«تابناک با تو» - چرا بعضی آهنگ‌ها را بارها و بارها گوش می‌دهیم و از آن‌ها خسته نمی‌شویم؟ شاید شما هم تجربه کرده باشید که یک ترانه و موسیقی خاص را بارها برای خودتان پخش کرده باشید و هر بار همان هیجان و لذت را احساس کنید. مغز انسان به گونه‌ای طراحی شده که به برخی الگوهای صوتی و ریتم‌ها واکنش احساسی قوی نشان می‌دهد و این موضوع می‌تواند باعث ایجاد حس لذت و وابستگی به یک آهنگ خاص شود. تکرار موسیقی در ذهن باعث می‌شود که حافظه احساسی ما فعال شود و لحظات خوشایند را تداعی کند. برخی آهنگ‌ها از نظر ساختاری، ملودیک و احساسی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مغز هر بار آن‌ها را با اشتیاق می‌پذیرد.

در این مطلب به ۹ دلیل علمی و روان‌شناسی اشاره می‌کنیم که توضیح می‌دهند چرا برخی آهنگ‌ها را بار‌ها و بار‌ها گوش می‌دهیم بدون اینکه احساس خستگی کنیم.

۱- آهنگ‌های موردعلاقه باعث ترشح دوپامین می‌شوند

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود یک آهنگ را بار‌ها گوش کنیم، تأثیر آن بر سیستم پاداش مغز (Reward System) است. زمانی که ما یک آهنگ موردعلاقه را می‌شنویم، مغز دوپامین (Dopamine) ترشح می‌کند که یک انتقال‌دهنده عصبی (Neurotransmitter) است و باعث احساس لذت و ایجاد انگیزه می‌شود. این فرآیند مشابه زمانی است که غذا‌های موردعلاقه می‌خوریم یا یک اتفاق خوشحال‌کننده را تجربه می‌کنیم. هر بار که آهنگ را می‌شنویم، همان حس خوب دوباره ایجاد می‌شود و این باعث می‌شود که ناخودآگاه بخواهیم بار‌ها و بار‌ها آن را تکرار کنیم. تحقیقات نشان داده‌اند که بخش‌هایی از مغز مانند قشر پیش‌پیشانی (Prefrontal Cortex) و هسته دم‌دار (Caudate Nucleus) هنگام گوش دادن به موسیقی موردعلاقه فعال می‌شوند و همین موضوع باعث وابستگی ما به برخی آهنگ‌ها می‌شود.

۲- موسیقی خاطرات و احساسات را فعال می‌کند

بسیاری از ما آهنگ‌هایی را دوست داریم که با شنیدن آنها به یاد خاطرات خاصی از گذشته می‌افتیم. دلیل این موضوع ارتباط مستقیم موسیقی با سیستم لیمبیک (Limbic System) در مغز است که مسئول پردازش احساسات و حافظه بلندمدت است. وقتی یک آهنگ خاص را می‌شنویم، مغز آن را با یک اتفاق، احساس یا دوره‌ای از زندگی‌مان مرتبط می‌کند و دفعه‌های بعدی که همان موسیقی را می‌شنویم، خاطرات و احساسات مرتبط با آن دوباره فعال می‌شوند. این موضوع به‌ویژه در مورد آهنگ‌هایی که در دوران نوجوانی یا در لحظات خاص زندگی شنیده‌ایم، بیشتر صدق می‌کند. همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که برخی آهنگ‌ها می‌توانند حس نوستالژی ایجاد کنند و به همین دلیل، افراد تمایل دارند آهنگ‌های قدیمی و خاطره‌انگیز خود را بار‌ها و بار‌ها گوش دهند.

۳- برخی آهنگ‌ها دارای ساختار ریتمیک جذاب هستند

ساختار ریتمی و ملودیک یک آهنگ نقش مهمی در میزان جذابیت آن دارد. آهنگ‌هایی که دارای الگو‌های ریتمیک منظم، تغییرات تدریجی در ملودی و هماهنگی بین بخش‌های مختلف موسیقی هستند، تأثیر بیشتری بر ذهن و احساسات ما دارند. مطالعات نشان داده‌اند که موسیقی‌هایی که در آنها الگوی ریتمیک به‌طور هوشمندانه تکرار می‌شود، بیشتر موردپسند مغز قرار می‌گیرند. به‌ویژه، آهنگ‌هایی که ملودی‌هایی با تغییرات تدریجی هستند، مغز را درگیر کرده و باعث تحریک بیشتر سیستم پاداش می‌شوند. علاوه بر این، برخی موسیقی‌ها به‌طور خاص دارای الگو‌های ملودیک شبیه به گفتار انسانی هستند که همین موضوع باعث می‌شود گوش ما به آنها عادت کند و بار‌ها به آنها گوش دهیم.

