ضربه تحریم به صادرات ایران

دنیای اقتصاد یکشنبه 07 بهمن 1403 - 00:03
ایران جزو پنج صادرکننده بزرگ کاشی در جهان است؛ با قدمتی 6 هزار ساله در تولید این کالا. با این حال طی سه دهه اخیر رقبای دیرین پا به میدان گذاشته و با استفاده از فناوری روز بازار جهانی این صنعت را در دست گرفته‌اند؛ چین، هند، ایتالیا و اسپانیا از جمله بازیگران اصلی تجارت این محصول پرتقاضا در جهان محسوب می‌شوند. در این میان تحریم‌های چندجانبه غرب نیز ضربه‌ای کاری به روند تولید و صادرات کاشی در ایران زده است. در این گزارش نگاهی می‌اندازیم به پیشینه تولید و صادرات کاشی و چشم‌انداز آینده آن.

سال۱۳۳۶ کارخانه کاشی «ایرانا» به‌عنوان اولین واحد صنعتی و مکانیزه تولید کاشی و سرامیک در ایران ثبت شد و در سال۱۳۳۹ به بهره‌برداری رسید. به‌دنبال افزایش تولیدکنندگان کاشی نخستین اتحادیه این صنف نیز در سال۱۳۴۲ تشکیل شد.

بنا به آمار رسمی در حال حاضر حدود ۱۴۵تولیدکننده کاشی در ایران فعالیت می‌کنند که میزان تولید سالانه آنها به ۷۵۰میلیون متر می‌رسد. گفته می‌شود که این بخش موجب اشتغال ۴۵۰هزار نفر شده است.  میزان صادرات کاشی و سرامیک ایران سال گذشته حدود ۲۰۰میلیون مترمربع بود. عراق با بیش از ۸۰درصد سهم، در جایگاه عمده‌ترین مقصد صادرات این کالا قرار گرفت.  به گفته بهنام عزیززاده، مدیر انجمن صنفی تولیدکنندگان کاشی و سرامیک ایران، رکود فروش به دنبال کاهش ساخت‌و‌ساز در داخل، اعمال محدودیت‌های صادراتی به‌دلیل تحریم‎‌ها و ناترازی انرژی از جمله مسائل اصلی این صنعت است. چین در سال۲۰۲۳ با تولید ۱.۵میلیارد مترمربع کاشی بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول در جهان بود و صادرات آن به حدود ۶۱۵میلیون مترمربع رسید.

کاشی و سرامیک‌ در معماری چینی تاریخچه‌ای طولانی دارد. تکنیک ابتدایی ساخت سفال در این کشور به ۱۰هزار سال پیش در دوره نوسنگی برمی‌گردد. در دوران سلسله‌های یین و شانگ، مردم از سفال خام برای ساخت کانال‌های زهکشی زیرزمینی و تزئینات ساختمان استفاده می‌کردند.

در دوران مدرن، صنعت کاشی‌سازی در چین به سرعت توسعه یافته است.

در سال۱۹۲۶ هوانگ شومین، سرمایه‌دار و صنعتگر، شرکت کاشی و آجر «تایشان» را در شانگهای تاسیس کرد. برند کاشی‌ سرامیک «تایشان» نقش مهمی در گسترش این صنعت در چین داشت.

در سال۱۹۴۳ و همزمان با جنگ جهانی دوم، کاشی‌های لعابی و کف «شی‌شان» توسعه داده شد و به تدریج کارگاه‌های تولید کاشی به وجود آمدند.

در سال۱۹۷۸ کارخانه سرامیک‌های شیمیایی شی‌وان، زیرمجموعه شرکت صنعت سرامیک فوشان، اولین کاشی لعابی رنگی کف را در چین معرفی کرد.

همین کارخانه در سال۱۹۸۹ کاشی‌های بزرگ مقیاس ۳۰۰×۳۰۰ (م.م) مقاوم در برابر سایش، گرما و آب را تولید و عرضه کرد.

سال۱۹۹۰ صنعت کاشی در چین به فراز درخشانی دست یافت. کارخانه سرامیک‌های صنعتی شی‌وان در ژانویه آن سال بزرگ‌ترین خط تولید کاشی‌های شیشه‌ مانند کشور را معرفی کرد و به تولید کاشی‌های صیقلی پرداخت؛ این نام به‌خاطر سطح روشن و صاف کاشی‌های تولیدی این کارخانه به آن اطلاق شد. شرکت «وی‌می» در سال۱۹۹۷ پیشگام توسعه و تولید کاشی‌های عتیقه در چین شد.

