به گزارش رکنا و به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز در گزارشی با عنوان «اصول راهنمای مدیریت بحران » آورده است که مدیریت بحران، ازآنجاکه با سرنوشت، جان و مال مردم سروکار دارد، جزو مسئولیت‌ها و وظایف مهم دولت ‌ها به‌شمار می‌آید. به‌طوری‌که می‌توان با بررسی چگونگی مدیریت و مقابله با حوادث توسط یک دولت، عملکرد آن دولت را سنجید.

این گزاش بیان می‌کند که در جهان، دولت‌های مختلف به شیوه‌های متعدد با بلایا مواجه شده و با آنها مقابله می‌کنند و ذیل ساختار خود، جایگاهی را به این نقش اختصاص می‌دهند. مدیریت بلایا در یک نگاه کلی، فرایندی مرحله‌ای است که هرکدام از این مراحل در انواع بحران‌ها اقدامات خاصی را دربردارد که تعریف شده و مشخص هستند و از طریق آنها فرایند مدیریت بحران به سرانجام می‌رسد، اما با نگاهی دقیق‌تر، مدیریت حوادث به‌واسطه اهمیتش، چارچوب‌ها و اصول بنیادینی دارد که کاربست هریک از آنها، پیش‌نیاز مدیریت مطلوب بلایاست. این اصول، هادی مدیریت مخاطرات بوده که از مرور و بررسی تجارب کشورهای حادثه‌خیز در جهان حاصل شده است.

این گزارش مطرح می‌کند که آنچه که در کیفیت‌بخشی به قانون مدیریت بحران مهم بوده، یادگیری است. یادگیری بعد از هر فاجعه و در صورت ضرورت، بازبینی و اصلاح قانون و برنامه‌ها براساس دروس حاصل شده است که باید در صدر امور مدیریت بحران قرار گیرد. جایگاه نهادی و سازمانی مدیریت بحران و فرمان‌دهی حادثه باید مقتدر باشد، به‌گونه‌ای که تمامی نهادها و سازمان‌ها گوش به فرمان مدیر بحران در تمامی مراحل مدیریت بلایا باشند؛ به هر اندازه که اقتدار نهادی و سازمانی مدیریت بلایا بالا باشد، به همان ترتیب امور مدیریت بحران به‌سرعت سروسامان خواهد یافت.

این گزارش ادامه می‌دهد که اجماع و هم‌گرایی میان نهادهای مسئول در مدیریت بحران منجر به کنترل و مدیریت کارآمد سوانح در مراحل مختلف آن خواهد شد. ماهیت هماهنگ‎کنندگی مدیریت بلایا نشان می‌دهد که هر سازمان یا نهادی که در شرایط عادی فعالیتی را انجام می‌دهد، همان نهاد یا سازمان باید در شرایط بحران هم همان کار را انجام دهد.

در این گزارش آمده است که تمرکززدایی و محلی‌گرایی در مدیریت بحران جهت پاسخ سریع و حضور فعال مدیریت بحران در صحنه فاجعه انجام می‌گیرد، مدیریت بحران باید محلی باشد و ارکان محلی آن بدون وجود موانع و با اقتدار، صلاحیت هماهنگی و ارائه رهنمودها را داشته باشند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش تأکید می‌کند که آنچه که بیش از هر چیزی به مدیریت بحران نیرو می‌بخشد، اعتبارات مالی و پولی در دسترس است. زیرا حادثه خبر نمی‌کند و رکن ضروری مدیریت بحران در این شرایط، دسترسی آسان به بودجه موردنیاز است. مدیریت بحران باید در اولویت برنامه مالی دولت قرار گیرد.

این گزارش بیان می‌کند که اعضای تیم و شبکه واکنش به بلایا باید کارآزموده بوده و از تجهیزات مدرن و منابع کافی مقابله با بلایا برخوردار باشند. بازوی عملیاتی مدیریت بحران، تیم واکنش است و قدرت تیم واکنش، در کارآزمودگی آن و بهره‌مندی از امکانات و منابع جدید و کافی است. این تیم باید همواره در حال آموزش و کسب تجربه در نحوه پاسخ و واکنش به سوانح باشند، در ضمن تجهیزات آنها در مقابله با فاجعه نیز مدرن و به‌روز باشد.

این گزارش ادامه می‌دهد که مدیریت بحران باید برنامه‌محور و اقدام‌محور باشد و ضمن آمادگی برای پاسخ و مقابله با حادثه رخ داده، برای مرحله قبل از وقوع بحران، اقدامات پیشگیری و برای مرحله بعد از وقوع بحران برنامه و اقدامات بازیابی را در اولویت قرار دهد؛ این مهم توسط نهادها و سازمان‌های دخیل در مدیریت بحران عملیاتی می‌شود؛ در صورت لزوم شایسته است برنامه‌ها برای انواع حوادث احتمالی در مناطق مشخص تدوین شوند تا ترتیبات آمادگی به‌درستی صورت گیرد. برای تحقق این امر نیاز است تا محدوده‌ها و مناطق ویژه خطرات بلایای طبیعی و انسانی پس از مطالعات تخصصی و کارشناسی شناسایی و تعیین شوند.

