همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: چند سالی است که بازگرداندن آب به تالاب هورالعظیم به چالش بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت نفت تبدیل شده است. وزارت نفتی‌ها (شرکت مهندسی و توسعه نفت) می‌گویند ما در مورد حفاری در محیط تالابی بی‌تجربه بوده‌ایم و این بار در مخزن شماره یک، یعنی میدان نفتی سهراب که بین ایران و عراق مشترک است، می‌خواهیم با تجربه منحصر به فردی که به‌دست آورده‌ایم استخراج را با کمترین آسیب به محیط‌زیست انجام دهیم. سازمان حفاظت محیط‌زیست هم برداشت از این محدوده را منوط به شرایط سختگیرانه‌تری کرده است. البته نفتی‌ها چندین‌بار از طرق مختلف ازجمله مراجعه به شورای تأمین استان سعی کرده‌اند کار خود را بدون مجوز محیط‌زیست پیش ببرند.
احیای ۶۰هزار هکتار از تالاب هورالعظیم
احمد لاهیجان‌زاده، معاون محیط دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست: در سال۱۳۸۹، برای دسترسی به مناطق نفتی و حفاری در بستر تالاب، دریچه‌های مربوط به پل ۷۵دهنه که معروف به شط علی است، بسته شد. با این کار و همچنین احداث جاده‌های جدید دسترسی به میادین و چاه‌های بخش‌های جنوبی تالاب به‌طور کلی خشک شد و در نتیجه این اقدامات، رطوبتی که تالاب در منطقه ایجاد می‌کرد به حداقل رسید و بخش عمده‌ای از تالاب تبدیل به کانون گردوغبار شد. جوامع محلی که عمدتا ماهی‌گیر و دامدار بودند، کم‌کم مجبور به مهاجرت به حاشیه اهواز شدند. درمجموع ۶۰هزار هکتار در مخزن ۳ و ۴ و ۵ خشک شد و دامداری و ماهیگیری به کلی از بین رفت. بعدها با پیگیری‌های بی‌شمار و همکاری قوه قضاییه، وزارت نفت را مجبور کردیم که دریچه‌ها را باز و علاوه بر آن در سایر نقاط جاده‌ها نیز پل ارتباطی و زیرگذرهایی برای عبور آب ایجاد کند. ۳۰پل بزرگ چند دهنه در روی پل اجرا شد و همچنین قرار شد در شرایط آبدار بودن تالاب، پروژه‌های نفتی را درون آب انجام دهد. بازگشایی این مسیر در سال۱۳۹۳ انجام شد و تالاب از سال۱۳۹۶ به حیات خود بازگشت. سیلاب سال آبی ۹۸-۹۷ نیز کمک زیادی به تالاب کرد و تمامی بخش‌های آن در ایران آبگیری شد. در حال حاضر حوضچه شماره ۵ تالاب هنوز آبگیری نشده و تنها در مواقع سیلاب‌ها آبگیری می‌شود. بخش‌های اکوسیستمی مهم تالاب، یعنی مخزن‌های ۱، ۲ و ۳ آبگیری شده‌اند. امسال این منطقه درگیر خشکسالی شدید شده است و امیدواریم در ماه‌های پیش‌رو بارش‌های خوبی در منطقه داشته باشیم. در شروع کار، وزارت نفت هر جا که می‌رسید چاه احداث می‌کرد، ولی با اقدامات سازمان حفاظت محیط‌زیست، قرار شد اینها پدی را ایجاد و ۳ یا ۴ حلقه چاه را به‌صورت مورب احداث کنند. این اصلاحات میزان تخریب در تالاب را به حداقل رسانده است. برای میدان سهراب قرار شده است که فقط ۶پد خارج از محدوده تالاب و هر کدام ۳چاه در مساحت محدود اجرا شود. هنوز البته کارهای کارشناسی آن به تصویب نهایی سازمان حفاظت محیط‌زیست نرسیده است.
هیچ مجوزی برای سهراب صادر نشده است
موسی مدحجی، مدیر اداره کل تالاب‌های خوزستان: تالاب هورالعظیم یکی از ۳تالاب میانرودان است که قدمتی حدود ۵هزار سال دارد. این تالاب به دلایل مختلف مثل جنگ ۸ساله و جاده‌های دسترسی و اکتشاف نفت به ۵مخزن تقسیم شده است. در مخزن شماره ۱میدان نفتی سهراب قرار دارد. این میدان با کشور عراق مشترک است. حدود ۱۷سال قبل، عراق چاه استخراج در این محدوده تاسیس کرد. طرح توسعه میدان سهراب در سال گذشته به کمیته ارزیابی ارسال شده و طی این مدت، ۸مصوبه مهم در این کمیته تصویب شده است. مهم‌ترین بخش‌های این مصوبات شامل تهیه مطالعات ارزیابی، ارزیابی توان تاب‌آوری، انجام ارزشگذاری اقتصادی تالاب، بررسی آلایندگی‌ها و منابع آلاینده احتمالی و امکان‌سنجی توسعه میدان در قسمت ایران (در غرب مرزی) است. در حال حاضر، هیچ مجوزی برای طرح توسعه صادر نشده است و تنها وضعیت موجود براساس ۲چاه موجود است. مجوزی که به این ۲چاه داده شده، مربوط به خط لوله‌ای به طول ۴۷کیلومتر برای برداشت و انتقال نفت به واحدهای فرآوری میدان آزادگان است که هم‌اکنون برداشت نفت از میدان در حال انجام است.