در دهه۱۹۹۰، کاشی‌های لعابی با نقوش کهن الگوی عتیقه‌مانند، به تدریج توجه بازار را جلب کردند.  در پس‌زمینه همگن‌سازی فزاینده کاشی‌های صیقلی، کاشی‌های عتیقه با رنگ‌های غنی و دلالت‌های فرهنگی به مصرف‌کنندگان این امکان را دادند که برای اولین‌بار تجربه دکوراسیون شخصی را بیازمایند. به این معنی که مشتریان با توجه به صور و نقوش کاشی‌های قدیمی طرح خود را به تولیدکننده داده‌اند تا کاشی مطابق ایده و ذهنیتشان تولید شود.

در اوایل قرن۲۱، نخستین گروه از شرکت‌های دارای فناوری بالا با ظرفیت تولید انبوه سنگ میکروکریستالی تقریبا به‌طور همزمان توسعه‌یافته و وارد تولید شدند.

اکنون دیگر سنگ میکروکریستالی در بازار کاشی محبوب شده است؛ چراکه با عملکرد شیمیایی پایدار، دارای ساختار ماتریس شیشه‌ای نیز بوده و مقاومت اسیدی و قلیایی آن بهتر از مصالح سنگی طبیعی است؛ به‌طوری‌که حتی اگر در معرض باد و آفتاب طولانی‌مدت قرار گیرد، کیفیت آن کاهش نمی‌یابد.

از سال۲۰۰۵ روند تولید کاشی در چین بنا به خواست و سلیقه مشتریان داخلی و خارجی تغییر کرد؛ از لحاظ کیفی ارتقا یافت و از نظر شکل و ظاهر نیز تابع سلایق مشتریان شد که این رویکرد نقشی موثر در گسترش بازار این محصول داشته است؛ اگر نسل اول تولید کنندگان به گزاره

 تولید - بازاریابی نظر داشتند، نسل دوم به تحقیق -تولید- بازاریابی روی آوردند و نسل سوم از اوایل هزاره جدید میلادی یک مولفه مهم را نیز مد نظر قرار دادند: حسیات و سلایق مشتریان و سهیم شدن در تجربه زیسته آنان. چنین بود که چینی‌ها به تولید کاشی هنری با استفاده از جدیدترین فناوری‌های چاپ و تولید پرداختند. الگوهای هنری کاشی‌های نوع جدید می‌توانند از نقاشی‌های معروف، مینیاتورهای چینی، خوشنویسی، آثار عکاسی یا هر الگوی هنری که به‌صورت دلخواه ایجاد شده باشد، نشأت بگیرند. ایجاد چنین الگوهایی روی کاشی‌ها می‌تواند به معنای واقعی کلمه مشتری را مجاب کند.

 هند؛ پیشگام تولید مدرن کاشی

طی دو دهه اخیر صادرات کاشی هند در خارج از آسیا به سرعت در حال گسترش بوده است.

بخش‌های اصلی تولید کاشی در هند شامل کاشی‌های دیواری و کف، کاشی‌های شیشه‌ای و کاشی‌های چینی لعاب‌دار است. بیش از ۵۰درصد از تولید صنعت کاشی هند تحت کنترل حدود ۱۲تولیدکننده ملی قرار دارد؛ مابقی نیز در اختیار تولیدکنندگان خرد است.

تولید کاشی‌های سرامیکی در این کشور به ۶۸۰میلیون مترمربع در سال می‌رسد.

با این حال، ظرفیت آن با توجه به فناوری‌های پیشرفته بسیار بیشتر است.

سال۲۰۲۲ سال رکود در تاریخ صنعت سرامیک هند به‌دلیل بحران انرژی و افزایش شدید هزینه‌های حمل‌ونقل بود.

با این حال در سال۲۰۲۳صادرات این کشور به لحاظ حجم به ۵۸۹.۵ میلیون متر مربع (۳۹.۶ افزایش نسبت به سال۲۰۲۲) رسید؛ ضمن اینکه درآمد آن نیز ۲۸.۲ رشد کرد.  سال گذشته، بازارهای آسیایی همچنان بزرگ‌ترین سهم را از صادرات هند (۴۲.۳ از کل حجم‌ تقاضا) داشتند، اما در خارج از آسیا بود که صادرات هند  بیشترین افزایش‌ها را ثبت کرد.

