خبرگزاری مهر، گروه استانها: ژئوپارک ها طبق تعریف یونسکو گستره‌ای است با مرزهای کاملاً آشکار و پهنه کافی که دربرگیرنده چند پدیده زمین‌شناسی کمیاب و برجسته بوده و در آن گستره جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی ارزشمند نیز یافت شود. این گستره باید از برنامه‌های مدیریت گسترش و بهره‌برداری و طرح‌های حفاظتی برخوردار باشد و توان بالا بردن سطح اقتصادی جامعه محلی و جلب همکاری‌های مردمی را دارا باشد.
بر طبق این تعریف ژئوپارک محدوده‌ایی است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایت‌های پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگی‌های فرهنگی جذاب و از همه مهم‌تر، مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه‌های توسعه، حفاظت و پایداری است. بر خلاف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی، ژئوپارک‌ها نه تنها ورود و حضور بازدیدکنندگان را محدود نمی‌کنند، بلکه برای مردم طراحی شده‌اند. در ژئوپارک‌ها گردشگران برای بازدید از ژئوسایت‌ها و سایت‌های طبیعی و فرهنگی حضور دارند و این حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد شد.
در این راستا استان فارس به دلیل جایگیری در طول و عرض جغرافیایی گسترده و همچنین جایگاه زمین شناسی ویژه، دربرگیرنده بخش‌هایی از پهنه ساختاری و چینه شناختی زاگرس رورانده، پهنه زاگرس چین خورده، پهنه اُفیولیتی- رادیولاریتی زاگرس و پهنه سنندج- سیرجان است.
این استان پهناور دربردارنده پدیده‌ها، فرآیندها و چشم اندازهای کم مانند زمین‌شناسی و زمین ریخت شناسی فراوان و گوناگونی می‌باشد که از دید میراث زمین شناختی چندین میلیون ساله و بالطبع داشتن جاذبه‌های زمین گردشگری (ژئوتوریستی) در مقیاس ملّی، منطقه‌ای و حتی جهانی دارای ارزش و اهمیت هستند.
بنابراین همین دارایی‌های خدادادی و زیرساخت‌های طبیعی، ایجاد یک ژئوپارک بومی با استفاده از همین رخدادهای طبیعی در فارس بیش از گذشته ضروری می‌کند.
ژئوتوریسم و اهمیت آن در ایران
رضا صادقی استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور استان فارس و پژوهشگر حوزه ژئوتوریسم در گفت و گو با خبرنگار مهر، درباره ژئوتوریسم و اهمیت آن گفت: کشور ایران افزون بر دارا بودن آثار بسیار ارزشمند طبیعی، تاریخی و مذهبی که هر ساله باعث کشش شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی می‌گردد، به دلیل داشتن جایگاه زمین شناسی بی مانند خود، دارای پتانسیل‌های بسیار بالایی جهت توسعه ژئوتوریسم است.
وی ادامه داد: هرچند ژئوتوریسم (زمین گردشگری) در ایران می‌تواند به عنوان یک راهکار مهم در راستای توسعه پایدار اقتصادی و یکی از راه‌های مهم ارزآوری به کشور محسوب شود، خوشبختانه کمتر به آن پرداخته شده و از جهاتی نیز مهجور و ناشناخته باقی مانده است.
ژئوتوریسم راهکاری برای توسعه پایدار
استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور استان فارس گفت: توسعه پایدار بر سه اصل پایداری بوم شناختی، پایداری اجتماعی- فرهنگی و پایداری اقتصادی استوار است. پایداری بوم شناختی؛ سازگاری توسعه با فرایندهای اساسی زیست محیطی و نگهداری تنوع و گونه‌های زیستی را تضمین می‌نماید.
وی ادامه داد: پایداری اجتماعی- فرهنگی؛ پایبندی توسعه با پاسداشت فرهنگ و ارزش‌های بومی و هویت جامعه میزبان را مدنظر می‌گیرد و پایداری اقتصادی؛ توسعه کارآمد اقتصادی را با حفظ منابع امروز برای آیندگان را مورد توجه قرار می‌دهد.
صادقی افزود: ژئوتوریسم و اِکوتوریسم می‌توانند به عنوان دو بازوی توانمند طبیعت گردی، از عوامل اصلی توسعه پایدار در تَرازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی باشند. بنابراین ژئوتوریسم، یکی از زیرشاخه‌های گردشگری پایدار و دوستدار محیط زیست و منابع طبیعی به شمار می‌آید و هدف آن شناساندن و نگه داشتن منابع گردشگری و یا به راستی پاسداشت میراث زمین شناختی در مقاصد گردشگری طبیعی است.
نخستین طرح ایجاد ژئوپارک در فارس
استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور استان فارس گفت: طرح پژوهشی علمی، صنعتی و جامعه محور مشترک میان دانشگاه پیام نور فارس به عنوان مجری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس به عنوان کارفرما در سال ۱۴۰۰ تصویب گردید که نخستین طرح رسمی در شاخه طبیعت گَردی و زیرشاخه زمین گردشگری (ژئوتوریسم) استان فارس است.
