سفر یک روزه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به تهران و آن‌هم تنها یک هفته پس از دیدار با مارکو روبیو، وزیر خارجه امریکا در ریاض پرسش‌های جدید و گمانه‌زنی‌های متعددی را در محافل دیپلماتیک برانگیخته است. مضاف بر آن این سفر در حالی انجام می‌شود که به ادعای ناظران گفت‌وگوی تلفنی اخیر میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین نیز حاوی اشاراتی به برنامه هسته‌ای ایران بوده است؛ موضوعی ادعایی که به باور گروهی از تحلیلگران به نظر می‌رسد می‌تواند محور رایزنی لاوروف با مقام‌های رسمی کشورمان باشد.
به گزارش اعتماد، با این همه و براساس تحولات هفته‌های اخیر دو فرضیه ادعایی در باب چرایی انجام این سفر مطرح است: نخست اینکه لاوروف ممکن است حامل پیامی از سوی واشنگتن برای تهران باشد؛ پیامی که احتمالا می‌تواند حاوی پیشنهاد‌هایی ادعایی درخصوص کاهش تنش‌ها و احتمالا زمینه‌سازی برای ازسرگیری دور جدیدی از رایزنی‌ها میان ایران و ایالات‌متحده باشد. هرچند که احتمال چنین سناریویی چندان قوی به نظر نمی‌رسد، بالاخص آنکه تهران صراحتا اعلام کرده که زیر فشار رایزنی نخواهد کرد.
فرضیه دوم که به ادعای گروهی محتمل‌تر می‌باشد این است که سفر لاوروف به تهران در آستانه ملاقات پوتین و ترامپ به صورت هدفمند برگزار شده است. بدان معنا که در شرایطی که دو رهبر قرار است به زودی با یکدیگر دیدار کنند، مسکو احتمالا مایل است پیش از آن، از مواضع تهران اطلاع یابد تا بتواند در جریان مذاکرات سطح بالا با امریکا، آن را مورد بحث قرار دهد. حال آنکه با لحاظ کردن گزاره‌های مذکور، لاوروف با چه پیامی وارد تهران شده و چه پاسخی از ایران دریافت خواهد کرد، می‌تواند بر آینده تعاملات منطقه‌ای و حتی سرنوشت مذاکرات احتمالی ایران و امریکا تاثیرگذار باشد.
به این بهانه با هدف واکاوی و بررسی سفر مهم و یک روزه لاوروف به تهران با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک؛ گفت‌و‌گو کرده‌ایم. فرجی‌راد در گفت‌وگوی خود ضمن ابراز خوش‌بینی به نتایج این سفر که با هدف احتمالی ازسرگیری رایزنی‌ها میان ایران و ایالات‌متحده انجام شده، تاکید کرد اگرچه مسکو علاقه‌مند به تسهیل گفت‌و‌گو‌ها و کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن است، اما در عین حال این بازیگر منافع استراتژیکش با امریکا را در صورت تشدید تنش‌ها میان دو بازیگر (ایران و ایالات‌متحده) به خطر نمی‌اندازد.
مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید:
آقای لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در جریان سفری یک روزه وارد ایران شد، گفته می‌شود یکی از محور‌های سفر ایشان رایزنی با مقام‌های تهران درباره تنش در روابط تهران و واشنگتن است، آیا این فرضیه ادعایی درست است؟
قطعا سفر سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه به تهران، بی ارتباط با تحولات اخیر در روابط ایران و امریکا نیست، چراکه باتوجه به رویداد‌های مرتبط با جنگ اوکراین و نیز دیدار اخیر میان نمایندگان ترامپ و پوتین در ریاض، شرایط به گونه‌ای نیست که وزیر امور خارجه مسکو بخواهد برای مسائل معمول دوجانبه به سرعت راهی تهران شود، به ویژه آنکه طی روز‌های اخیر، گفت‌و‌گو‌های تلفنی میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین صورت گرفته و همزمان، مذاکراتی میان مارکو روبیو و سرگئی لاوروف در ریاض انجام شده است.
همچنین گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که هم در تماس تلفنی میان پوتین و ترامپ و نیز دیدار میان مقامات روسی و ایالات‌متحده به روابط ایران و امریکا نیز اشاره‌هایی شده است، چنان‌که پس از تماس تلفنی پوتین با ترامپ، سخنگوی وزارت خارجه روسیه تایید کرد که در جریان این مکالمه، بحث‌هایی در رابطه با تهران مطرح شده است.
لذا در چنین شرایطی و باتوجه به محدودیت زمانی طرفین، سفر لاوروف به تهران که یک روزه خواهد بود با هدف تبادل نظر درباره همین موضوع انجام شد، به گونه‌ای که به نظر می‌رسد لاوروف قصد دارد پیش از دیدار آتی پوتین و ترامپ مواضع تهران را جویا شود تا بتواند آن را در جریان مذاکرات میان سران روسیه و امریکا مطرح کند. اگرچه ممکن است در این سفر، موضوعاتی همچون بحران سوریه یا مسائل مرتبط با روابط دوجانبه نیز مطرح شود، اما به نظر می‌رسد این مباحث در حاشیه قرار داشته باشند و محور اصلی گفت‌و‌گو‌ها همان مساله ایران و امریکا و رایزنی درباره مذاکرات احتمالی میان تهران و واشنگتن باشد.
