همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: میدانی که در گذشته، مسافران دماوند و فیروزکوه و برخی از شهرهای شمالی کشور را بدرقه می‌کرد یا به مسافران خسته از راه که از شرق وارد تهران می‌شدند، خوشامد می‌گفت. حالا و در اعیاد شعبانیه، سری به این میدان شرقی تهران می‌زنیم و گذشته‌ آن را بررسی می‌کنیم.

بیش‌تر بخوانید:

حیات دوباره بلدیه | عکسهای کمتر دیده شده از ساختمان بلدیه در تهران قدیم

• تاریخش

روستایی مرتفع در شرق تهران بود که می‌گویند در عهد شاهان قاجار، خرگوش‌های فراوانی داشت. به همین دلیل، به آن «دوشان‌تپه» که به زبان ترکی، به معنی تپه خرگوش است، می‌گفتند و در شرقی‌ترین ورودی تهران واقع شده بود؛ یعنی کمی آن‌سوتر از مکانی که اکنون در آن، میدان امام‌حسین واقع شده است. در واقع در روزگار قاجار، این میدان اصلاً جزء تهران نبود که بخواهد ساخته شود. حتی در نقشه‌هایی که از تهران سال ۱۳۱۷باقی مانده، اثری از آنکه نخستین نامش، «فوزیه» بود، نیست. اما با توجه به گسترش تهران در دوره پهلوی اول و تاریخ ازدواج و طلاق محمدرضا پهلوی با فوزیه، این ملکه مصری که در حدود سال‌های ۱۳۱۷تا ۱۳۲۴رخ داد، اینگونه به‌نظر می‌رسد که حدود همین سال‌ها این میدان در شرق تهران ساخته شد.

• شمایلش

این میدان شرقی تهران، ابتدا به‌صورت دایره‌ای شکل ساخته و در مرکز آن یک آبنما و فواره ۳طبقه بنا شد. در آن روزها و به افتخار وصلت ولیعهد با ملکه مصر، نام این میدان بزرگ را فوزیه گذاشتند. اما پس از طلاق آن دو در سال ۱۳۲۴، نام این میدان هم به سرعت به «شهناز»، دختر شاه تغییر کرد. البته یک دهه پس از ساخت میدان، ۴اسب در مرکز میدان قرار گرفت که به همین دلیل برخی آن را میدان چهار اسب می‌نامیدند.

• رونقش

میدان امام حسین(ع) به‌خاطر همان آبنماها و چمن‌کاری‌اش، آهسته به تفرجگاه شرقی‌نشینان پایتخت بدل شد و البته ساخت ۲سینما، بازار خیابان شهرستانی‌ها، به آن‌ا رونق بیشتری بخشید. در دهه ۴۰ شمسی نیز مسجدی در ضلع شمال غربی آن بنا شد و پای تهرانی‌ها را به این میدان بیشتر باز کرد.

• تغییر شکلش

در اوایل دهه ۵۰ شمسی، شهرداری تهران به‌خاطر تردد زیاد، تصمیم می‌گیرد زیرگذری هم به میدان اضافه کند که گوبا انجام این پروژه، به درازا کشید. به همین دلیل در روزنامه اطلاعات آن روزها که در هفتم اردیبهشت سال ۱۳۵۳ منتشر شد، از طولانی‌شدن ساخت زیرگذر انتقاد و تصویر آشفته‌ای از میدان امام حسین آن روزها منتشر کرد؛ این شکل میدان تا سال ۱۳۹۲باقی ماند.

• اکنونش

میدان‌ها در گذشته، جایی برای دورهمی‌های شهری و تبادل افکار ‌و آرای شهروندان بود که در دهه‌های اخیر، این کارکرد میدان‌ها به کلی فراموش شده است. با توجه به همین موضوع، از سال ۱۳۹۲شکل میدان امام حسین(ع) تغییر کرد و طراحان آن تلاش کردند با تغییر شکل و تبدیل آن به یک پیاده‌راه، آن را به هدف اصلی میدان‌های شهری که همانا تعامل شهروندان است نزدیک‌تر کنند. در شکل جدید، خیابان انقلاب و دماوند تنها از طریق زیرگذر به هم مربوطند و روی میدان و برخی خیابان‌های اطراف به پیاده‌راه تبدیل شده‌اند. البته از سال ۱۳۹۶ تردد خودروها در بخش‌هایی از خیابان‌های اطراف میدان، دوباره جریان یافت. در طراحی جدید میدان آیینی امام حسین(ع)، همچنین تلاش شد تا با به‌کاربردن نشانه‌های ایرانی اسلامی در طراحی میدان، رهگذران فضایی معنوی را هم تجربه کنند.

عکس: همشهری / امیر رستمی

عکس: همشهری / امیر رستمی