با بررسی جامع تفاوت دیپ وب و دارک وب، می‌توان دریافت که دیپ وب حدود ۹۶ تا ۹۹ درصد از اینترنت را تشکیل می‌دهد که شامل محتوای قانونی، داده‌های سازمانی، اطلاعات شخصی و پایگاه‌های داده است. در مقابل، دارک وب که تنها ۵ درصد از فضای اینترنت را شامل می‌شود، نیازمند ابزارهای خاصی مانند مرورگر Tor است و به‌دلیل ویژگی‌های امنیتی و ناشناس بودن، متأسفانه اغلب محل فعالیت‌های غیرقانونی شده است.
تفاوت دیپ وب و دارک وب از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است؛ از نظر دسترسی، امنیت، محتوا، کاربران و تراکنش‌های مالی. در حالی که دیپ وب با استفاده از پروتکل‌های امنیتی استاندارد و تحت نظارت نهادهای قانونی فعالیت می‌کند، دارک وب با بهره‌گیری از سیستم‌های رمزنگاری پیشرفته و غیرمتمرکز، محیطی خارج از دسترس نهادهای نظارتی ایجاد می‌کند. در این مقاله تفاوت‌های دیپ وب و دارک وب را بررسی خواهیم کرد.
دیپ وب (Deep Web) به بخش‌هایی از اینترنت اشاره دارد که برای موتورهای جستجوی معمولی مانند گوگل قابل دسترسی و ایندکس شدن نیستند. این بخش شامل صفحات ایندکس نشده، سایت‌های ارائه خدمات با هزینه (FFS)، پایگاه داده‌های خصوصی، اینترانت‌ها و همچنین دارک وب می‌شود. دیپ وب با نام‌های دیگری نظیر وب پنهان (Hidden Web) یا وب نامرئی (Invisible Web) نیز شناخته می‌شود.
بخش عمده‌ای از اینترنت را دیپ وب تشکیل می‌دهد. برآوردها حاکی از آن است که حجم دیپ وب ۵۰۰ برابر بیشتر از وب سطحی یا همان اینترنت قابل جستجو است. به عبارت دیگر، ۹۶ تا ۹۹ درصد محتوای آنلاین در دیپ وب قرار دارد. دلیل اصلی این حجم گسترده، ماهیت دینامیک و محافظت شده بسیاری از صفحات و پایگاه‌های داده موجود در دیپ وب است.
دارک وب (Dark Web) زیرمجموعه‌ای از دیپ وب است که عمداً پنهان شده و نیازمند ابزارها و مرورگرهای خاصی برای دسترسی است. این بخش عموماً حاوی محتوا و فعالیت‌های غیرقانونی و خطرناک بوده و پناهگاهی برای مجرمان سایبری محسوب می‌شود. آدرس سایت‌های دارک وب با پسوند onion. ختم می‌شوند که تنها از طریق مرورگر Tor قابل مشاهده هستند.
بیشتر بخوانید: دارک وب چیست
برخی از فعالیت‌های رایج در دارک وب شامل خرید و فروش مواد مخدر، سلاح، اطلاعات هویتی سرقت شده، محتوای غیراخلاقی، استخدام هکر و پولشویی است. با این حال، دارک وب کاربردهای مثبتی نیز دارد. فعالان حقوق بشر، روزنامه‌نگاران و افشاگران از دارک وب برای ارتباطات امن و گمنام استفاده می‌کنند. با این وجود، کارشناسان امنیت سایبری همواره نسبت به خطرات احتمالی حضور در دارک وب هشدار می‌دهند.
بیشتر بخوانید: چگونه وارد دارک وب شویم؟ آموزش ورود به دارک وب با مرورگر Tor
تفاوت اصلی دارک وب و دیپ وب در ماهیت و محتوای آنهاست. دیپ وب عمدتاً شامل محتوای معمول و قانونی است که به دلایل فنی یا محدودیت دسترسی، توسط موتورهای جستجو ایندکس نمی‌شوند. در حالی که دارک وب غالباً با فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی گره خورده است.
