیروهای پیشرو فراهم می‌کنند. این تاکتیک در جنگ‌های شهری و عملیات‌های پیاده‌نظام بسیار مؤثر است.مثال: در جنگ عراق، نیروهای آمریکایی از این تاکتیک برای پیشروی در شهرهای تحت کنترل شورشیان استفاده کردند.
۱۴. «تاکتیک محاصره و گرسنگی»
در بسیاری از جنگ‌های قدیمی، محاصره شهر‌ها و قطع منابع غذایی و آب به عنوان یک تاکتیک مؤثر استفاده می‌شد. برای مثال، در محاصره اورشلیم توسط رومی‌ها در سال ۷۰ میلادی، این تاکتیک باعث سقوط شهر شد. این روش اگرچه زمان‌بر بود، اما نیاز به درگیری مستقیم را کاهش می‌داد.مثال: در محاصره لنینگراد در جنگ جهانی دوم، آلمان‌ها با قطع منابع غذایی، شهر را به مدت ۸۷۲ روز در محاصره نگه داشتند.
۱۵. «تاکتیک حمله شبانه»
حمله‌های شبانه به دلیل غافلگیری و کاهش دید دشمن، همیشه مؤثر بوده‌اند. برای مثال، در جنگ ویتنام، ویت‌کنگ‌ها از این تاکتیک برای ایجاد هراس و خستگی در نیروهای آمریکایی استفاده می‌کردند. این روش نیاز به دقت و هماهنگی بالا دارد.مثال: در عملیات «کمپانی»، ویت‌کنگ‌ها با حمله شبانه به پایگاه آمریکایی‌ها، تلفات سنگینی به آن‌ها وارد کردند.
۱۶. «تاکتیک استفاده از موانع طبیعی»
فرماندهان هوشمند از موانع طبیعی مانند رودخانه‌ها، کوه‌ها و جنگل‌ها به نفع خود استفاده می‌کردند. برای مثال، در نبرد ترموپیل (۴۸۰ قبل از میلاد)، لئونیداس و سربازان اسپارتی از تنگه ترموپیل برای متوقف کردن ارتش بزرگ ایران استفاده کردند. این تاکتیک باعث کاهش تعداد نیروهای مورد نیاز برای دفاع شد.مثال: در نبرد ترموپیل، ۳۰۰ اسپارتی با استفاده از تنگه، ارتش بزرگ خشایارشا را برای چند روز متوقف کردند.
۱۷. «تاکتیک جنگ نامتقارن»
جنگ نامتقارن شامل استفاده از روش‌های غیرمتعارف برای مقابله با دشمنان قوی‌تر است. برای مثال، در جنگ افغانستان، مجاهدین افغان با استفاده از تاکتیک‌های چریکی و کمین، توانستند بر ارتش شوروی غلبه کنند. این تاکتیک نیاز به انعطاف‌پذیری و دانش محلی دارد.مثال: در جنگ افغانستان، مجاهدین با استفاده از کوه‌ها و غارها، حملات غافلگیرانه به نیروهای شوروی انجام می‌دادند.
۱۸. «تاکتیک استفاده از نیروهای محلی»
در بسیاری از جنگ‌ها، استفاده از نیروهای محلی به عنوان راهنمای عملیات یا نیروی کمکی مؤثر بوده است. برای مثال، در جنگ ویتنام، آمریکا از نیروهای ویتنام جنوبی استفاده کرد، هرچند این تاکتیک به دلیل عدم وفاداری کامل، چالش‌هایی نیز داشت.مثال: در جنگ عراق، نیروهای محلی به عنوان راهنما و نیروی کمکی در عملیات‌های آمریکایی‌ها شرکت کردند.
۱۹. «تاکتیک جنگ اطلاعاتی»
در جنگ‌های مدرن، جنگ اطلاعاتی به عنوان یک تاکتیک کلیدی استفاده میشود. این شامل هک سیستم‌های دشمن، انتشار اطلاعات نادرست و ایجاد اختلال در ارتباطات است. برای مثال، در جنگ روسیه و اوکراین، جنگ اطلاعاتی نقش مهمی در شکل‌دهی به افکار عمومی و تصمیم‌گیری‌های نظامی داشته است.مثال: در جنگ اوکراین، روسیه با انتشار اخبار جعلی، سعی در تضعیف روحیه نیروهای اوکراینی داشت.
