همشهری آنلاین- علی‌الله سلیمی: بسیاری از بچه‌ها قبل از این که پای‌شان به مدرسه و درس و مشق باز شود، از طریق والدین خود با کتاب و کتابخوانی آشنا می‌شوند و یکی از سرگرمی‌های اصلی آن‌ها، انواع کتاب‌های قصه، شعر، بازی و سرگرمی است. این کتاب‌ها، که پدر و مادرها برای بچه‌هایشان تهیه می‌کنند و برای آن‌ها در این سنین می‌خوانند، از آثار موزون و لالایی‌ها در سنین خردسالی شروع می‌شود و همراه با رشد سنی کودکان، والدین هم می‌کوشند متناسب با نیازهای سنی بچه‌ها برای آن‌ها کتاب‌های گوناگون تهیه کنند تا در کنار بازی و سرگرمی، جنبه‌های آموزشی برخی مسایل هم از طریق این کتاب‌ها به بچه‌ها منتقل شود. این، یک روی سکه است و مرحله بعدی، با ورود بچه‌ها به مدرسه شروع می‌شود که انواع کتاب‌های درسی به دنیای کودکان وارد می‌شود و سبک و ویژگی این کتاب‌ها، که اغلب آموزشی و خالی از لذت مطالعه است، در کنار شرایطی تازه‌ای که برای دانش‌آموزان در مدرسه ایجاد می‌شود، فاصله‌گرفتن از مرحله اشتیاق به کتاب و کتابخوانی در بچه‌ها کلید می‌خورد و در بین بعضی از بچه‌ها این وضعیت به مرور پررنگ‌تر می‌شود. بررسی این موضوع از منظر کارشناسان امور کتابخوانی در بین بچه‌ها، محور اصلی این گزارش است.
- دوران طلایی کتاب خواندن والدین برای بچه‌ها
در دوران قبل از ورود بچه‌ها به مدرسه، خانواده‌ها بیشترین نقش را در آشنایی کودکان با کتاب و کتابخوانی دارند، چون اغلب خانواده‌ها بخشی از امور تربیتی فرزندان خود را از طریق خواندن کتاب برای بچه‌هایشان پیش می‌برند و تهیه و خواندن کتاب برای فرزندان خردسال خود را به عنوان بخشی از وظایف خود در امور تربیتی فرزندان‌شان می‌دانند. شکوفه صمدی، مروج کتاب و فعال حوزه کودک، با اشاره به این موضوع، یادآوری می‌کند: «با ورود بچه‌ها به مدرسه، بخش قابل توجهی از خانواده‌ها، با این تصور که از این به بعد فرزندشان سواد یاد می‌گیرد و باید خودش کتاب خواندن را ادامه دهد، از نقش قبلی و موثر خود در تهیه و خواندن کتاب برای فرزندان خردسال‌شان کوتاهی می‌کنند و بچه‌ها عملا در میانه راه رها می‌شوند.»
- کتاب‌های درسی جذابیتی برای بچه‌ها ندارد
کتاب‌هایی که پدر و مادر بچه‌ها در دوران قبل از ورود آن‌ها به مدرسه تهیه و برای فرزندان خود می‌خوانند، بیشتر آمیخته با احساس، هیجان و تخیل و در نهایت سرگرمی است که با روحیه بچه‌ها سازگاری بیشتری دارد اما به محض ورود بچه‌ها به مدرسه، این کودکان خردسال با کتاب‌های درسی اغلب خشک و خالی از گونه احساس و تخیل و همچنین سرگرمی مواجه می‌شوند که طبعا با روحیه این بچه‌ها در این سن چندان سازگار نیست. صمدی در توضیح بیشتر این مسئله می‌افزاید: «واقعیت آن است که کتاب‌های درسی جذابیت چندانی برای بچه‌ها ندارد. در کتاب‌های درسی، لذت و سرگرمی، جای خود را به موضوعات آموزشی می‌دهد که گاهی درک و یادگیری این آموزش‌ها با سخت‌هایی هم همراه است که این مسئله، یکی از دلایل بی‌علاقگی کودکان به کتاب در سال‌های دانش‌آموزی است.»
- بچه‌ها برای کتاب خواندن باید انگیزه داشته باشند
گسترش دنیای خیال، گسترش دایره واژگان و موارد بسیار دیگری از فواید کتابخوانی در بین بچه‌هاست که طبعا در شکل‌گیری شخصیت آن‌ها مهم و موثر است. در این میان، آنچه که کودک و نوجوان را به کتابخوان فعال تبدیل و در این راه تشویق می‌کند و همچنین شوق خواندن را در بین بچه‌ها ایجاد می‌کند، «انگیزه» است. زینب رنجبر، تسهیلگر کتابخوانی برای بچه‌ها با اشاره به این موضوع، تاکید می‌کند: «بچه‌ها برای خواندن کتاب‌های غیر درسی در سال‌های حضور در مدرسه و دوران دانش‌آموزی باید انگیزه داشته باشند تا لذت خواندن را تجربه کنند.»