البته دارک وب کاربردهای مشروعی نیز دارد، اما در مجموع جایگاهی برای حفظ گمنامی و انجام امور خلاف قانون شناخته می‌شود. از نظر اندازه نیز دیپ وب بسیار گسترده‌تر از دارک وب است و بخش اعظم اینترنت نامرئی را تشکیل می‌دهد. در ادامه، تفاوت‌های دارک وب و دیپ وب را به به‌طور دقیق و از منظرهای مختلف بررسی می‌کنیم:
دیپ وب: با گسترش وب و افزایش حجم اطلاعات آنلاین، بخش قابل‌توجهی از محتوا به دلایل فنی یا عمدی، خارج از دسترس موتورهای جستجو قرار گرفت. با ظهور فناوری‌های جدید و نیاز به حفظ حریم خصوصی نیز دیپ وب به تدریج اهمیت بیشتری پیدا کرد.
دارک وب: برای نخستین بار در سال ۲۰۰۰ توسط مقامات نظامی ایالات متحده مطرح شد. در آن زمان، پروژه‌هایی مانند «The Onion Router» (مسیریاب پیازی) یا Tor با هدف ایجاد شبکه‌های ارتباطی ناشناس و رمزگذاری شده توسعه یافتند. به تدریج، این فناوری‌ها مورد استفاده عموم قرار گرفتند و زمینه را برای شکل‌گیری دارک وب فراهم کردند.
با گسترش فعالیت‌های غیرقانونی در دارک وب، این بخش از اینترنت بیش از پیش مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفت.
تفاوت دیپ وب و دارک وب از لحاظ تاریخی به شرح زیر است:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| زمان پیدایش | همزمان با ظهور اینترنت | اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی |
| عوامل شکل‌گیری | گسترش حجم اطلاعات، نیاز به حفظ حریم خصوصی | توسعه فناوری‌های ناشناس‌سازی و رمزگذاری |
| سیر تحول | افزایش تدریجی اهمیت و کاربردها | گسترش فعالیت‌های غیرقانونی و جلب توجه عمومی |
دیپ وب: بخش بسیار عظیمی از اینترنت را تشکیل می‌دهد. طبق برآوردها، حدود ۹۶ تا ۹۹ درصد از کل محتوای آنلاین در دیپ وب قرار دارد. این بدان معناست که موتورهای جستجو تنها به بخش کوچکی از اینترنت دسترسی دارند.
دارک وب: گستره بسیار محدودتری دارد. تخمین‌ها نشان می‌دهد که دارک وب چیزی در حدود ۵ درصد از کل فضای اینترنت را شامل می‌شود. البته با توجه به ماهیت پنهان دارک وب، ارائه آمار دقیق دشوار است.
جدول تفاوت دیپ وب و دارک وب از نظر حجم و گستردگی عبارت است از:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| درصد از کل اینترنت | ۹۶ تا ۹۹ درصد | حدود ۵ درصد |
| تعداد صفحات | میلیاردها صفحه | میلیون‌ها صفحه |
| حجم داده | صدها پتابایت | چند پتابایت |
دیپ وب: برای دسترسی به دیپ وب، عموماً به مجوزهای خاص یا عبور از فرایند احراز هویت نیاز است. کاربران با استفاده از مرورگرها و نرم‌افزارهای استاندارد، ولی با داشتن اطلاعات لاگین یا دسترسی به شبکه‌های خصوصی، می‌توانند وارد دیپ وب شوند.
دارک وب: ورود به دارک وب مستلزم بهره‌گیری از فناوری‌های خاص است. مرورگر Tor و شبکه‌های مشابه با استفاده از سیستم‌های رمزنگاری پیشرفته و مسیریابی پیازی (Onion Routing)، حریم خصوصی و گمنامی کاربران را تضمین می‌کنند.
نتیجه میگیریم که تفاوت دیپ وب و دارک وب از نظر دسترسی به صورت زیر است:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| نوع دسترسی | با مجوز یا لاگین | با ابزارهای خاص مانند Tor |
| مرورگرها | قابل دسترسی با مرورگرهای معمولی | نیازمند مرورگرهای اختصاصی مانند Tor Browser |
| آدرس‌دهی | دامنه‌های استاندارد | استفاده از آدرس‌های .onion |
| رمزنگاری | رمزنگاری معمولی | رمزنگاری پیشرفته و چندلایه |
دیپ وب: طیف وسیعی از اطلاعات و خدمات را در بر می‌گیرد، به‌طوری که بخش قابل‌توجهی از دیپ وب به داده‌های شخصی کاربران، ایمیل‌ها، پایگاه‌های داده سازمانی و محتوای پشت دیوارهای پرداخت اختصاص یافته است.
