به گزارش تحریریه معدن خبرگزاری صدا و سیما؛ زغال سنگ به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین منابع انرژی تاریخ بشر است چرا که این ماده معدنی در زمان انسان‌های اولیه برای گرمایش و پخت و پز استفاده می‌شده و امروز با تغییر نیاز‌های بشر در صنعت، تولید برق، و فولادسازی، نقش مهمی در توسعه و رفاه حال ساکنان زمین ایفا کرده است.
زغال سنگ نوعی سوخت فسیلی قابل احتراق است که در برخی نقاط زمین به عنوان بستر یا رگه‌های زغالی یافت می‌شود و می‌توان گفت که سال‌ها پیش از بقایای گیاهان ایجاد شده است. رنگ این ماده معمولا سیاه یا قهوه‌ای مایل به سیاه است و شکل‌گیری آن معمولا میلیون‌ها سال طول می‌کشد. زغال سنگ به عنوان یک منبع انرژی تجدیدناپذیر از عناصری مانند کربن، گوگرد، هیدروژن، نیتروژن و اکسیژن به وسیله فرآیند‌های زمین شناسی تشکیل می‌شود.
مهمترین معادن زغال سنگ ایران در استان‌های کرمان، مازندران، گلستان و سمنان هستند. امار نشان می‌دهد که میزان تولید سالانه زغال سنگ خام در ایران حدود ۳ میلیون تن است که پس از فرآوری به حدود یک و نیم میلیون تن زغال سنگ کنسانتره تبدیل می‌شود. بخش عمده معادن زغال سنگ در کرمان قرار دارد هرچند گفته می‌شود ظرفیت تولید زغال سنگ ایران بیش از این مقدار است، اما به دلیل مشکلات فنی و کمبود سرمایه گذاری، هنوز به ظرفیت کامل نرسیده است.
اتکای صنایع بالادستی و پایین دستی کشور به نفت و گاز موجب شده تا در کشور از منابع زغال سنگ کمتر استفاده شود هرچند رتبه ۳۰ جهان در ذخایر، رتبه ۴۲ در تولید داریم، اما امروز جزو واردکنندگان زغال سنگ به کشور هستیم.
صمدی دبیر انجمن زغال سنگ کشور با ابراز نگرانی از تاثیر قیمت گذاری دستوری به زغال سنگ در کشور می‌گوید: اگر قیمت زغال سنگ واقعی شود و به میزان ۵۰ درصد قیمت جهانی برسد معادن توانایی دارند تولیدشان را افزایش دهند به نحوی که در دوره زمانی ۴ تا ۵ ساله می‌توانیم حدود ۹۰ درصد زغال سنگ مورد نیاز کشور را در داخل کشور تامین کنیم.
به گفته وی برای افزایش تولید زغال‌سنگ، نیاز است که زیرساخت‌های معادن کشور بهبود یابد. این امر شامل تجهیز معادن به تکنولوژی‌های نوین، افزایش ایمنی کارگران و بهبود شرایط کاری است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید منجر شود. دولت می‌تواند با ارائه مشوق‌های مالی و تسهیلات بانکی، سرمایه‌گذاران داخلی را تشویق به سرمایه‌گذاری در بخش معدن کند.
وضعیت معادن زغال‌سنگ در جهان و ایران
میزان ذخایر قطعی زغال‌سنگ کشور در حال حاضر حدود ۷/۱۳ میلیارد تن شامل ۸۷۰ میلیون تن «کک شو» و بقیه حرارتی برآورد می‌شود. حدود ۴۰ درصد از تولید زغال‌سنگ کشور محصول شرکت زغال‌سنگ طبس است که به روش مکانیزه تولید می‌شود. از مجموع ۱۰۰ معدن فعال زغال‌سنگ در ایران بیش از ۹۵ درصد معادن به روش سنتی اداره می‌شود.
زغال‌سنگ به طور متوسط بیش از ۳۰ درصد انرژی و ۴۰ درصد برق جهان از آن تولید می‌شود. همچنین یکی از مواد اولیه اصلی در تولید فولاد به روش کوره بلند است که ۷۰ درصد فولاد جهان به میزان ۱/۵ میلیارد تن در سال را تامین می‌کند.
