فرارو- همزمان با تداوم آلودگی هوا در تهران و برخی دیگر از شهر‌های کشور، یکی از روش‌هایی که اخیرا توسط دولت برای کنترل آلودگی هوا استفاده می‌شود تعطیلی مدارس و ادارات و زوج و فرد کردن پلاک خودرو‌هایی است که مجوز تردد دارند. اما این طرح‌ها چقدر کارآمد بوده و هستند؟
به گزارش فرارو، این روز‌ها اغلب کارشناسان حوزه سلامت مشغول هشدار دادن عواقب آلودگی هوا به ویژه برای قلب، مغز و البته بروز انواع سرطان هستند. بر اساس بررسی‌های وزارت بهداشت، میزان مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در ۱۴۰۲ بالغ بر ۳۰هزار و ۶۹۲ نفر برآورد شده است. با توجه به افزایش تعداد روز‌های آلوده به ویژه در ۲ فصل پاییز و زمستان، پرسش‌هایی را در خصوص علل این وضعیت و چرایی عدم کنترل شرایط آلودگی هوا ایجاد می‌کند. محمدحسین رامشت؛ عضو اندیشکده آمایش بنیادین و استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه اصفهان در گفت‌و‌گو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
محمدحسین رامشت به فرارو گفت: «یکی از اصلی‌ترین دلایلی که باعث می‌شود آلودگی هوا در کشور تشدید شود مسائل جغرافیایی است. ایران در یک کمربند جغرافیایی قرار گرفته که احتمال تشدید آلودگی هوا در آن بیشتر است. دومین مطلب این است که باید بدانیم وارونگی هوا چیست و چه تاثیری در آلودگی هوا دارد؟ وارونگی هوا به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن برخلاف حالت طبیعی، با افزایش ارتفاع، دما نیز زیاد می‌شود و در این شرایط درجه حرارت پائین جو کمتر از طبقه فوقانی است. وارونگی دما معمولاً باعث به دام افتادن آلودگی هوا در ارتفاع نزدیک زمین می‌شود؛ بنابراین ما در ایران هر روز با وارونگی هوا رو به رو هستیم و شدیدترین وارونگی نیز در فصل تابستان و بین ساعت ۱ تا ۲ بعد از ظهر رخ می‌دهد. اما سوال مهم این است که اگر ما به این شدت وارونگی هوا داریم، چرا همیشه آلودگی هوا نداریم و آلودگی هوا بیشتر در فصل‌های سرد و زمستان رخ می‌دهد؟ تفاوت فصل سرما و گرما دقیقا همین است که با بالا امدن خورشید در فصل تابستان، وارونگی هوا می‌شکند. درواقع طبیعت عامل کنترل وارونگی می‌شود. در زمستان‌ها پایداری هوا ایجاد می‌شود و مکانیسمی که در تابستان رخ می‌دهد، تکرار نمی‌شود؛ بنابراین این مقدمه را در ذهن داشته باشیم که اساسا کشور ما به طور بالقوه با توجه به مسائلی که اشاره کردم مستعد آلودگی هوا است.»
وی افزود: «یکی از روش‌هایی که می‌تواند به کنترل وضعیت آلودگی هوا کمک کند نیروی باد در آسمان است. حتما دیده‌ایم که وقتی باد شدید می‌وزد، آسمان شهر‌های آلوده پاکیزه می‌شود. این موضوع در شهر‌های ساحلی نیز دیده می‌شود که جریان ساحل از دریا و دریا به ساحل مانع از تجمع آلودگی می‌شود؛ بنابراین وضعیت شهر‌های الوده کشور از جمله تهران، اراک و اصفهان درگیر شرایطی می‌شود که می‌بینیم. یکی از ابتدایی‌ترین روش‌هایی که از سوی مسئولان در کشور ما مدام تکرار می‌شود، مدیریت شرایط بر اساس منابع انسانی است. برای مثال گفته می‌شود منابع آلوده کننده را کنترل کنید تا هوا آلوده نشود. این کار‌ها را خیلی وقت است انجام می‌دهیم، اما هیچ معجزه‌ای رخ نمی‌دهد.»
این عضو هئیت علمی دانشگاه اصفهان در ادامه گفت: «یک سوال رایج این است که چه کاری می‌شود انجام داد؟ من معتقدم آن چه شهرداری‌ها و مسئولان با روش‌های منسوخ و از مد افتاده، انجام می‌دهند، تاثیر خاصی نخواهد داشت. این که موتوری‌ها را بگیرند، خودرو‌ها را مجبور به توقف کنند و امثالهم، تاثیری ندارد. نظریه‌های جدیدی در جهان و در ایران مطرح است که به جای مدیریت اجتماعی، روی مدیریت آسمان متمرکز است. هدف این طرح بررسی روش‌هایی است که می‌تواند جایگزین یا مکمل روش‌های طبیعی باشد. هدف از این نظریه این است که وقتی هوا دچار وارونگی شده و جا به جا نمی‌شود با عوامل و روش‌های مصنوعی، تلاش کنیم هوای آلوده را جا به جا کنیم. یعنی همان کاری که طبیعت انجام می‌دهد. جالب است که در کشورمان که این حجم از آلودگی را دارد، همچنان به طرح‌های این‌چنینی توجه خاصی نمی‌شود.»
وی افزود: «اصلا امکان ندارد شهردار تهران یا دیگر شهر‌ها بتوانند مدعی شوند که از طریق اقداماتی که انجام داده‌اند، آلودگی هوا را کنترل کرده‌اند. با اقدامات کوچکی مثل کنترل خودرو‌ها و زوج و فرد و امثالهم نمی‌شود این حجم عظیم آلودگی هوای شهر‌های بزرگ را کنترل کرد. این که شهرداری‌ها تلاش کنند مردم را تشویق به استفاده از وسایل نقلیه عمومی کنند نیز کارآمد نیست. چرا که حتی همین تعداد بالای وسایل نقلیه عمومی، خود عامل آلودگی هوا محسوب می‌شوند و گرچه به لحاظ عدد و رقمی، تعداد خودرو کاهش پیدا می‌کند، اما در عمل، تاثیر زیادی بر آلودگی هوا نخواهد داشت. آیا می‌توان همه کارخانه‌های کشور را تعطیل کرد؟ آیا ترافیک کشور را می‌توان برای همیشه رفع کرد؟ بنابراین تنها راه موجود، همان شکستن فشار ناشی از دمای معکوس است. این، البته یک نظریه است، اما بررسی راه‌های موجود، بهتر از دل بستن به تعدادی روش کهنه و بی اثر خواهد بود. ما نیاز داریم مسئولانمان نگاه سنتی خود را تغییر داده و روش‌های جدید را بیازمایند. اجرایی شدن روش‌های جدید و غیرسنتی، نیاز به نواندیشی مسئولان دارد. لازم است دعوت از محققان، پژوهشگران و کارشناسان ارشد رشته‌های مرتبط در دستور کار قرار گرفته و از این افراد نظرسنجی شود که چه روش‌های نوینی برای کاهش آلودگی هوا وجود دارد.»