۴- تأثیر آهنگ‌های موردعلاقه بر کاهش استرس و اضطراب

گوش دادن به موسیقی موردعلاقه یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش استرس و اضطراب است. مطالعات نشان داده‌اند که موسیقی آرام‌بخش و تکراری باعث کاهش سطح هورمون کورتیزول (Cortisol – هورمون استرس) در بدن می‌شود. زمانی که ما یک آهنگ خاص را بار‌ها گوش می‌دهیم، مغز احساس آرامش و امنیت می‌کند، زیرا با الگو‌های صوتی آن کاملاً آشناست. این موضوع باعث می‌شود که سیستم عصبی پاراسمپاتیک (Parasympathetic Nervous System) که مسئول آرام‌سازی بدن است، فعال شود و فرد احساس راحتی بیشتری کند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد هنگام استرس یا ناراحتی، به آهنگ‌های خاصی که برای آنها آرامش‌بخش است، گوش می‌دهند. همچنین، موسیقی‌های تکرارشونده می‌توانند تأثیر مثبتی بر کیفیت خواب و تمرکز ذهنی داشته باشند و به همین دلیل برخی افراد هنگام مطالعه یا کار نیز آهنگ‌های خاصی را به‌طور مداوم گوش می‌دهند.

۵- موسیقی‌های آشنا باعث احساس تعلق و هویت می‌شوند

یکی از دلایلی که باعث می‌شود یک آهنگ را بار‌ها گوش کنیم، احساس تعلق و ارتباط شخصی با آن است. وقتی یک آهنگ با تجربیات، فرهنگ یا احساسات ما هماهنگ باشد، به بخشی از هویت ما تبدیل می‌شود. برخی آهنگ‌ها ما را به دوره‌های خاصی از زندگی، گروه‌های دوستانه یا لحظات مهم احساسی متصل می‌کنند و این ارتباط باعث می‌شود که هر بار گوش دادن به آن، حس آشنایی و اطمینان ایجاد کند. موسیقی همچنین می‌تواند به عنوان یک ابزار اجتماعی عمل کند و شنیدن آهنگ‌هایی که در فرهنگ یا جامعه ما محبوب هستند، احساس نزدیکی به دیگران را افزایش دهد. به همین دلیل است که برخی افراد تمایل دارند موسیقی‌های مربوط به دوران نوجوانی یا گروه‌های موسیقی موردعلاقه‌شان را بار‌ها و بار‌ها گوش کنند. این تکرار نه‌تنها باعث لذت شنیداری می‌شود، بلکه حس نوستالژی و خاطره‌بازی را نیز تقویت می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که موسیقی‌های آشنا باعث فعالیت بیشتر قشر پیش‌پیشانی مغز می‌شوند که مسئول پردازش هویت شخصی و اجتماعی است.

۶- برخی آهنگ‌ها احساس تعلیق و هیجان ایجاد می‌کنند

آهنگ‌هایی که دارای تغییرات ملودیک غیرمنتظره، اوج‌های احساسی یا ساختار پیچیده هستند، بیشتر در ذهن ما ماندگار می‌شوند. یکی از ویژگی‌های موسیقی هیجان‌انگیز این است که به‌طور مداوم انتظارات مغز را تغییر داده و باعث ایجاد تعلیق (Suspense) و هیجان می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که مغز هر بار هنگام گوش دادن به آهنگ، مشتاق کشف جزئیات جدیدی در آن باشد. به‌ویژه در ژانر‌هایی مانند موسیقی کلاسیک، راک، جَز و الکترونیک، استفاده از تغییرات ناگهانی در ریتم و ملودی باعث می‌شود که شنونده به‌طور ناخودآگاه علاقه بیشتری به تکرار آن پیدا کند. همچنین، موسیقی‌هایی که دارای تضاد‌های صوتی هستند، مانند بخش‌های آرام و ناگهانی، باعث تحریک بیشتر مغز و افزایش سطح هوشیاری می‌شوند. آهنگ‌هایی که به آرامی به اوج احساسی می‌رسند و سپس ناگهان فرود می‌آیند، تمایل بیشتری به تکرار شنیدن دارند. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که هر بار شنیدن آهنگ حس جدیدی ایجاد کند و فرد هرگز از آن خسته نشود.