- تشکیل «باشگاه های کتابخوانی»
پیشنهاد می‌شود برای ایجاد انگیزه خواندن کتاب به ویژه وقتی بچه‌ها وارد مدرسه می شوند و بیشترین وقت خود را به خواندن کتاب‌های درسی اختصاص می دهند، تشکیل «باشگاه های کتابخوانی» است. رنجبر با مطرح کردن این موضوع، می‌گوید: «با کمک تسهیلگر بزرگسال و به کارگیری شیوه «همخوانی یا گروه خوانی» دانش‌آموزان به خوبی به تبادل نظر و گفت‌وگو با همسالان خود با محوریت کتاب می بپردازند. می‌توانند برای کتاب هایشان طرح فعالیت کنند و خوانش آن را با بازی و انجام فعالیت‌های هنری در پیوند با موضوع کتاب همراه سازند.»
- انتخاب کتاب‌های داستانی در پیوند با مباحث درسی
یکی از راهکارهای موثر برای ایجاد انگیزه در بین دانش‌آموزان برای انس بیشتر با کتاب و کتابخوانی در دوران تحصیل و حضور در مدرسه، انتخاب کتاب های داستانی در پیوند با مباحث درسی است که می تواند بسیار تاثیر گذار باشد. بیان مباحث آموزشی از زبان قصه، داستان و شعر به صورت غیر مستقیم می تواند به ترویج و تشویق خواندن در مدرسه کمک کند. رنجبر با اشاره به این موضوع، تاکید می‌کند: «یادمان باشد، کتاب ها به اندازه تمام تجربه ها و آرزوهای بشر تنوع دارند؛ بنابراین با کمک آن ها و ایجاد «لذت فعال» در بچه‌ها می‌توانیم به خوبی از آن ها بهره ببریم.»
فضای مجازی دانش‌آموزان را کتاب دور می‌کند
بی‌علاقگی بچه‌ها به کتاب و کتابخوانی در دوران تحصیل و حضور در مدرسه، دلایل متعددی دارد که یکی از آن‌ها، ورودی بیش از حد اطلاعات توسط دنیای مجازی به بچه‌هاست. مریم‌السادات موسوی، دبیر و مدیر یکی از مدارس تهران با تاکید بر این مسئله یادآوری می‌کند: «نسل امروز می‌تواند هر چیزی را در یک استوری یا استاتوس زیر ۳۰ ثانیه دریافت کند و ذهنش بر این قضیه متمرکز شده که به هر چیزی فقط به اصطلاح یک نوک بزند و از این حجم اطلاعات زیاد که در طی روز، حالا اعم از اخبار سیاسی، اجتماعی و داخلی و بحث نوجوانان و هر چیزی که می‌تواند با فیلتر یا بی فیلتر به آن دسترسی داشته باشد. این شرایط، به نوعی این قشر را بی‌نیاز کرده از اینکه بخواهد این مسائل را در کتاب‌ها دنبال کند. یعنی بروند بگردند و تشنه دانستن آن‌ها در کتاب‌ها باشند. در این شرایط، بچه‌ها در کتاب‌ها، مجلات و روزنامه‌ها دنبال مطالب مورد نظرشان نمی‌گردند. به دنیای مجازی رو می‌آورند که آن هم آسیب‌های خاص خود را دارد.» موسوی راهکاری هم برای ترویج و توسعه فرهنگ کتابخوانی در بین دانش‌آموزان توصیه می‌کند و می‌گوید: «یکی از راهکارهای موثر برای ارتباط بچه‌ها با کتاب در دوران دانش‌آموزی در شرایط فعلی، تهیه کتاب‌های الکترونیکی، پادکست و دیگر ابزارهای نوین در ارتباط با کتاب است که نسل کنونی با این نوع ابزارها ارتباط بهتری برقرار می‌کنند و می‌تواند به ارتقای ساعت مطالعه غیر درسی بچه‌ها کمک کند.»
ایجاد کتابخانه کلاسی
یک راه حل ساده و موفق برای ایجاد علاقه بچه‌ها به کتابخوانی در زمان تحصیل، ایجاد کتابخانه کلاسی است که فواید و مزیت‌های زیادی دارد که به چند مورد آن اشاره شده است.
- قابلیت دسترسی آسان و بی نیازی از تشریفات خاص برای به امانت گرفتن کتاب
- ترغیب دانش آموزان به مطالعه کتاب‌ها با مشاهده کمد کتابخانه
- انتخاب کتاب متناسب با دوره تحصیلی و سن دانش آموزان
- استفاده از کتاب‌های این کتابخانه در هنگام تدریس برای علاقه‌مندکردن دانش‌آموزان به مطالعه بیشتر
