عصر ایران- همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد دونالد ترامپ رییس جمهوری جدید آمریکا (البته سابقی که به جدید بدل شده) در اولین روز از بازگشت به کاخ سفید و آغاز یک دورۀ دیگر ریاست جمهوری جنجال به پا کرده و خوش‌بختانه این بار با ایران (برجام) جنجال نکرده و سراغ نام "خلیج مکزیک" رفته و از تغییر آن به "خلیج آمریکا" چون به ایالات متحده هم تعلق دارد.
او در همان نطق تحلیف از این تغییر نام گفت و درست در همان لحظه دوربین‌ها هیلاری کلینتون -رقیب او در دورۀ قبل و وزیر خارجه پیشین و همسر رییس جمهوری سابق آمریکا- را نشان دادند که با خنده‌ای تمسخر‌آمیز واکنش نشان داد و چنان خندید که شانه‌های او هم تکان می‌خورد. تصویری روشن از قابل قبول نبودن اقدام ترامپ حتی در خود آمریکا.
ترامپ اما به نطق تحلیف بسنده نکرد و روز بعد در میان اولین فرمان‌های اجرایی که صادر کرد سراغ خلیج مکزیک رفت و فرمان اجرایی‌یی هم امضا کرد که به موجب آن به وزیر امنیت داخلی ایالات متحده دستور داد نام خلیج مکزیک را به خلیج آمریکا تغییر دهد!
حالا در این نوشته می‌خواهیم ببینیم خلیج مکزیک کجاست و چه قدمت و مساحت و اهمیتی دارد خصوصا از حیث اقتصادی و زیست محیطی و البته بحث اصلی بر سر نام خلیج مکزیک است و این که چرا ترامپ که پیش تر هم بارها خواستار تغییر نام شده بود به محض ورود دوباره به کاخ سفید فرمان اجرایی آن را هم صادر کرده و طبعا پاسخ به این پرسش که با توجه به ماهیت فرامرزی خلیج مکزیک و تعلق آن به سه کشور آمریکا و مکزیک و کوبا از منظر عرف و حقوق بین الملل تا چه حد ممکن یا دست کم موجه است؟
تاریخچه
خلیج مکزیک به عنوان یکی از قدیمی‌ترین خلیج‌های جهان از تاریخچه‌ای غنی برخوردار است. زیرا بیش از 200 میلیون سال پیش تشکیل شده و در طول تاریخ محل سکونت تمدن‌های بزرگی همچون مایاها و آزتک‌ها بوده است. نام “خلیج مکزیک” نیز ضمن این که از کشور مکزیک گرفته شده در زبان ناهواتل (آزتک‌ها) ریشه دارد.
با کشف قاره آمریکا به دست اروپایی‌ها مکزیک خلیج به مرکز تجارت، ماهی‌گیری و کشتی‌رانی در منطقه تبدیل شد و اسپانیایی‌ها، پرتغالی‌ها، فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها در قرون مختلف بر سر تسلط بر این منطقه با هم رقابت داشتند چرا که به عنوان شاهراه انتقال کالاها و منابع طبیعی شناخته می‌شد.
ابعاد خلیج مکزیک
این خلیج یک منطقه دریایی محصور است: از شمال به ایالات متحده آمریکا (ایالت‌های تگزاس، لوئیزیانا، می‌سی‌سی‌پی، آلاباما و فلوریدا)، از جنوب و غرب به مکزیک، و از شرق نیز به کوبا.
خلیج مکزیک حدود 1.5 میلیون کیلومتر مربع مساحت دارد و عمق متوسط آن حدود 1615 متر است البته عمقِ عمیق‌ترین نقطه (حفره سوتوچان) حدود 4384 متر است. این خلیج همچنین از منابع نفت و گاز فراوان برخوردار است و گونه‌های متنوعی از حیات دریایی در آن زیست دارند.