اگر فرض را براین بگذاریم که نماینده روسیه با پیام واشنگتن مبنی بر رایزنی به تهران سفر کرده، (باتوجه به تاکید ایران بر عدم مذاکره تحت فشار) تا چه اندازه همکاری تاکتیکی یا گزینشی تهران و مسکو می‌تواند رویکرد ایران را در این زمینه تحت‌تاثیر قرار دهد؟
در این مورد باید دید که سفر وزیر امور خارجه روسیه با هدف تبادل‌نظر انجام شده یا خیر. اما در صورتی که هدف این سفر صرفا رایزنی باشد، به نظر می‌رسد مسکو در تلاش است تا با دریافت دیدگاه‌های تهران، در گفت‌و‌گو‌های آتی خود با مقامات امریکایی موضعی شفاف‌تر اتخاذ کند. اگرچه فرضیه ارسال پیام از سوی واشنگتن به تهران از طریق مسکو چندان محتمل به نظر نمی‌رسد، اما در صورت صحت این ادعا این پیام می‌تواند حول محور تعویق یا کاسته شدن از فشار‌های تحمیلی ترامپ به ایران باشد، به ویژه آنکه برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که امریکا ممکن است در صورت آغاز روندی برای مذاکره، اجرای فوری بخشنامه‌ها و یادداشت اجرایی ترامپ درباره تشدید فشارها را به تعویق بیندازد.
براساس سناریوی دیگر، اما اگر هدف سفر لاوروف صرفا تبادل‌نظر و مشورت با مقامات ایرانی باشد، موضع روسیه نیز قابل تأمل است. هرچند که مسکو به‌طور کلی از بهبود روابط تهران و واشنگتن استقبال نمی‌کند، در عین حال به نظر نمی‌رسد که روس‌ها نیز خواهان تشدید تنش و درگیری میان دوطرف باشند. در هر صورت، این سفر در شرایطی انجام می‌شود که مذاکرات میان ایران و امریکا در بن بست قرار دارد.
ازسوی دیگر، آقای پزشکیان رییس‌جمهور ایران نیز اعلام کرده است که در صورت کاهش فشارها، تهران آمادگی ورود به گفت‌و‌گو را خواهد داشت. مضاف بر آن فشار‌های اقتصادی موجود، به چالشی جدی برای ایران تبدیل شده و اگر روسیه بتواند به عنوان میانجی میان تهران و واشنگتن عمل کند، می‌توان آن را تحولی مثبت ارزیابی کرد. به بیانی دیگر چنانچه این رایزنی‌ها به گشایش منجر شود، نه تنها می‌تواند زمینه ساز کاهش تنش‌ها باشد، بلکه احتمال بهبود نسبی شرایط اقتصادی ایران را نیز در پی خواهد داشت و در حداقلی‌ترین حالت ممکن سرعت تشدید مشکلات کنونی را کاهش خواهد داد.
به باور شما در صورت تشدید تنش‌ها میان ایران و امریکا، روسیه با توجه به توافق ظاهری با واشنگتن از چه رویکردی پیروی خواهد کرد؟
روابط میان امریکا و روسیه، به ویژه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، صرفا به مساله اوکراین محدود نمی‌شود. سه محور اصلی در مناسبات این دو قدرت جهانی مطرح است: نخست، موضوع جنگ اوکراین که به نظر می‌رسد روند صلح به نفع مسکو در حال شکل‌گیری است. دوم، روابط تجاری میان روسیه و امریکا که نقشی کلیدی در اقتصاد روسیه، به ویژه صنایع این کشور ایفا می‌کند. صنایعی که پیش‌تر وابسته به شرکای اروپایی بودند و اخیرا نیز چین تا حدی وارد این عرصه شده است.
در جریان رایزنی‌ها میان نمایندگان روسیه و امریکا در ریاض، در این زمینه نیز توافقاتی میان مسکو و واشنگتن شکل گرفته که در صورت عادی سازی روابط، ازجمله بازگشایی سفارتخانه‌ها، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی انجام شود. یکی از این توافق‌ها، سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری در پروژه‌های نفتی قطب شمال است که پیش‌تر میان طرفین مطرح شده بود. سومین محور مهم مرتبط با تحریم‌های اعمالی علیه مسکو است.
بسیاری از تحلیلگران بر این باور بودند که حتی با پایان جنگ اوکراین و اعلام آتش بس، امریکا و اروپا همچنان به تحریم‌های خود ادامه خواهند داد تا مسکو را به سطح یک قدرت منطقه‌ای تنزل دهند. با این حال آنچه در دو هفته اخیر شاهد بودیم نشان می‌دهد که روسیه نه تنها در عرصه دیپلماتیک و اقتصادی، بلکه در رفع تحریم‌ها نیز به دستاورد‌های مهمی رسیده است و این در نوع خود تحولی چشمگیر و غیرقابل باور در نوع تعامل میان واشنگتن و مسکو به است.
حال در چنین فضایی، بعید است که مسکو حاضر باشد منافع استراتژیک خود در روابط با واشنگتن را به خاطر ایران خطر بیندازد. به هر حال اگر تنش میان ایران و امریکا تشدید شود تهران نیز باید با هوشمندی کامل عمل کرده و منافع خود را به دقت رصد و تنظیم کند. حال اگر سفر احتمالی لاوروف به تهران بتواند زمینه یا روزنه‌ای بگشاید، نباید این فرصت را از دست داد؛ البته مشروط بر اینکه واشنگتن رویکرد خود را تغییر داده، چراکه ایران بار‌ها تاکید کرده که به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست.