دارک وب: فضایی از اینترنت است که بیشتر به‌خاطر فعالیت‌های غیرقانونی شناخته می‌شود، به‌طوری که در این بخش، بازارهای سیاه آنلاین، خرید و فروش مواد مخدر و سلاح، و معاملات با ارزهای دیجیتال ناشناس رواج دارد. البته دارک وب جنبه‌های مثبتی هم دارد؛ برای نمونه، فعالان سیاسی و روزنامه‌نگاران می‌توانند در این فضا به شکلی امن با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
در جدول زیر تفاوت دیپ وب و دارک وب از نظر محتوا و کاربرد را مشاهده می‌کنید:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| نوع محتوا | اطلاعات شخصی، داده‌های سازمانی، محتوای پولی | عمدتاً محتوای غیرقانونی و کنترل نشده |
| فعالیت‌های رایج | ذخیره داده‌های کاربران، ارتباطات درون‌سازمانی | فعالیت‌های مجرمانه، معاملات غیرقانونی |
| کاربردهای مثبت | حفاظت از حریم خصوصی، امنیت سازمانی | ارتباطات امن، دور زدن سانسور |
دیپ وب: عموماً از استانداردها و پروتکل‌های امنیتی معمول در وب پیروی می‌کند. سایت‌ها و سرویس‌های موجود در دیپ وب برای حفاظت از داده‌های کاربران و تضمین حریم خصوصی، از روش‌های رایج رمزنگاری و احراز هویت بهره می‌گیرند.
دارک وب: برای تأمین سطوح بالاتری از امنیت و گمنامی طراحی شده است. با استفاده از پروتکل‌های رمزنگاری پیچیده و سیستم‌های ارتباطی ناشناس، دارک وب به کاربران خود این امکان را می‌دهد که بدون فاش شدن هویت واقعی، در فضای آنلاین فعالیت کنند. البته همین ویژگی‌ها، دارک وب را به محیطی جذاب برای فعالیت‌های مخرب و غیرقانونی نیز تبدیل کرده است. در نتیجه، تفاوت دیپ وب و دارک وب از نظر امنیت عبارت است از:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| سطح امنیت | امنیت استاندارد و متداول | امنیت بسیار بالا و پیشرفته |
| حریم خصوصی | محافظت از داده‌های شخصی کاربران | گمنامی و ناشناس ماندن هویت کاربران |
| پروتکل‌های رمزنگاری | رمزنگاری استاندارد مانند SSL/TLS | رمزنگاری چندلایه و سیستم‌های پیچیده مانند Tor |
| ریسک‌های امنیتی | آسیب‌پذیری‌های متداول وب | تهدیدات پیشرفته، بدافزارها و حملات هدفمند |
دیپ وب: کاربران دیپ وب عمدتاً سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات آموزشی و پژوهشی و نهادهای دولتی‌اند که برای مقاصد مشروع و قانونی از بخش‌های مختلف دیپ وب استفاده می‌کنند. همچنین کاربران عادی برای دسترسی به سرویس‌های اختصاصی یا محتوای پولی، وارد دیپ وب می‌شوند.
دارک وب: به‌دلیل ماهیت ناشناس و غیرقابل ردیابی، مورد توجه طیف متنوعی از افراد است. بسیاری از کاربران دارک وب به‌دنبال پنهان ماندن هویت خود و فرار از نظارت و سانسورند. در میان این کاربران، فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران و منتقدان حضور دارند. با این حال، بخش قابل‌توجهی از کاربران دارک وب را افراد درگیر در فعالیت‌های مجرمانه مانند هکرها، فروشندگان کالاهای غیرقانونی و کلاهبرداران تشکیل می‌دهند.