آفریقا دومین منطقه بزرگ صادراتی با ۶۸.۸درصد از نظر حجم و پس از آن آمریکای شمالی و مکزیک (۶۵.۴میلیون متر مربع) و اتحادیه اروپا (تقریبا ۶۰میلیون متر مربع) قرار داشتند.

در همین سال صادرات کاشی هند به آمریکای جنوبی و اروپا بیش از دوبرابر شد.

زمانی که روند ۱۰ساله از ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ را تحلیل می‌کنیم، رشد پایدار صادرات هند در تمام بازارهای جهانی مشهود است.

در این بازة زمانی صادرات کاشی هند نرخ رشد متوسط سالانه ۲۱.۵ درصد را رقم زده است و این کشور بیشتر توانسته به بازارهای آمریکای جنوبی، آفریقا و اروپا نفوذ کند.

درآمد صادراتی کاشی و مصالح ساختمانی هند از ۳۲۵میلیون یورو در سال۲۰۱۴ به ۲.۲۵میلیارد یورو در سال۲۰۲۳ رسید که بیشترین افزایش در منطقه نفتا و اروپا رقم زده شده است.

۱۳۹ بازار هدف

از مجموع ۱۳۹کشوری که هند در سال۲۰۲۳ کاشی‌های سرامیکی خود را به آنها صادر کرد، تنها ۲۱کشور کاهش در حجم واردات کاشی را نشان دادند. یکی از این کشورها عربستان سعودی با رشد منفی ۲۶درصد در واردات کاشی بود که از جایگاه چهارم به دهم در میان بازارهای اصلی صادراتی هند سقوط کرد. آمریکا مقصد اصلی صادرات کاشی هند است. امارات متحده عربی در مقام دوم قرار دارد و عراق در جایگاه سوم.

مکزیک، اسرائیل و آفریقای جنوبی نیز جزو بازارهای اصلی خریدار کاشی هند به شمار می‌روند. از نظر ارزش بالاترین میزان قیمت‌ فروش کاشی هند به ترکیه (۸.۵یورو/مترمربع) و بریتانیا (۷.۶یورو/مترمربع) بوده، درحالی‌که پایین‌ترین قیمت‌ها (۲.۱یورو/مترمربع) مربوط به فروش در چندین کشور آفریقایی بوده است.

ایتالیا؛ غولی که از بطری بیرون آمد

ایتالیا از حیث ارزش بازار صادراتی کاشی (حدود ۳۰۰میلیون دلار در سال۲۰۲۴) در جایگاه چهارم جهانی قرار گرفته است.

دو عامل مهم در روند افزایشی صادرات کاشی ایتالیا نقش داشته است: زیبایی شناسی هنری و تولید کیفی با فناوری پیشرفته.

تولیدکنندگان کاشی ایتالیایی توانسته‌اند دل‌ها و ذهن‌های معماران، طراحان و صاحبان خانه‌ها در سراسر جهان را به‌دست آورند.

در واقع، کاشی‌های ایتالیایی چندین دهه است که به‌دلیل طراحی زیبا، کیفیت عالی و دوام بالا در صدر تقاضای جهانی قرار دارند. وقتی صحبت از طراحی داخلی می‌شود، کاشی‌ «ساخت ایتالیا» نماد ظرافت، سبک و کیفیت است. صنعت کاشی ایتالیا به قرن پانزدهم بازمی‌گردد؛ زمانی که هنرمندان به تولید کاشی‌های

سرامیکی پرداختند. سنت صنایع دستی ایتالیا در طول قرن‌ها تکامل یافته و دامنه وسیعی از کاشی‌ها را از کلاسیک تا مدرن تولید کرده است.

کاشی‌های ایتالیایی از طریق فرآیندهای تولیدی فوق مدرن ساخته می‌شوند که آنها را در برابر سایش و گذر زمان مقاوم می‌کند. ۱۳۱شرکت با فناوری پشرفته در ایتالیا فعالیت می‌کنند.

بخش بزرگی از کاشی‌ ایتالیا به کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه و بریتانیا صادر می‌شود. با این حال، صادرات کاشی‌های ایتالیایی همچنین در بازارهای نوظهور مانند چین، هند و خاورمیانه در حال رشد است.

 بازار آینده کاشی و سرامیک؛ چالش‌ها و فرصت‌ها

در سال۲۰۲۴ ارزش بازار کاشی سرامیکی ۴۶۷.۴۷میلیارد دلار آمریکا برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود که درآمد کل با نرخ رشد ۷.۱درصد از سال۲۰۲۵ تا ۲۰۳۲ افزایش یابد و تا سال۲۰۳۲ به حدود ۸۰۹میلیارد دلار برسد.

