بازار سرمایه در سال‌های گذشته با فراز و نشیب‌‌‌های زیادی مواجه بوده است؛ نوساناتی که ناشی از عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بوده که بر تصمیم‌گیری‌‌‌های سرمایه‌گذاران و پیش‌بینی‌پذیری بازارها تاثیرگذار بودند.
در این بین اگرچه توجه به بازده اسمی شاخص کل در سال‌های گذشته ممکن است نمای مثبتی از عملکرد بازار ارائه دهد، اما بررسی بازده حقیقی، یعنی بازدهی شاخص پس از کسر نرخ تورم، نمای دیگری از واقعیت سرمایه‌گذاری در این دوره را آشکار می‌سازد. باید اظهار کرد نوسانات قابل‌توجه در شاخص کل قیمت مصرف‌کننده نشاندهنده تاثیر متقابل عوامل اقتصادی و سیاسی بر بازار سرمایه ایران است. این نوسانات، همچنین، بیانگر این است که سرمایه‌گذاران باید به‌دقت شرایط بازار و عوامل تاثیرگذار بر آن را رصد کنند تا بتوانند تصمیمات معقول‌‌‌تری در حوزه سرمایه‌گذاری اتخاذ کنند.
نکته دیگر نقش تعیین‌‌‌کننده تورم در شکل‌‌‌گیری بازده حقیقی است؛ به طوری که در ماههای با نرخ تورم بالا، بهطور مستقیم با کاهش بازده حقیقی و حتی منفی شدن آن روبه‌رو هستیم. این موضوع نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه در شرایط تورمی، مستلزم داشتن درک عمیق از وضعیت اقتصادی و پیش‌بینی روند تورم است. با وجود اینکه بازدهی شاخص کل بورس در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ و طی سال‌جاری تا دهمین ماه سال مثبت بوده و به ترتیب ۴۳.۳۹، ۱۱.۹۷ و ۲۷.۶درصد بازدهی را به ثبت رسانده است، اما بررسی بازده تعدیل‌شده با نرخ تورم بر حقیقتی چالش‌برانگیز تاکید دارد.
شاخص کل قیمت مصرف‌کننده (CPI) بهعنوان معیاری برای سنجش تغییرات قیمت‌ها در سطح عمومی مولفه‌های مصرفی شناخته می‌شود. این شاخص منعکس‌کننده وضعیت اقتصادی و قدرت خرید خانوارها در کشور است. در واقع این شاخص بهعنوان یکی از ابزارهای اقتصادی مهم نشاندهنده تغییرات قیمت مایحتاج روزمره و کالاهای مصرفی در یک اقتصاد است. این شاخص اندازه‌‌‌گیری تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها و به تبع آن، قدرت خرید افراد و خانوارها را مشخص می‌کند. در بررسی روند تغییرات ماهانه باید اظهار کرد این شاخص از اسفندماه سال ۱۴۰۰ تا پایان نهمین‌ماه سال‌جاری شاهد نوسانات قابل‌توجه ماهانه بوده است که تغییرات اقتصادی و فشارهای تورمی در کشور را به نمایش می‌‌‌گذارد. شاخص کل قیمت مصرف‌کننده در سال ۱۴۰۱ با افزایشی در حدود ۲.۷۴درصد در فروردین ماه روبه‌رو بود. روند صعودی ماهانه این شاخص تا خردادماه سال ۱۴۰۱ ادامه پیدا کرده و نکته حائز اهمیت بازدهی ۱۰.۵۸درصدی این شاخص در خردادماه سال ۱۴۰۱ بوده که نشاندهنده افزایش نسبی سطح عمومی قیمت‌ها به شکل معناداری در آن ماه نسبت به ماههای دیگر بوده است.