۷- گوش دادن به موسیقی تکراری به مغز کمک می‌کند تمرکز کند

برخی افراد هنگام کار، مطالعه یا انجام فعالیت‌های فکری، تمایل دارند بار‌ها یک آهنگ خاص را گوش دهند. این موضوع به دلیل تأثیر موسیقی بر سیستم شناختی مغز است که باعث افزایش تمرکز و کاهش حواس‌پرتی می‌شود. وقتی یک آهنگ را چندین بار گوش می‌دهیم، مغز دیگر نیازی به پردازش جزئیات جدید آن ندارد و به جای آن، تمرکز بیشتری روی کار اصلی پیدا می‌کند. به همین دلیل، بسیاری از افراد هنگام مطالعه یا نوشتن از موسیقی‌های بدون کلام یا آهنگ‌هایی که قبلاً بار‌ها شنیده‌اند استفاده می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که گوش دادن به آهنگ‌های آشنا می‌تواند میزان استرس ذهنی را کاهش داده و عملکرد حافظه را بهبود بخشد. همچنین، موسیقی‌های تکراری باعث کاهش تحریک سیستم عصبی سمپاتیک  می‌شوند که مسئول واکنش‌های استرسی بدن است. به همین دلیل، بسیاری از افراد از موسیقی‌های تکراری به عنوان یک ابزار برای افزایش کارایی ذهنی و آرامش روانی استفاده می‌کنند.

۸- تأثیر ریتم موسیقی بر هماهنگی مغز و بدن

یکی از ویژگی‌های جالب موسیقی این است که می‌تواند ریتم طبیعی بدن و مغز را تنظیم کند. مطالعات نشان داده‌اند که ریتم موسیقی می‌تواند با ضربان قلب، تنفس و حتی الگو‌های فعالیت مغزی همگام شود. به این پدیده هم‌زمانی عصبی (Neural Entrainment) گفته می‌شود و باعث می‌شود که مغز و بدن با موسیقی هماهنگ شوند. به همین دلیل، برخی آهنگ‌ها دارای ریتم‌هایی هستند که به‌طور طبیعی احساس لذت و هماهنگی بیشتری در بدن ایجاد می‌کنند. برای مثال، آهنگ‌هایی که با سرعت ۶۰ تا ۸۰ گام در دقیقه (BPM) ساخته شده‌اند، با ریتم طبیعی قلب در حالت استراحت هماهنگ هستند و احساس آرامش ایجاد می‌کنند. از طرف دیگر، آهنگ‌های سریع‌تر می‌توانند سطح انرژی را افزایش دهند و باعث تحریک فیزیکی شوند. این هماهنگی بین ریتم موسیقی و سیستم عصبی باعث می‌شود که برخی آهنگ‌ها را بار‌ها گوش کنیم، زیرا بدن و مغز ما به‌طور ناخودآگاه به آن واکنش مثبت نشان می‌دهند.

۹- موسیقی‌های با ساختار ساده‌تر ماندگارتر هستند

ساختار موسیقی تأثیر زیادی بر میزان ماندگاری آن در ذهن دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که آهنگ‌هایی که دارای ساختار ساده‌تر، ملودی‌های تکرارشونده و هارمونی‌های مشخص هستند، بیشتر در حافظه باقی می‌مانند. این ویژگی در موسیقی‌های پاپ، فولکلور و برخی از قطعات کلاسیک بیشتر دیده می‌شود. آهنگ‌هایی که از الگو‌های تکراری و فرمول‌های شناخته‌شده در ملودی و متن استفاده می‌کنند، مغز را قادر می‌سازند که آنها را سریع‌تر یاد بگیرد و پردازش کند. علاوه بر این، تکرار درون‌آهنگی (Repetitive Motifs) که شامل بخش‌های خاصی از آهنگ است که چندین بار در طول قطعه تکرار می‌شود، باعث تقویت ارتباط عصبی در مغز و افزایش لذت شنیداری می‌شود. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که آهنگ‌هایی که در آنها ترکیب ساده‌ای از نت‌ها استفاده شده، به دلیل عدم پیچیدگی ذهنی، جذابیت بیشتری برای شنونده دارند. این موضوع به‌ویژه در موسیقی‌های عامه‌پسند دیده می‌شود که ساختار آنها برای مغز به‌راحتی قابل پیش‌بینی و درک است.

منبع: یک پزشک