۲۰. «تاکتیک استفاده از نیروهای ویژه»
نیروهای ویژه با انجام عملیات‌های سریع و دقیق، می‌توانند تأثیرات بزرگی در جنگ داشته باشند. برای مثال، در عملیات حمله به اسامه بن لادن، نیروهای ویژه آمریکا با یک عملیات سریع و برنامه‌ریزی شده، هدف خود را به دقت نابود کردند.مثال: در عملیات «نپتون اسپیر»، نیروهای SEAL Team 6 اسامه بن لادن را در پاکستان کشتند.
۲۱. «تاکتیک جنگ روانی با استفاده از تبلیغات»
در جنگ جهانی دوم، متفقین و متحدین از تبلیغات برای تضعیف روحیه دشمن استفاده می‌کردند. پخش اخبار دروغین، شایعات و پیام‌های ترس‌آور از جمله روش‌های به‌کار گرفته شده بود. این تاکتیک در تضعیف اراده جنگیدن دشمن مؤثر بود.مثال: در جنگ جهانی دوم، متفقین با پخش اعلامیه‌های تبلیغاتی، سربازان آلمانی را به تسلیم تشویق می‌کردند.
۲۲. «تاکتیک استفاده از سلاح‌های غیرمتعارف»
در برخی جنگ‌ها، از سلاح‌های غیرمتعارف مانند سلاح‌های شیمیایی یا بیولوژیکی استفاده شده است. هرچند این روش‌ها به دلیل غیرانسانی بودن مورد انتقاد قرار گرفته‌اند، اما در کوتاه‌مدت می‌توانند تأثیرات مخربی داشته باشند.مثال: در جنگ ایران و عراق، عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه نیروهای ایرانی استفاده کرد.
۲۳. «تاکتیک جنگ فرسایشی»
این تاکتیک شامل تضعیف تدریجی دشمن از طریق درگیری‌های طولانی و خسته‌کننده است. برای مثال، در جنگ ایران و عراق، هر دو طرف از این تاکتیک استفاده کردند تا طرف مقابل را از نظر منابع و نیروی انسانی خسته کنند.مثال: در جنگ ایران و عراق، هر دو طرف با انجام عملیات‌های طولانی، سعی در تضعیف یکدیگر داشتند.
۲۴. «تاکتیک استفاده از نیروهای نامرئی»
در جنگ‌های مدرن، استفاده از فناوری‌های استتار و نامرئی‌سازی به عنوان یک تاکتیک مؤثر به‌کار گرفته میشود. برای مثال، هواپیماهای stealth می‌توانند بدون شناسایی شدن توسط رادار، عملیات‌های خود را انجام دهند.مثال: هواپیماهای F-22 و F-35 آمریکا از فناوری Stealth برای انجام عملیات‌های مخفی
تاکتیک‌های جنگ مدرن
جنگ‌های مدرن با پیشرفت فناوری و تغییر در ماهیت درگیری‌ها، تاکتیک‌های جدید و پیچیده‌تری را به همراه آورده‌اند. این تاکتیک‌ها بر استفاده از فناوری‌های پیشرفته، جنگ اطلاعاتی، و عملیات‌های سریع و دقیق متمرکز هستند. در این بخش، به بررسی برخی از مهم‌ترین تاکتیک‌های جنگ مدرن می‌پردازیم.
۱. جنگ اطلاعاتی (Information Warfare)
جنگ اطلاعاتی شامل استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های دشمن، اختلال در ارتباطات، و انتشار اطلاعات نادرست است. این تاکتیک‌ها شامل هک سیستم‌های دشمن، حملات سایبری، و استفاده از رسانه‌ها برای جنگ روانی میشود.مثال: در جنگ روسیه و اوکراین، هر دو طرف از جنگ اطلاعاتی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی و تضعیف روحیه دشمن استفاده کردند.
۲. استفاده از پهپاد‌ها (Drone Warfare)
پهپاد‌ها به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای جنگ مدرن، برای شناسایی، هدف‌یابی، و حتی حملات دقیق استفاده می‌شوند. این فناوری هزینه‌های انسانی را کاهش داده و امکان انجام عملیات‌های پیچیده را فراهم می‌کند.مثال: در جنگ یمن، نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی از پهپاد‌ها برای حملات دقیق به مواضع حوثی‌ها استفاده کردند.
۳. جنگ الکترونیک (Electronic Warfare)
جنگ الکترونیک شامل استفاده از فناوری‌های الکترونیکی برای مختل کردن سیستم‌های ارتباطی، راداری، و ناوبری دشمن است. این تاکتیک‌ها می‌توانند دشمن را نابینا و ناشنوا کنند.مثال: روسیه در جنگ اوکراین از جنگ الکترونیک برای مختل کردن ارتباطات و سیستم‌های دفاعی اوکراین استفاده کرد.
