همشهری آنلاین-لیلا باقری: می‌توانید آشپزخانه ایرانی را بدون سیب‌زمینی تصور کنید؟ این خوشمزه چاق کننده که به خاطر یکدستی بافت در تهران قدیم به «بی‌رگی» شهره شد و در طعنه به کسی گفته می‌شد که نسبت به چیزی حساس نیست و می‌گفتند که فلانی از بی‌رگی به سیب‌زمینی گفته زکی!
اما اصلا چه شد که سیب‌زمینی در دوره فتحعلی‌شاه به ایران آمد و در دوره شاهان بعدی به عنوان یک خوراکی نوظهور چنان زیر و زبر شد که به اتفاق دیدند هیچ رگ و پی‌ای ندارد و شهره شد به این لقب...
درباره ورود سیب زمینی به ایران یک روایت این است که یکی از فرنگیان که در زمان فتحعلی شاه به ایران آمده بود، قدری سیب زمینی به شاه هدیه کرد و گفت که در امریکا یافت شده و در اروپا خیلی شایع و مفید است و به درد روزگار قحطی می‌خورد، بدهید در ایران هم بکارند و فایده ببرند که فتحعلی شاه فرمود: «خوب به دولت چه تقدیم می‌کنید تا این کار را بنماییم؟»
محمدحسن خان اعتماد السلطنه هم می‌نویسد که سیب‌زمینی آمریکایی و آن را سر جان مُلکُم وارد ایران کرده است و برای همین اول به آن آلوی مُلکُم می‌گفتند و آن غذای آلودوپیازه معروف که ترکیب سیب‌زمینی و پیاز و نمک و زردچوبه و فلفل است هم به خاطر همین است هیچ ربطی به آلو ندارد!
در دوره محمدشاه قاجار با تلاش حاجی میرزا آقاسی مصرف سیب‌زمینی کمی رواج پیدا کرد اما نه انقدری که بین مردم شناخته شود. نه روش کاشت و داشت و برداشتش را می‌دانستند و نه پخت و مصرفش را. به خاطر همین کم‌یابی و تازگی، گران هم بود. بروگش، خاورشناس آلمانی در کتاب سفری به دربار سلطان صاحبقران خاطره بانمکی دارد از اقامتش در آباده استان فارس و می‌نویسد که تازه به آباده رسیده و در حال استراحت بودند که سه نفر از نوکران حاکم آباده با یک سینی بزرگ هدیه حاکم وارد می‌شوند. جماعت هم با اشتیاق پارچه روی سینی را برمی‌دارند و از تعجب می‌زنند زیر خنده؛ یک عدد سیب‌زمینی بوده و چاقو!
اول فکر می‌کنند یا اشتباهی شده یا حاکم قصد شوخی و مزاح داشتند اما بعد می‌فهمند این سیب زمینی که در آلمان و دیگر کشورهای اروپایی فراوان و ارزان است تا همین چند سال پیش در ایران وجود نداشته است و فقط سه، چهار سال است که کشت آن را در روستای پشند تهران شروع کرده‌اند. در آباده سال اول است و چون بلد نبودند فقط چند سیب زمینی برداشت شده و آنقدر برایشان گران‌بها بوده که یکی را پیشکش کرده‌اند. انصافا ایرانی جماعت در مهرورزی بی‌چشم‌داشت مثال زدنی است...
این نابلدی در کشت سیب‌زمینی باعث می‌شود تا میرزا یوسف خان مستشارالسلطنه از روشنفکران زمان مظفرالدین‌شاه کتابی از فرانسه به فارسی ترجمه می‌کند با عنوان «تاریخ پیدا شدن سیب زمینی».
بعد از آن مردم با سیب‌زمینی بیشتر آشنا می‌شوند و قیمتش در اندازه نان ارزان می‌شود و صد البته که هنر آشپزی ایرانی هم معنایی دوباره به سیب‌زمینی بخشید که نه آلمانی چشیده بود و نه فرانسوی.
خلاصه که این صیفی مشهور بی‌رگی تا به حال جان آدم‌های زیادی را در زمان قحطی نجات داده است.
راوی: لیلا باقری
تدوین: عاطفه حسین‌زاده