این گزارش توضیح می‌دهد که در برنامه‌های مدیریت بحران ضمن تأکید بر تخصص‌گرایی، ضرورت دارد برنامه‌های اجتماعی مدیریت بلایا نیز موردتوجه قرار گیرند. این برنامه‌ها باید به‌صورت غیرمتمرکز و از سطوح پایین به بالا و با مشارکت مردم تهیه شود؛ به این دلیل که مدیریت بلایا بیش از آنکه دولتی باشد، مردمی و اجتماعی است. همچنین در این شرایط مردم بیش از گذشته در جریان امور مرتبط با بحران قرار می‌گیرند و اهمیت و جایگاه آن نیز برایشان هویدا می‌شود.

در این گزارش آمده است که تدوین مقررات سختگیرانه در ساخت‌وسازها و پیش‌بینی جزای نقدی و حبس برای تخطی‌گران از تمامی مقررات در حوزه‌های مختلف مدیریت بلایا در پیشگیری از حوادث بسیار نتیجه‌بخش خواهد بود. چراکه امروزه تمرکز بر پیشگیری و اقدامات مرتبط آن، پارادایم غالب مدیریت حوادث و سوانح در جهان است. برای مثال مدیریت سازه‌ای بلایایی مانند زلزله در مناطق مستعد فاجعه امکان‌پذیر است که در کاهش تلفات و خسارات نقش بسزایی دارد.

این گزارش ادامه می‌دهد که زیربنای اصلی مدیریت بحران به‌ویژه در مراحل پیشگیری و پاسخ به بحران، فرهنگ‌سازی و آموزش به مردم است و اگر آموزش مبنا نباشد، برنامه‌ها و اقدامات مدیریت بلایا در این مراحل کیفیت لازم را نخواهد داشت. ضرورت دارد از ابزارها و شبکه‌های اطلاع‌رسانی جهت آگاهی مردم در این زمینه استفاده شود و همچنین کتب درسی مدیریت بلایا در مدارس و رشته مطالعاتی مدیریت حوادث به‌صورت مستقل در تمامی مقاطع تحصیلی دانشگاه‌ها تدوین و ایجاد شود.

این گزارش بیان می‌کند که مدیریت بحران بیش از هر بخش دیگری فناوری‌محور و پژوهش‌محور است. برای مثال تمهید فناوری سیستم هشدار در مدیریت زودهنگام فاجعه اثرگذار است؛ پژوهش و به‌تبع آن کسب تجارب و نظریه‌پردازی در مدیریت بلایا و همچنین مدل‌سازی کاربردی، شاخصه اصلی مدیریت نوین بلایاست. همچنین امروزه سامان‌دهی محیط بغرنج فاجعه از منظر روان‌شناختی و همدلی با آسیب‌دیدگان جزء اولویت‌های مدیریت بحران به‌حساب می‌آید و به اندازه سروسامان دادن به محیط فیزیکی و شرایط زیست افراد در میدان فاجعه اهمیت دارد، امری که در گذشته کمتر بدان توجه ‌شده است.

در این گزارش بیان می شود که اهمیت تخصص و تجربه مقامات، مدیران و دست‌اندرکاران بحران ایجاب می‌کند تا انتخاب این افراد با حساسیت بیشتری صورت گیرد و حتی برای این منظور آزمون‌های سنجش جهت ورود نیروی انسانی به این عرصه در اولویت قرار گیرد. علاوه‌بر این باید مکرراً دوره‌های آموزشی و تکمیلی مدیریت بحران‌ در قالب تمرین‌ها و مانورها تدوین و برگزار شود.

این گزارش مطرح می‌کند که نظرات مشاوران تخصصی در مدیریت بحران حائز اهمیت است، بنابراین استفاده از دیدگاه‌های متخصصان و گروه‌های مشورتی در مورد وظایف و اعمال مدیریت بلایا به‌ویژه توسط واحدهای محلی و نهادهای ذی‌ربط منجر به افزایش کیفیت امور خواهد شد. همچنین برای پشتیبانی اداری، نظارت بر عملکرد، کنترل و پیگیری امور مرتبط با مدیریت بلایا در سازمان‌های دخیل منجر به ایجاد نظم در رویه‌های مدیریت سوانح و نیز افزایش پاسخ‌گویی نهادها خواهد شد.

این گزارش خاطرنشان می‌کند که ضرورت دارد منشور مدیریت بحران توسط هریک از نهادها و دستگاه‌های مسئول در مدیریت حوادث طراحی شود. این منشور، شامل وظایف و مسئولیت‌های تخصصی هر سازمان و نهاد دخیل در موضوع مدیریت بحران و متناسب با تخصص آنهاست که باید جهت جلوگیری از بلایا و به حداقل رساندن خسارات ناشی از آن در نظر گرفته و رعایت شود. در این زمینه، به‌روزرسانی و یکپارچگی منشور حائز اهمیت است.