میزان تولید متوسط جهانی زغال‌سنگ در سنوات اخیر حدود ۸ میلیارد تن گزارش شده که نیمی از این تولید سهم کشور چین است و هند با تولیدی در حدود ۷۵۰ میلیون، اندونزی ۶۰۰ میلیون، آمریکا ۵۲۰ میلیون و استرالیا ۴۵۰ میلیون تن از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و از طرفی مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ در جهان هستند. بیش از ۷۰ درصد زغال‌سنگ تولیدی در جهان در کشور‌های تولیدکننده مصرف می‌شود.
در جهان بیش از ۲۴۰۰ نیروگاه زغال سنگی وجود دارد که در مجموع بیش از ۲۰۰۰ گیگاوات ظرفیت دارند. این نیروگاه‌ها حدود یک سوم مصرف انرژی جهان را تولید می‌کنند.
بیش از ۴۰ درصد از انرژی الکتریکی دنیا از منابع زغال‌سنگ تامین می‌شود و متوسط جهانی تولید و نرخ برداشت از ذخایر قطعی زغال‌سنگ جهان حدود ۸ /۰ درصد است. ایران با نرخ برداشت ۱ /۰درصدی از ذخایر زغال‌سنگ خود، با نسبت یک‌هشتم نسبت به متوسط جهانی در حال تولید از ذخایر زغال‌سنگ خود است و تا به امروز هیچ نیروگاه زغالی در کشور احداث نشده است.
رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه استفاده کشور از زغال سنگ برای تولید برق صفر است، می‌گوید: فقط در طبس بیش از یک میلیارد تن ذخیره زغال سنگ حرارتی وجود دارد این در شرایطی است که امروز بیش از ۳۵ درصد تولید برق دنیا از زغال سنگ است و فقط ۹ درصد از گاز برای تولید برق استفاده می‌کنند. در تولید برق در شهرستان طبس، فرصت استفاده از زغال سنگ حرارتی وجود دارد لذا نیروگاه ۱۶۰۰ مگاواتی از ۲۰ سال قبل پیش بینی شد، اما پیشرفت آن فقط ۲۶ تا ۲۷ درصد بوده و با این شرایط استفاده از زغال سنگ برای تولید برق به صفر رسیده است.
واردات زغال سنگ به جای صادرات
اگرچه ایران تولیدکننده زغال‌سنگ است، اما به‌دلیل نیاز به زغال‌سنگ با کیفیت بالا، به‌ویژه در صنعت فولاد، بخشی از زغال‌سنگ مصرفی خود را از خارج وارد می‌کند. زغال‌سنگ وارداتی عمدتاً از نوع کک‌شو است که دارای کیفیت بالاتری نسبت به زغال‌سنگ داخلی است. روسیه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زغال‌سنگ جهان، تأمین‌کننده اصلی زغال‌سنگ وارداتی به ایران است.
کیفیت بالای زغال‌سنگ کک‌شو روسی و نزدیکی جغرافیایی این کشور به ایران، موجب شده تا روسیه سهم قابل توجهی از بازار ایران را در اختیار بگیرد. قزاقستان نیز به عنوان یکی از کشور‌های دارای منابع غنی زغال سنگ، در صادرات این محصول به ایران نقش مهمی دارد. روابط تجاری نزدیک میان دو کشور و وجود مسیر‌های حمل‌ونقل کارآمد، از دلایل اصلی واردات زغال‌سنگ از قزاقستان است. درکنار کشور‌های همسایه، آفریقای جنوبی نیز یکی از صادرکنندگان زغال‌سنگ به ایران محسوب می‌شود. این کشور با دارا بودن زغال‌سنگ با کیفیت بالا و رقابت‌پذیری قیمت، توانسته جایگاه خود را در بازار ایران حفظ کند.با این شرایط ترکیه، عراق، افغانستان و پاکستان از عمده واردکنندگان زغال سنگ از ایران به شمار می‌روند.
واقعیت این است که قیمت زغال‌سنگ ایران یک سوم قیمت جهانی است، اما سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن زغال‌سنگ وارد می‌کنیم. این رقم سالانه ۳۵۰ میلیون دلار از محل واردات زغال‌سنگ از کشور ارز خارج می‌کند. آیا نمی‌توان با حجم ذخایر کشورمان، صادرات را در برنامه جدی دولت قرار داد و از این طریق به تنوع ارزآوری کشور افزود؟
نویسنده:آمنه فلاحتکار، دبیرخبر تحریه معدن خبرگزاری صداوسیما