 عوامل محرک؛ افزایش جمعیت و شهرنشینی

رشد جمعیت یکی از عوامل کلیدی در افزایش تقاضا برای کاشی سرامیکی است. علاوه بر این، جابه‌جایی جمعیت از مناطق روستایی به مناطق شهری در سرتاسر جهان، نرخ رشد را حتی بیشتر افزایش داده است.

پیش‌بینی می‌شود که جمعیت کل جهان تا سال ۲۰۵۰ به ۹.۵میلیارد نفر برسد؛ زمانی که جمعیت شهری حداقل ۶۶.۴درصد از جمعیت کل را تشکیل خواهد داد، انتظار می‌رود که تغییرات مثبت در سطح زندگی برای بهبود بهداشت و سلامت ضروری باشد.

 در سال‌های اخیر، منطقه آسیا و اقیانوسیه (APAC) پیشرفت‌های قابل توجهی در بازار کاشی سرامیکی داشته است که عمدتا شامل بازارهای نوظهور مانند هند و چین می‌شود. انتظار می‌رود که شهرهای آسیایی ۵۲.۳درصد از جمعیت شهری جهان را تا سال۲۰۵۰ در خود جای دهند.

 در منطقه آسیا و اقیانوسیه، مهاجرت مردم از مناطق روستایی به شهرها باعث افزایش بیشتر رشد جمعیت شهری شده است.

بنا به گزارش بخش جمعیت سازمان ملل، پیش‌بینی می‌شود جمعیت این مناطق تا سال۲۰۵۰ به ۵.۱میلیارد نفر برسد.

بنابراین جمعیت شهری حداقل ۶۸درصد از کل جمعیت آسیا و اقیانوسیه خواهد بود. آسیا و اقیانوسیه، همراه با رشد جمعیت جهانی، می‌تواند تا سال۲۰۵۰ حدود ۲.۵میلیارد نفر به مناطق شهری اضافه کند.

این تغییر جمعیتی نیاز به مسکن و زیرساخت‌های تجاری دیگر در شهرها را ایجاب می‌کند که صنعت کاشی و سرامیک از الزامات آن خواهد بود.

  محدودیت؛ نوسانات قیمت مواد اولیه

 تولید کاشی یک فرآیند بسیار هزینه‌بر است؛ قیمت‌ انرژی، گاز و حمل‌ونقل عوامل مهمی هستند که بر هزینه‌های تولید این کالا تاثیر می‌گذارند. دسترس‌پذیری سوخت با قیمت‌های معقول برای رشد بازار کاشی سرامیکی اهمیت دارد. بازارهای انعطاف‌پذیر و ناپایدار عواقب جدی برای کشورهای تولیدکننده به همراه دارند. علاوه بر این، نوسانات قابل توجهی در قیمت مواد اولیه مورد استفاده در تولید کاشی‌های سرامیکی وجود دارد. نوسانات قیمتی موادی مانند سیلیس، کائولن، فلدسپات و بنتونیت مخاطره‌آفرین است. افزایش قیمت مواد، با افزایش قیمت نهایی محصول رابطه مستقیم دارد. بنابراین افزایش هزینه‌ها و انحراف غیرمنتظره در قیمت مواد اولیه، زنجیره‌های تامین را تضعیف و تداوم حضور تولیدکنندگان در بازار رقابتی کاشی‌های سرامیکی را دشوار می‌کند.

 رشد بخش خرده‌فروشی

افزایش تعداد خرده‌فروشان رسمی، دسترسی به انواع گوناگون کاشی‌های سرامیکی را افزایش می‌دهد که به نوبه خود قابلیت رشد بازار کاشی سرامیکی را تحریک می‌کند. صنعت خرده‌فروشی در سطح جهانی به سرعت در حال رشد است و شاهد ورود فروشگاه‌های جدیدی از جمله هایپرمارکت‌ها، سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های تخصصی است. به‌دلیل سبک زندگی پیچیده و شلوغ و برنامه‌های کاری فشرده، راحتی و آسایش برای مشتریان به‌طور فزاینده‌ای اهمیت یافته است؛ بنابراین، فروشگاه‌های بزرگ رسمی، به تجمیع انواع مختلف کاشی‌های سرامیکی زیر یک سقف برای ارائه گزینه‌های متعدد به مصرف‌کنندگان روی می‌آورند. فروشگاه‌های اختصاصی برای محصولات دکوراسیون داخلی نیز کاشی‌های سرامیکی را در دسترس مشتریان قرار می‌دهند.