۴. حملات سایبری (Cyber Attacks)
حملات سایبری به عنوان یکی از مؤثرترین تاکتیک‌های جنگ مدرن، می‌توانند زیرساخت‌های حیاتی دشمن مانند شبکه‌های برق، بانک‌ها، و سیستم‌های حمل‌ونقل را هدف قرار دهند.مثال: حمله سایبری به شبکه‌های برق اوکراین در سال ۲۰۱۵ توسط هکر‌های روسی.
۵. استفاده از فناوری Stealth
فناوری Stealth شامل استفاده از هواپیماها، کشتی‌ها، و وسایل نقلیه نظامی است که توسط رادار‌ها قابل شناسایی نیستند. این تاکتیک امکان انجام عملیات‌های مخفیانه و غافلگیرانه را فراهم می‌کند.مثال: استفاده از هواپیماهای F-۲۲ و F-۳۵ توسط آمریکا در عملیات‌های مختلف.
۶. جنگ فرسایشی (Attrition Warfare)
این تاکتیک شامل تضعیف تدریجی دشمن از طریق درگیری‌های طولانی و خسته‌کننده است. هدف از این تاکتیک، کاهش منابع و روحیه دشمن است.
مثال: جنگ سوریه که در آن نیروهای مختلف برای سال‌ها درگیر درگیری‌های فرسایشی بودند.
۷. استفاده از ربات‌ها و سیستم‌های خودکار
ربات‌ها و سیستم‌های خودکار به طور فزاینده‌ای در جنگ‌های مدرن استفاده می‌شوند. این فناوری‌ها شامل ربات‌های شناسایی، مین‌روب‌ها، و حتی سلاح‌های خودکار هستند.مثال: استفاده از ربات‌های شناسایی توسط نیروهای آمریکایی در افغانستان.
۸. جنگ ترکیبی (Hybrid Warfare)
جنگ ترکیبی شامل استفاده هم‌زمان از روش‌های متعارف و غیرمتعارف مانند عملیات‌های نظامی، جنگ اطلاعاتی، و حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی است. این تاکتیک باعث ایجاد ابهام و سردرگمی در دشمن میشود.مثال: روسیه در جنگ اوکراین از جنگ ترکیبی شامل عملیات‌های نظامی، حمایت از شبه‌نظامیان، و جنگ اطلاعاتی استفاده کرد.
۹. همکاری بین‌المللی و ائتلاف‌ها
در جنگ‌های مدرن، تشکیل ائتلاف‌های بین‌المللی برای مقابله با تهدیدات جهانی مانند تروریسم و تجاوزات نظامی رایج است. این تاکتیک باعث افزایش قدرت و مشروعیت عملیات‌ها میشود.مثال: ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا برای مقابله با داعش.
آینده جنگ‌ها در صد سال آینده چگونه خواهد بود؟
با توسعه فناوری اطلاعات، جنگ‌های سایبری به یکی از ابزارهای اصلی جنگ در آینده تبدیل خواهد شد. حملات سایبری به زیرساخت‌های حیاتی مانند برق، آب، و سیستم‌های مالی می‌تواند بدون شلیک یک گلوله، آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد کند.هوش مصنوعی و رباتیک احتمالاً نقش بزرگی در جنگ‌های آینده خواهند داشت. درون‌ها و سلاح‌های خودمختار می‌توانند به طور دقیق‌تر و با کمترین تلفات انسانی وارد عمل شوند.
با پیشرفت در فناوری‌های لیزری و میکروویو، سلاح‌های غیرمتعارف ممکن است به ابزارهای جنگی تبدیل شوند که قابلیت‌های تاکتیکی جدیدی را به همراه دارند، مثل سلاج های لیزری.
با رشد جمعیت جهانی و کاهش منابع طبیعی، تنش‌ها بر سر آب، زمین و منابع انرژی می‌تواند به درگیری‌های مسلحانه منجر شود. تغییرات اقلیمی و فقر هم می‌تواند موج جدیدی از مهاجرت‌ها را به وجود آورد که به نوبه خود می‌تواند منجر به تنش‌های قومی و مذهبی و در نهایت جنگ‌های داخلی شود. جنگ‌های آینده می‌توانند به بازنگری در نظام‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی منجر شوند و شاید جوامعی را شاهد باشیم که به شدت متفاوت از جوامع امروزی هستند.
افسانه کیهان فر