جدول زیر تفاوت دیپ وب و دارک وب از نظر کاربری را نشان می‌دهد:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| گروه‌های کاربری | سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات پژوهشی | افراد به‌دنبال ناشناس ماندن، فعالان سیاسی |
| اهداف کاربران | دسترسی به سرویس‌های اختصاصی، محافظت از داده‌ها | حفظ گمنامی، فرار از سانسور و نظارت |
| کاربران مجرمانه | حضور محدود و موردی | بخش قابل‌توجهی از کاربران دارک وب |
دیپ وب: فعالیت در دیپ وب عموماً قانونی و مجاز است. بسیاری از سازمان‌ها و نهادها برای مدیریت داده‌ها و ارتباطات داخلی خود، از بسترهای موجود در دیپ وب استفاده می‌کنند. با این حال، دیپ وب تحت نظارت و کنترل مقامات و سرویس‌های امنیتی قرار دارد تا از بروز فعالیت‌های مجرمانه جلوگیری شود.
دارک وب: به‌دلیل ساختار غیرمتمرکز و رمزگذاری شده، عملاً از دسترس نهادهای نظارتی و قانون‌گذار خارج است. این ویژگی موجب شده که بسیاری از فعالیت‌ها و تبادلات غیرقانونی به دارک وب منتقل شوند. با این وجود، سازمان‌های امنیتی و پلیس در تلاش‌اند تا با بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته، بر بخش‌هایی از دارک وب نظارت کرده و مجرمان فعال در آن را شناسایی و دستگیر کنند.
جدول تفاوت دیپ وب و دارک وب از نظر قانونی و نظارتی را مشاهده می‌کنید:
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| وضعیت قانونی | عموماً قانونی و مجاز | اغلب میزبان فعالیت‌های غیرقانونی |
| نظارت حاکمیتی | تحت نظارت و کنترل نهادهای امنیتی | خارج از دسترس مستقیم نهادهای نظارتی |
| پیگرد قانونی | امکان شناسایی و پیگیری فعالیت‌های مجرمانه | دشواری در شناسایی و پیگرد مجرمان |
دیپ وب: تراکنش‌های مالی در دیپ وب عموماً مشابه آن چیزی است که در اینترنت سطحی اتفاق می‌افتد. کاربران با استفاده از سیستم‌های پرداخت آنلاین، کارت‌های اعتباری و نقدی و درگاه‌های پرداخت امن، به خرید کالا و خدمات می‌پردازند. این تراکنش‌ها توسط سازوکارهای استاندارد بانکی پردازش شده و قابل پیگیری و نظارتند.
دارک وب: اما در دارک وب، به‌دلیل ماهیت ناشناس و غیرقابل ردیابی بودن، استفاده از ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین و مونرو بسیار رایج است. این ارزها امکان انجام تراکنش‌های مالی بدون نیاز به افشای هویت واقعی را فراهم کرده و به همین دلیل، برای فعالیت‌های غیرقانونی مناسب‌اند. تراکنش‌های مالی در دارک وب به‌سختی قابل ردیابی‌اند و همین موضوع، ریسک سوءاستفاده و کلاهبرداری را افزایش می‌دهد.
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| روش‌های پرداخت | سیستم‌های پرداخت آنلاین، کارت‌های بانکی | ارزهای دیجیتال ناشناس |
| پردازش تراکنش‌ها | توسط سیستم‌های استاندارد بانکی | خارج از سازوکارهای متداول مالی |
| قابلیت پیگیری | تراکنش‌ها قابل ردیابی و شفاف هستند | تراکنش‌ها به سختی قابل پیگیری هستند |
دیپ وب: حملات هکری، نفوذ به سیستم‌ها، سرقت داده‌ها و کلاهبرداری‌های آنلاین، از جمله ریسک‌های رایج در دیپ وب محسوب می‌شوند. با این حال، به دلیل نظارت بیشتر و سیستم‌های امنیتی قوی‌تر، امکان شناسایی و مقابله با این تهدیدات در دیپ وب به مراتب بیشتر است.