 در پی افزایش دانش و شناخت محصول در میان مصرف‌کنندگان، اهمیت خرده‌فروشان سازمان‌یافته که محصولات سفالی و دیگر لوازم مبلمان خانگی را تامین می‌کنند نیز افزایش یافته است. فروش‌های برنامه‌ریزی‌شده به مشتریان اجازه می‌دهد تا اطلاعاتی درباره انواع مختلف محصولات جمع‌آوری کرده و قیمت‌ها، کیفیت و طراحی چند محصول را مقایسه کنند و سپس تصمیم به خرید بگیرند. بنابراین انتظار می‌رود رشد بخش فروش برنامه‌ریزی‌شده تاثیر مثبتی بر بازار کاشی سرامیکی در سال‌های آینده داشته باشد.

 تحلیل بازار؛ کاشی پرسلانی در صدر تقاضا

طی یک دهه اخیر تقاضا برای کاشی‌های پرسلانی افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که در سال گذشته میلادی ۵۴درصد از فروش کل کاشی مربوط به همین نوع بوده است.

دلیل این افزایش تقاضا به کیفیت این نوع کاشی‌ها مربوط می‎شود: ضد آب و در برابر باکتری‌ها، مقاومند. از این رو با استقبال سازندگان سوپرمارکت‌ها، هتل‌ها، ساختمان‌های اداری و بیمارستان‌ها و... مواجه شده است.

 بازار گرم کاشی‌های سرامیکی لعاب‌دار

کاشی‌های سرامیکی لعاب‌دار نیز در سال۲۰۲۴ تقاضایی معادل ۱۰۳.۱۳میلیارد دلار داشته‌اند و احتمالا نرخ رشد سالانه ۵.۸درصد از سال۲۰۲۵ تا ۲۰۳۲ را تجربه کنند. لایه محافظ کاشی‌های سرامیکی لعاب‌دار آنها را ضدآب می‌کند. بنابراین استفاده از این نوع کاشی در شرایط مرطوب مانند حمام‌ها، آشپزخانه‌ها و اتاق‌های لباس‌شویی توجیه پذیر و مقرون به صرفه است.

کاشی‌های کف پرسلانی نیز با تقاضای روزافزون طی سال‌های آینده روبه‌رو می‌شوند؛ چنان‌که در سه دهه گذشته چنین بوده است. یک دلیل این افزایش تقاضا تاکید طراحان و معماران بر استفاده از کاشی‌های پرسلانی در کف بناها است؛ چراکه طراحی جالبی دارند، به آسانی تمیز می‌شوند و در برابر لکه‌ها و نفوذ آب مقاومند. بنابراین روند تجاری‌سازی این نوع کاشی نیز ادامه می‌یابد.

همچنین کاشی‌های دیواری پرسلانی به‌طور فزاینده‌ای در محیط‌های تجاری مانند دفاتر شرکت‌ها، هتل‌ها و موزه‌ها به کار می‌روند؛ زیرا به نظر می‌رسد گزینه‌ای کم‌هزینه‌تر نسبت به مبلمان سنگی معمولی باشند. علاوه بر این، پیشرفت‌های فناوری امکان تولید کاشی‌هایی با اندازه‌های بزرگ‌تر را فراهم کرده است که تاثیر مثبتی بر رشد کلی بازار کاشی‌های سرامیکی داشته است.

 بازیگران کلیدی در بازار کاشی سرامیکی جهان

  آتلاس S.P.A. (ایتالیا)

 کاجاریا سرامیکس لیمیتد (هند)

  صنایع موهاک (ایالات متحده)

کراسویل (ایالات متحده)

  سِرا سرامیک تایلز (هند)

 راک (RAK)سرامیک (امارات متحده عربی)

  سرامیکا سالونی (اسپانیا)

 گروه پورسلانوسا (اسپانیا)

 گروه ریچتی (ایتالیا)

  شرکت سرامیک چین (چین)

 اچ‌اس‌آی‌ال (هند)

 گروه صنعتی مونیلیسا گوانگدونگ (چین)

 گروه سرامیک نیوپرل گوانگدونگ (چین)

  فلوریم سرامیک S.p.A (ایتالیا)

 سومانای سرامیکس (هند).

منبع خبر "دنیای اقتصاد" است و موتور جستجوگر خبر تیترآنلاین در قبال محتوای آن هیچ مسئولیتی ندارد. (ادامه)
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت تیترآنلاین مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویری است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هرگونه محتوای خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.