این تعطیلی ناگهانی، در کنار ایجاد چالش‌هایی برای فعالان بازار، پرسش‌های مهمی را درباره نحوه مدیریت چنین شرایطی به‌وجود آورده‌است. در این گزارش، ضمن بررسی مشکلاتی که این وقفه برای بازار سرمایه ایران ایجاد‌کرده، به تجربه بورس‌های جهانی در مواجهه با شرایط اضطراری نگاهی خواهیم‌داشت تا ببینیم سایر کشورها چگونه از آسیب‌های مشابه جلوگیری می‌کنند.
تعطیلی بازار سرمایه و چالش معامله‌گران
محمد خبری‌‌‌‌‌‌زاد، تحلیلگر بازار سرمایه با اشاره به تعطیلی‌‌‌‌‌‌های مکرر امسال به دلیل سرما و صرفه‌جویی در مصرف انرژی، بیان کرد: «امسال بارها کل کشور از جمله بانک‌ها به دلیل سرما و با هدف صرفه‌جویی در مصرف انرژی تعطیل شدند، اما بازار سرمایه تعطیل نشد. دلیل این امر بازبودن شعب کشیک بانک‌ها بود، با این‌حال عدم‌تعطیلی بازار سرمایه در این شرایط برای نهادهای مالی مشکلاتی ایجاد کرد.»
وی افزود: «شعب اصلی بانک‌ها بسته بود و برای تسویه معاملات و نقل و انتقالات پول، نهادهای مالی با مشکلات فراوانی مواجه شدند، اگرچه به ظاهر شعب کشیک بانک‌ها باز بود، اما در عمل خدمات لازم به نهادهای مالی ارائه نمی‌‌‌‌‌‌شد و این موضوع باعث ایجاد اختلال در فرآیندهای مالی شد.»
خبری‌‌‌‌‌‌زاد به موضوع نیروی انسانی نیز اشاره کرد و گفت: «نهادهای مالی حدود ۲۰هزار نفر کارمند دارند. اگر بحث صرفه‌جویی در انرژی یا آلودگی هوا مطرح باشد، این کارمندان تفاوتی با سایر کارکنان ندارند و نیاز است که آنها هم تعطیل شوند. در دفعات قبل این اتفاق نمی‌‌‌‌‌‌افتاد و با وجود حضور کارمندان در محل کار، فرآیندهای عملیاتی با مشکل مواجه می‌شد.» برای اولین‌بار، روز گذشته بازار سرمایه نیز تعطیل شد. دو گروه به این تعطیلی اعتراض کردند.
گروه اول، معامله‌گران حوزه معاملات آپشن بودند. این افراد باید در روزهای تعطیل اقدام به بستن قراردادهای خود می‌کردند و تعطیلی بازار باعث شد تا سرمایه‌‌‌‌‌‌شان در بازار از بین برود. این موضوع می‌تواند منجر به زیان‌های هنگفتی برای آنها شود.
گروه دوم، فعالان و معامله‌گران حوزه بورس‌کالا بودند. در این حوزه نیز تسویه‌‌‌‌‌‌ها باید بهموقع انجام شود و در صورت تأخیر، جریمه‌‌‌‌‌‌هایی اعمال می‌شود. چه شعب کشیک بانک‌ها باز باشد و چه تعطیل، این دسته با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند، زیرا برای تسویه نیاز به خدمات کامل بانکی دارند. دیروز که نهادهای مالی بسته‌بودند، اوضاع بدتر شد و احتمالا این گروه نیز متحمل زیان‌های زیادی شدند.
خبری‌‌‌‌‌‌زاد پیشنهاد کرد: «راه‌‌‌‌‌‌حل این است که برای هر دو گروه، زمان تسویه یا زمان معاملات حوزه آپشن افزایش یابد. به‌عنوان مثال، اگر قراردادها تا ۲۱ بهمن ماه بوده، با توجه به دو روز تعطیلی، تا ۲۵ بهمن ماه تمدید شود. همچنین در بورس‌کالا نیز مدت زمان تسویه افزایش یابد تا ضرر و زیانی به مردم وارد نشود. این زیان‌ها قهری بوده و نه عمدی، بنابراین باید توسط قانون‌گذار مورد‌توجه قرار گیرد و مشکل رفع شود.»