در این میان از خردادماه تا ششمین ماه سال، این شاخص به صورت ماهانه سیر نزولی داشته است. بهطور کلی شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال ۱۴۰۱ روندی نوسانی داشته که از جمله دلایل آن می‌توان به تغییرات قیمت کالاها و خدمات، نوسانات نرخ ارز و تغییرات سیاستهای پولی به‌ویژه سیاستهای انقباضی اشاره کرد و برآیند آنها در سال ۱۴۰۱ رشد حدود ۵۴درصدی را از فروردین‌ماه تا اسفندماه نشان می‌دهد. بررسی شاخص قیمت مصرف‌کننده سال ۱۴۰۲ از رشد سالانه ۳۲درصدی حکایت دارد که نسبت به سال ۱۴۰۱ افت رشد سالانه به وقوع پیوسته که از جمله دلایل آن می‌توان به فشار بیشتر سیاستهای انقباضی دولت در آن سال‌ها اشاره کرد. در این میان تغییرات ۱۰ماهه شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال‌جاری به دلیل کاهش نسبی در کمربند انقباضی سیاستهای بانک‌مرکزی حدود ۲۷درصد بوده و به نظر می‌رسد، این شاخص در سال‌جاری روند رو به رشد بیشتری را به ثبت برساند. از این‌رو روند تغییرات در شاخص قیمت مصرف‌کننده به‌وضوح نشاندهنده تلاطمات و چالش‌‌‌های اقتصادی موجود در کشور بوده است. نوسانات در این شاخص نه‌تنها بر وضعیت اقتصادی خانوارها تاثیر می‌‌‌گذارد، بلکه به تصمیم‌گیری‌‌‌های سیاستگذاران و برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های کلان اقتصادی نیز مربوط خواهد بود.
توجه به بازده حقیقی، بازدهی پس از کسر نرخ تورم از تغییرات شاخص کل بورس، نمای دیگری از واقعیت سرمایه‌گذاری در دوره‌های مختلف را نشان می‌دهد.
بازده حقیقی مثبت ۷.۸۶درصدی در فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱ افزایش دارایی واقعی سرمایه‌گذاران با افزایش نوسانات شاخص کل بورس را منعکس می‌کند. بازده حقیقی در ماههای بعدی سال ۱۴۰۱ نوساناتی داشته و در برخی ماه‌‌‌ها حتی منفی شده که قدرت بیشتر تورم را حتی با وجود افزایش شاخص کل و بازدهی اسمی سهام نشان می‌دهد. در اسفندماه سال ۱۴۰۱ بازده حقیقی بالا و مثبت ۲۳.۱۰درصدی نشاندهنده افزایش بازدهی سرمایه‌گذاران از بورس و پیشروی آن از نرخ تورم است. دلیل اصلی آن را می‌توان صعود مجدد بازار از اسفندماه و ادامه رشد و فتح قله ۲میلیون و ۵۳۵هزار واحدی در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ معرفی کرد؛ به طوری که بازده حقیقی ۱۴.۸۷درصدی فروردین‌ماه نشاندهنده بهبود این شاخص نسبت به فروردین سال ۱۴۰۱ و وضعیت مساعد بازار در آن روزها بوده است.
بازده حقیقی در ماههای مختلف سال ۱۴۰۲ افت و خیز‌های زیادی داشته و همچنان در برخی ماه‌‌‌ها منفی بوده که نشاندهنده افزایش نرخ تورم نسبت به بازدهی شاخص کل بورس تهران است و سیاستهای ادامه‌دار انقباضی و نبود سیاستگذاری‌های مشخص، وضعیت رکودی را به بازارها تحمیل کرد. اوایل سال‌جاری وضعیت بازار چندان خوشایند نبود و بازده حقیقی نوسانات زیادی را به ثبت رسانده بود. با این حال از نیمه‌های سال با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید و بهبود سیاستگذاری‌ها بازار وضعیت مساعدی پیدا کرد و بازدهی حقیقی از آبان‌ماه مثبت شد. در این بین باید عنوان کرد بازده حقیقی در طول سال‌ها و ماههای مختلف نوسانات زیادی داشته است. این نوسانات نشاندهنده تاثیرپذیری قدرت خرید خانوارها از تغییرات قیمت و تورم است. نوسانات قابل‌توجه بازده حقیقی شاخص کل بورس تهران در این دوره سه‌ساله، نشاندهنده تاثیر عوامل متعدد و متقابل بر بازار سرمایه است. عوامل اساسی شامل نرخ تورم، سیاستهای اقتصادی و پولی دولت، نوسانات نرخ ارز و عدم‌قطعیت‌‌‌های سیاسی و بین‌المللی است که تاثیر زیادی بر وضعیت کلی شاخص و نرخ تورم داشتند. با وجود اینکه شاخص کل در سال‌های گذشته قله‌های جدیدی را به ثبت رسانده و بسیاری از متولیان از رشد بازار ابراز خرسندی دارند، آمار و ارقام تعدیل‌شده با نرخ تورم واقعیت دیگری را گوشزد می‌کنند؛ واقعیتی که دلیل تلخ‌کامی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه در چند سال گذشته را یادآور می‌شود.