اهمیت اقتصادی و زیست‌محیطی
از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی نیز اهمیت فراوانی دارد:
به لحاظ اقتصادی یکی از بزرگ‌ترین منابع نفت و گاز جهان است و نقش مهمی در تأمین انرژی ایفا می‌کند. همچنین، بنادر آن مانند نیواورلئان و تامپا از مراکز اصلی تجارت در آمریکا هستند.
از حیث زیست‌محیطی هم خانه هزاران گونه ماهی، پرنده و موجودات دریایی است و ایک کوسیستم حیاتی برای منطقه محسوب می‌شود.
و اما بحث نام که جنجال بر سر آن است:
روشن است که نام “خلیج مکزیک” از لحاظ تاریخی و جغرافیایی مستقیماً با کشور مکزیک مرتبط استو این نام را طی قرون کشورهای مختلف و سازمان‌های بین‌المللی به رسمیت شناخته شده اند و بخشی از میراث تاریخی منطقه به حساب می‌آید.
با این اوصاف این پرسش درمی گیرد که چرا ترامپ خواستار تغییر نام خلیج مکزیک است و به زبان دیگر با کدام توجیه و استناد چنین دست اندازی یی دارد؟
به یاد آوریم در دوره قبل هم او بارها اعلام کرده بود نام “خلیج مکزیک” باید تغییر کند. مهم ترین استدلال ترامپ این بود و هست که این نام بیش از حد به نفع مکزیک است در حالی که ایالات متحده به عنوان یکی از کشورهای حاشیه این خلیج باید سهم بیشتری از این منطقه و هویت آن داشته باشد. برخی هم معتقدند این پیشنهاد بیشتر جنبه سیاسی و نمادین دارد و هدف از طرح آن تأکید بر سیاست‌های ملی‌گرایانه ترامپ است.
اما آیا تغییر نام خلیج مکزیک ممکن است؟
از منظر عرف و حقوق بین‌الملل یک کشور نمی‌تواند به تنهایی نام یک منطقه جغرافیایی تاریخی و فرامرزی را به تنهایی تغییر دهد؟ پاسخ به این دلایل منفی است و به تنهایی غیر ممکن است و دلایل هم از این قرارند:
- ماهیت فرامرزی خلیج: خلیج مکزیک متعلق به سه کشور (آمریکا، مکزیک و کوبا) است و تغییر نام آن نیازمند توافق تمام کشورهای حاشیه‌ای و تأیید سازمان‌های بین‌المللی است.
-شناسایی بین‌المللی: نام “خلیج مکزیک” در نقشه‌های جهانی و اسناد رسمی بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و تغییر آن با مخالفت گسترده روبه رو خواهد شد.
- حقوق تاریخی: نام‌های جغرافیایی با ریشه‌های تاریخی عمیق، بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی یک منطقه محسوب می‌شوند و تغییر آن‌ها به آسانی امکان‌پذیر نیست.
در پایان می‌توان نتیجه گرفت: خلیج مکزیک نه تنها یک پدیده طبیعی بی‌نظیر است، بلکه نمادی از تاریخ، فرهنگ و اقتصاد منطقه محسوب می‌شود.
از این منظر تلاش برای تغییر نام آن، چه از سوی ترامپ و چه از سوی هر قدرت دیگری، نه تنها از منظر حقوق بین‌الملل غیرممکن است، بلکه با مخالفت‌های شدید کشورهای دیگر و جامعه جهانی روبرو خواهد شد.
بر این اساس قاعدتا این خلیج همچنان به عنوان نقطه اتصال میان کشورها، تمدن‌ها و اقتصادها باقی خواهد ماند و اهمیت آن فراتر از یک نام یا مالکیت خاص است. حفظ احترام به هویت تاریخی و جغرافیایی چنین مناطقی، مسئولیتی جمعی است که تمامی کشورها باید به آن پایْ‌بند باشند.
با این حال اگر ترامپ بخواهد چنانچه دیگران نام خلیج مکزیک را همچنان به کار برند از زور و قدرت آمریکا بهره برد و آنان را مجازات کند تا حد می‌توانند مقاومت کنند؟!