این فعال حوزه زمین گردشگری با بیان اهداف و دلایل ایجاد ژئوپارک در استان فارس افزود: نخستین رَهاورد این طرح دانش بُنیان و کارآفرینانه در حوزه گردشگری فارس که انجام کار پژوهشی مقدماتی آن نیز نزدیک به ۱۱ ماه طول کشیده، ثبت یک برند جدید و جهانی گردشگری از راه بنیانگذاری نخستین ژئوپارک جنوب باختری ایران با محوریت استان فارس به نام «ژئوپارک ارژن-چوگان-پریشان» است.
وی ادامه داد: این پهنه انتخابی، در شاهراه ارتباطی چهار استان گردشگر پذیر و گردشگر پسند فارس، خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد جای گرفته، دارای دو اقلیم مختلف سرد و کوهستانی و گرم و خشک، دو تالاب جهانی ثبت شده در منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان، عنوان بین المللی ذخیره گاه زیست کره یونسکو، نقطه آغازین ثبت جهانی محور ساسانی و دارای پدیده‌ها، فرآیندها و چشم اندازهای بی مانند یا کم مانند زمین شناسی، زمین ریخت شناسی، بوم شناسی و دیگر پتانسیل‌های با ارزش، فراوان و گوناگون طبیعی، تاریخی، مذهبی، فرهنگی، ورزشی و … است که همگی می‌توانند در قالب یک ژئوپارک در مقایس‌های ملّی، منطقه‌ای و حتی جهانی پایسته ثبت گردند.
صادقی افزود: اگر کارهای اجرایی و عملیاتی آن نیز هرچه زودتر با هماهنگی‌ها و پشتیبانی‌های بین سازمانی سازمان‌های مرتبط و البته بهره گیری علمی از متخصصان دانشگاهی آغاز گردد، تا موجب ایجاد کار آفرینی و اشتغالزایی نوینی در صنعت سبز و پاک طبیعت گَردی استان فارس شده و با افزایش ورود گردشگران داخلی و خارجی، ارزآوری به استان تقویت و صنعت گردشگری این پهنه با بکارگیری مردم بومی و البته با رویکرد آموزش و پاسداشت منابع طبیعی و محیط زیست، رونق بیشتری می‌یابد و مفهوم توسعه پایدار واقعی یعنی بهره برداری در کنار حفاظت نیز، به خوبی برای این پهنه محقق خواهد گردید.
تخصیص نیافتن و در دسترس نبودن بودجه دولتی برای ژئوپارک یک چالش است
استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور استان فارس در ادامه اشاره‌ای به چالش‌های احتمالی در مسیر کنونی راه اَندازی ژئوپارک در فارس کرد و گفت: ناآگاهی یا کم آگاهی اجتماعی و برخی تردیدهای مدیریتی برای ورود به قلمرو دانش و صنعت «ژئوتوریسم» و «ژئوپارک‌ها» و نبود بینش کافی به کارآمدی فراگیر و فزاینده امروزی آنها بر اقتصاد گردشگری دنیا، اشتغالزایی، فقرزُدایی محلی و منطقه‌ای، حفظ محیط زیست و همچنین نبود نگاه ریز بینا نه به نقش کاربردی و راهبردی این دو مقوله در موضوع پدافند غیرعامل کشور، بخش مهمی از موانع اجرایی نشدن این طرح تا حال حاضر است.
وی ادامه داد: بخشی از چالش‌ها نیز در ارتباط با تمرکز زیاد برخی مسئولین و مدیران بر طرح‌های کوتاه مدت و زودبازده نسبت به طرح‌های میان یا بلند مدت، در اولویت قرار ندادن این برند گردشگری رو به رشد جهانی که حتی می‌تواند نقش کاتالیزوری برای شناساندن و بازاریابی دیگر گونه‌های گردشگری و حتی صنایع دستی بسیار ارزشمند استان باشد.
صادقی افزود: تخصیص نیافتن و در دسترس نبودن بودجه دولتی ویژه برای انجام این پروژه و بی اطلاعی یا نبود حامیان مالی دانا، شکیبا و مشتاق به سرمایه گذاری در این گونه گردشگری طبیعت محور نوپا و پُربازده و همچنین تأخیر در ایجاد کار گروه علمی، اداری، اجرایی و عملیاتی متخصص و فنی کاملاً متمرکز روی این موضوع، کوتاهی و ضعف در ارتباط گیری کارآمد و ادامه دار با افراد متخصص درون استانی و برون استانی که دانش یا تجربه راه اَندازی ژئوپارک در ایران و حتی جهان را دارا هستند، از مشکلات دیگر ماست.
استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور استان فارس در پایان تصریح کرد: کندی در پیگیری امور اداری و اجرایی مرتبط و تأخیر در عملیاتی نمودن پروژه به دلیل بوروکراسی‌های اداری زمان‌بر و فرساینده، بی خبری از فراوانی تقاضاها، رقابت و شتاب روزافزون دیگر استان‌های کشور برای تأسیس ژئوپارک های ملّی و جهانی درون استان خود و نبود یا کمبود پشتیبانی‌های معنوی و مادی از پیشگامان، پژوهشگران و فعالان دلسوز و علاقمند بومی در این زیرشاخه از طبیعت گَردی، از موارد دیگری هستند که راه اَندازی ژئوپارک در فارس را با تأخیر زیادی روبرو کرده است.