دارک وب: دارک وب به‌دلیل فقدان نظارت و قابلیت ردیابی، محیطی بسیار پرخطرتر است. خطر کلاهبرداری و سرقت اطلاعات در دارک وب به مراتب بیشتر بوده و کاربران در معرض انواع بدافزارها، باج‌افزارها و حملات سایبری پیچیده قرار دارند. فعالیت گروه‌های مجرمانه و هکرهای حرفه‌ای در دارک وب، تهدیدی جدی برای امنیت فردی و سازمانی محسوب می‌شود. عدم شفافیت و دشواری در پیگیری حوادث امنیتی هم مقابله با این تهدیدات را بسیار دشوار می‌کند.
| وجه مقایسه | دیپ وب | دارک وب |
| نوع تهدیدات | حملات هکری، سرقت داده‌ها، کلاهبرداری | باج‌افزارها، بدافزارهای پیشرفته، فیشینگ |
| سطح ریسک | متوسط، قابل کنترل | بسیار بالا و سخت قابل کنترل |
| امکان پیگیری | حوادث امنیتی عموماً قابل پیگیری هستند | پیگیری و مقابله با تهدیدات بسیار دشوار است |
مرورگر Tor یک ابزار رایگان و متن‌باز است که به کاربران اجازه می‌دهد به صورت ناشناس و ایمن در اینترنت جستجو و گشت‌وگذار کنند و در واقع تنها ابراز ورود به دارک وب محسوب می‌شود. این مرورگر بر پایه شبکه Tor) The Onion Router) ساخته شده و با استفاده از یک سیستم رمزگذاری پیچیده به Onion Routing، حریم خصوصی و امنیت کاربران را تأمین می‌کند.
کاربران دارک وب برای انجام معاملات خود به روشی ناشناس و غیرقابل ردیابی نیاز دارند و ارزهای دیجیتال (به‌ویژه پرایوسی کوین‌ها) این امکان را برای آنها فراهم می‌کنند که به این وسیله، کاربران می‌توانند بدون نیاز به ارائه اطلاعات هویتی، پرداخت‌های خود را انجام دهند.
بیشتر بخوانید: ارز پیگیرگریز یا پرایوسی کوین چیست
البته این ارتباط نزدیک، چالش‌هایی را نیز به همراه دارد و بسیاری از دولت‌ها برای مقابله با فعالیت‌های غیرقانونی، قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای ارزهای دیجیتال وضع کرده‌اند. به‌عنوان مثال، گروه ویژه اقدام مالی (FATF) به‌دلیل تعداد زیاد کلاهبرداری‌ها در معاملات دارک وب که به‌وسیله ارزهای دیجیتال صورت می‌گیرند، خواستار نظارت بیشتر بر تراکنش‌های این ارزها شده است.
استفاده از دارک وب به خودی خود جرم نیست، اما بیشتر فعالیت‌های انجام شده در آن غیرقانونی هستند و می‌توانند پیگرد قانونی داشته باشند.
دیپ وب ۹۶ تا ۹۹ درصد از کل فضای اینترنت را شامل می‌شود، در حالی که دارک وب تنها حدود ۵ درصد از این فضا را به خود اختصاص داده است.
در دیپ وب اطلاعات شخصی کاربران، پایگاه‌های داده سازمانی، ایمیل‌ها، محتوای پولی و ارتباطات درون‌سازمانی ذخیره می‌شوند.
در مورد وجود اتاق‌های قرمز در دارک وب هیچ مدرک قطعی و قابل اعتمادی ارائه نشده و بیشتر داستان‌های مرتبط با آن جعلی هستند.
در دارک وب تهدیداتی مانند بدافزارها، باج‌افزارها، فیشینگ، حملات هکری پیشرفته و کلاهبرداری‌های مالی وجود دارند که به‌دلیل عدم نظارت، مقابله با آنها بسیار دشوار است.
با توجه به رویارویی مداوم کاربران و نهادهای نظارتی و گسترش فناوری‌های رمزنگاری، آینده پیچیده‌ای در انتظار دارک وب و دیپ وب است و زمان ثابت می‌کند که کدام طرف برنده این مبارزه خواهد بود.
در حالی که دیپ وب فضایی گسترده و عموماً قانونی برای ذخیره اطلاعات و ارتباطات سازمانی فراهم کرده، دارک وب به محیطی دوگانه تبدیل شده که از یک سو بستری برای فعالیت‌های غیرقانونی و از سوی دیگر راهی برای ارتباطات آزاد است.
این مسئله به‌علاوه گسترش فناوری‌های رمزنگاری در این فضا، چالش جدی میان کاربران و نهادهای نظارتی ایجاد کرده که این رویارویی همچنان ادامه دارد و آینده پیچیده‌ای را رقم خواهد زد.
