همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: تا اینکه به همت امیرکبیر، جشن تولد دارالفنون در سال۱۲۳۰ هجری شمسی برگزار شد و بعد از آن دانشجویان از سراسر ایران می‌توانستند در رشته‌های امروزی مثل مهندسی، داروسازی، طب و نظام تحصیل کنند. با تجربه مغتنم دارالفنون، دکتر محمد حسابی به سال۱۳۰۷ پیشنهاد راه‌اندازی مرکزی جامع در آموزش عالی را با وزیر وقت مطرح کرد و در سال ۱۳۱۳ طرح تأسیس دانشگاه تهران به‌صورت لایحه قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و درست ۹۰ سال پیش در چنین روزی؛ یعنی ۱۵ بهمن سال ۱۳۱۳ هجری شمسی لوح یادبود تاسیس دانشگاه با حضور مقامات دولتی در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است، گذاشته شد.

بیش‌تر بخوانید:

حسینیه ارشاد، میراث فرهنگی طهران

• سخنی به‌جا

شاید بتوان گفت علی‌اصغر حکمت، وزیر وقت معارف در جلسه هیأت‌دولت با بیانی به‌جا و درخور سنگ‌بنای دانشگاه تهران را گذاشت؛ وقتی در حضور پهلوی اول گفت: «البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست؛ ولی تنها نقص آشکار آن این است که «انیورسته» ندارد و حیف است که این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم واپس ماند.» سخن حق کار خودش را کرد و موافق طبع شاه و دیگران افتاد و همانجا بود که مبلغ اولیه ۲۵۰هزار تومان برای این کار تخصیص یافت.

• متری ۵ریال

بی‌درنگ جناب حکمت، «موسیو گدار»، معمار چیره‌دست فرانسوی را مسئول جانمایی و ساخت دانشگاه کرد. پیداکردن زمینی به آن بزرگی در تهران آن روزگار کار چندان سختی نبود. بعد از چندی باغی خارج از محدوده شهر و در شمال تهران مابین روستای امیرآباد و خندق شمالی تهران به نام باغ «جلالیه» پیدا شد که مد نظر حکمت و گدار قرار گرفت. این باغ زیبا پوشیده از درختان کهنسال و باصفا بود و بعد از کش‌وقوس‌های فراوان از قرار متری ۵ریال از مالک ترک آن به نام «حاج‌رحیم‌آقای اتحادیه تبریزی» خریداری شد.

• سردر دانشگاه

سردر دانشگاه تهران هم به نماد علم‌آموزی بدل شده و هویتی برای این دانشگاه است. طرح این سردر در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۶ تأیید و با هزینه‌ای حدود ۲۴۵۰۰تومان اجرا شد. مهندس کوروش فرزامی، فارغ‌التحصیل سال ۱۳۴۳شمسی از دانشگاه تهران و از برجسته‌ترین معماران معاصر کشور بود که سردر دانشگاه تهران را همزمان با فارغ‌التحصیلی طراحی و اجرا کرد.

• دانشگاهی به وسعت ایران

پردیس دانشگاه تهران در زمینی به وسعت بیش از ۲۰هکتار تأسیس شد و نخستین قدم برای ساخت آن از خیابان‌کشی‌های اطراف دانشگاه و کاشت چنارهای زیبایش آغاز شد. در ظاهر، بخش مرکزی پردیس دانشگاه از شمال به خیابان پورسینا، از جنوب به خیابان انقلاب و از غرب و شرق به خیابان‌های ۱۶آذر و قدس محدود می‌شود؛ اما در واقعیت این دانشگاه به وسعت همه ایران است. نمونه‌اش شاگردانی است که برای اعتلای همه ایران قدم‌های مؤثری برداشتند؛ بزرگانی چون استاد جلال‌الدین همایی، بدیع‌الزمان فروزانفر، علی‌اکبر دهخدا، مصطفی چمران، استاد مطهری و هزاران‌هزار دانشجوی پرتلاشی که قطار علم و آگاهی این سرزمین را به جلو می‌رانند.

• امکانات دانشگاه

در بخش اصلی دانشگاه، ساختمان‌ دانشکده‌های هنرهای زیبا، علوم‌انسانی، حقوق و علوم‌سیاسی و... جا خوش کرده‌اند. اما ۲ساختمان کتابخانه مرکزی و مسجد دانشگاه از مهم‌ترین بخش‌های این دانشگاه است. معماری مسجد دانشگاه ترکیبی از هنر ایرانی و مدرن است که در سال۱۳۴۵ شمسی افتتاح شد. ساختمان کتابخانه هم در مساحتی بیش از ۲۲هزار مترمربع در ۹طبقه بنا شد و بنای فعلی آن در سال۱۳۵۰ گشایش یافت.

• حرکت‌های دانشجویی

دانشگاه تهران از همان بدو تاسیس نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی ایران بی‌تفاوت نبود و تشکل‌های دانشجویی در سال‌های گوناگون در این دانشگاه فعال بودند. البته به‌دنبال سوءقصد نافرجام به جان محمدرضاشاه در ۱۵بهمن۱۳۲۷در دانشگاه تهران، دانشجویان ملزم به امضای تعهدنامه عدم‌دخالت در سیاست شدند؛ اما جنبش‌های دانشجویی در دانشگاه تهران شکل گرفته بودند و فشارهای حکومت شاه را برنمی‌تافتند. حرکت‌های دانشجویی دانشگاه تهران نقش مؤثری در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند.

• روز دانشجو

گل سرسبد حرکت‌های دانشجویی این دانشگاه ماجرای ۱۶آذر سال۱۳۳۲ و شهادت ۳دانشجوی مبارز در این دانشگاه بود. در مهرماه همان سال و بعد از آغاز سال تحصیلی، دانشجویان دانشگاه تهران پس از سقوط دولت مصدق، حاکمیت خفقان، ورود رئیس‌جمهور آمریکا به ایران و زمزمه‌های دوباره برقراری ارتباط با انگلیس و البته درخواست آزادی برخی استادان و افراد سرشناس، اعتراض خود را در قالب اعلامیه و تظاهرات آرام ابراز کردند که نقطه اوج آن در روز ۱۶آذر رخ داد؛ وقتی برای اولین‌بار رژیم شاه، از ترس دانشجویان، قوای مسلح خود را وارد فضای مقدس دانشگاه تهران کرد و درگیری‌ها به حدی بالا گرفت که منجر به دستگیری برخی دانشجویان و شلیک مستقیم در طبقه اول ساختمان دانشکده فنی شد. در این حادثه گروهی مجروح شدند و سه دانشجوی مبارز در خون خود غلتیدند. این روز را روز دانشجو می‌نامند.

نماز جمعه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین نماز جمعه تهران به امامت آیت‌الله طالقانی در این مکان برگزار شد؛ مراسمی که به‌صورت رسمی از ۵ مرداد ۱۳۵۸ آغاز شد و تاکنون ادامه دارد.