در سطح جهانی، تعطیلی بازارهای مالی به دلیل بحران انرژی، به‌ویژه به دلیل مصرف انرژی توسط کارکنان در ساختمان‌ها، پدیده‌‌‌‌‌‌ای نادر است. کشورهای مختلف، حتی در زمان کمبود انرژی، معمولا بازارهای مالی را باز نگه می‌دارند و از راهکارهای جایگزین برای کاهش مصرف انرژی در سایر بخش‌ها استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، در بحران‌های انرژی اروپا در سال‌های اخیر، سیاست‌های صرفه‌جویی شامل کاهش ساعات کاری ادارات دولتی، محدود‌کردن مصرف انرژی در بخش‌های پرمصرف و تشویق به دورکاری بود، اما بازارهای مالی همچنان فعال ماندند. دلیل این امر، نقش کلیدی بورس‌ها در اقتصاد است؛ چراکه تعطیلی ناگهانی آنها می‌تواند باعث اختلال در جریان نقدینگی، کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و افزایش نوسانات بازار شود.
در چنین شرایطی، برخی کشورها به‌جای تعطیل‌کردن بورس، ساعات کاری را تغییر می‌دهند یا به معامله‌گران و کارکنان نهادهای مالی امکان فعالیت از راه دور می‌دهند. به‌عنوان مثال، در دوران پاندمی کرونا، بسیاری از بازارهای مالی جهانی به سمت معاملات الکترونیکی و دورکاری حرکت کردند تا فعالیت‌ها متوقف نشود. این تجربه نشان می‌دهد؛ حتی در بحران‌های غیرمنتظره، راهکارهای جایگزین برای کاهش مصرف انرژی و در عین‌حال حفظ عملکرد بازارهای مالی وجود دارد.
بنابراین تعطیلی بورس به دلیل مدیریت مصرف انرژی در ساختمان‌ها، هرچند در کشور ما رخ‌داده، در سطح جهانی چندان معمول نیست، اما می‌توان با بررسی تجربه سایر کشورها، از راهکارهایی مانند کاهش حضور فیزیکی کارکنان، استفاده گسترده‌‌‌‌‌‌تر از بسترهای دیجیتال و بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌های مالی، بدون تعطیلی کامل بازار سرمایه، به اهداف صرفه‌جویی انرژی دست‌یافت.
نقدشوندگی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار سرمایه است که به‌معنای قابلیت خرید و فروش سریع دارایی‌ها بدون تاثیر قابل‌‌‌‌‌‌توجه بر قیمت آنهاست. تعطیلی‌‌‌‌‌‌های ناگهانی می‌تواند نقدشوندگی را تحت‌تاثیر قرارداده و باعث افزایش ریسک سرمایه‌گذاری شود. به‌عنوان مثال، بسته‌شدن نمادها به‌نوعی شکنجه‌کردن بازار و تنبیه‌کردن سهامدار خرد است؛ به‌عبارت دیگر، سرمایه‌گذار نمی‌‌‌‌‌‌داند که چه سرنوشتی در انتظار سرمایه وی قرار دارد. با توجه به بحران انرژی و احتمال ادامه‌‌‌‌‌‌دار‌بودن آن، ضروری است که برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌‌های دقیقی برای مدیریت تعطیلی‌‌‌‌‌‌ها و کاهش تاثیرات منفی آنها بر بازار سرمایه و نهادهای مالی انجام شود. این برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌‌ها باید شامل تمدید زمان تسویه معاملات، ارائه خدمات بانکی ضروری در ایام تعطیل و اطلاع‌‌‌‌‌‌رسانی بهموقع به معامله‌گران باشد تا از زیان‌های احتمالی جلوگیری شود.