اتهام خشک کردن تالاب ناعادلانه است
محمد صارم‌پور، رئیس محیط‌زیست شرکت مهندسی توسعه نفت: برداشت نفت از تالاب در ایران یک پروژه خاص و منحصر به فرد است. وقتی ما وارد این حوزه شدیم هیچ شرکتی در ایران تجربه برداشت نفت از تالاب‌ها را نداشت. این منطقه نه کاملا محیط خشکی است و نه کاملا محیط آبی که عمق زیادی داشته باشد و ما بتوانیم دکل‌های نفتی دریایی با ارتفاع ۲۰ تا ۱۵متر را روی آن سوار کنیم. در تالاب عمق آب کمتر از ۵ متر است و بعضا در مواقعی از سال هیچ آبی در آن وجود ندارد و باید پدهایی ایجاد کنیم که در سطح خشک کاربرد دارند. ما در گذر زمان به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم زیر جاده‌ها و پدهایی که نصب می‌کنیم، کانال‌هایی ایجاد کنیم که به تبادل آب کمک کنند؛ به این صورت که آبی که از یک طرف جاده می‌آید، از دریچه‌ها از طرف دیگر هم جریان یابد. این کار باعث می‌شود که اکوسیستم آبزی تالاب آسیب نبیند و تبادل آبی به‌درستی برقرار شود. در ابتدا تصمیم داشتیم روی پدها فقط یک چاه حفاری کنیم، اما با پیشرفت تکنولوژی و افزایش تجربه‌مان، متوجه شدیم که می‌توانیم بیشتر از یک چاه را در هر پد نصب کنیم. تجربه‌هایی که در میادین نفتی مانند آزادگان و یاران کسب کردیم، به ما آموخت که باید با کمترین آسیب به محیط، بیشترین بهره‌برداری را از منابع نفتی داشته باشیم. تمام این تجربه‌ها و آزمون‌های ما اکنون در میدان سهراب به‌کار گرفته می‌شود، میدان نفتی که همه نگرانند که به سرنوشت آزادگان دچار شود. اما با توجه به مطالعات دقیق و تغییرات در طرح‌ها، میدان سهراب به‌طور ویژه طراحی شده است. خشک شدن تالاب هورالعظیم ناشی از برداشت نفت نیست و در حقیقت، علت اصلی مشکلات این تالاب، عدم‌تأمین حقابه است. تا زمانی که آب به تالاب وارد نشود، نمی‌توان از احیای آن صحبت کرد. در سال ۱۳۹۸، سیلی که آمد نشان داد که وقتی آب به تالاب می‌رسد، این محیط به‌طور طبیعی زنده می‌شود. بعد از سیل نیز ما حدود ۱۵۰۰میلیارد تومان برای بازسازی پدها، جاده‌ها و خطوط لوله‌ای که آسیب دیده بودند، هزینه کردیم. اتهاماتی که به برداشت نفت از تالاب وارد می‌شود، ناعادلانه است. ما در تلاشیم تا هم نفت را برداشت و هم از محیط‌زیست محافظت کنیم.
ارزش‌های تالاب
- زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر
- بالا بردن سطح آب‌های زیر زمین
- آبرسانی به احشام و زمین‌های کشاورزی
- سپر طبیعی در مقابل بادهای گرم
- تامین اقتصاد جوامع محلی
- جلوگیری از گردوغبار
- ۸۰هزار دلار: ارزش هر هکتار تالاب در سال
حقابه هورالعظیم
- در سال‌های ترسالی: ۱.۸۳۲میلیارد مترمکعب
- در سال‌های نرمال: ۱.۵۱۰میلیارد مترمکعب
- در سال‌های خشکسالی: ۱.۳۸۳میلیارد مترمکعب
هورالعظیم
- ۴۰۰هزار هکتار: مساحت کل تالاب
- ۱۲۰هزار هکتار: بخش ایرانی (یک‌سوم)
- ۱۴هزار دلار در هکتار در سال: ارزشگذاری تالاب هورالعظیم
- ۵۲درصد: سطح بخش ایرانی تالاب آب دارد
- ۷۰درصد: سطح بخش عراقی تالاب خشک است
- ۱.۲۶۰میلیاردمترمکعب: حقابه رهاسازی شده در سال آبی جاری (خشکسالی)
- ۱۳۸۹: ثبت به عنوان منطقه حفاظت‌شده
- ۲۰۰۷: ثبت بخش عراقی تالاب در کنوانسیون رامسر
پوشش جانوری:
- ۳۸۹گونه: پرنده (۱۵۵گونه مهاجر و بقیه ساکن)
- ۱۲گونه: ماهی
- سایر گونه‌های در معرض انقراض: سمور آبی (شنگ هندی)، موش دم‌دراز میان‌رودانی، لاک‌پشت فراتی، سسک بصره، اردک مرمری، باکلان مارگردن و اردک بلوطی
پوشش گیاهی:
نی، چولان، لویی، نیلوفر آبی و جلبک، گز، پده و ...
مخازن هورالعظیم:
- مساحت کل: ۱۱۰هزار هکتار
- مخزن شماره ۱: ۱۵هزار هکتار
- مخزن شماره ۲: ۲۸هزار هکتار
- مخزن شماره ۳: ۱۵هزار هکتار
- مخزن شماره ۴: ۳۳هزار هکتار
- مخزن شماره ۵: ۲۹هزار هکتار
- مخازن شماره یک، ۲ و ۳: آب شیرین رودخانه کرخه
- مخازن ۴ و ۵: زهاب‌های کشاورزی اراضی بالادست
آتش سوزی:
- مخزن ۱ و ۲: بیشترین آتش‌سوزی‌ها رخ می‌دهد
- ۹۰درصد آتش‌سوزی‌ها: غیرعمدی است
- ۱۰درصد: عمدی و به‌دلیل امنیتی و تامین علوفه
میادین نفتی:
آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یاران شمالی و یاران جنوبی و سهراب
