به گزارش همشهری‌آنلاین، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه امروز امروز برای نخستین بار از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم مهمان سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران خواهد بود. هرچند رفت و آمد میان مقام های ایران و روسیه امری طبیعی به نظر می رسد اما شاید شرایط ویژه منطقه ای و بین المللی و البته وضعیت منحصر به فردی که تهران و مسکو هر کدام از جنبه های مختلف در حال تجربه آن هستند، این پرسش را پررنگ می‌کند که چه انگیزه ای دیپلمات ۷۴ ساله روس را در این روزهای پرکار برای مسکو، به تهران کشانده است؟
پاسخ مقام های رسمی ایران و روسیه به این پرسش چندان پیچیده نیست. میان ایران و روسیه پرونده های مشترک بیشمار وجود دارد؛ از جزئیات اجرایی شدن معاهده مشارکت جامع راهبردی که در نخستین سفر دو جانبه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان به مسکو در کرملین میان دو رئیس جمهور ایران و روسیه امضا شد تا مقابله مشترک به عنوان اعضای مشترک در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چون اورسیا، بریکس و شانگهای با تحریم های یکجانبه غرب، از وضعیت مذاکرات برای احیای برجام یا توافقی مشابه به منظور رفع تحریم ایران تا فرجام حضور در سوریه بدون بشار اسد و البته چند و چون تغییر معادلات در غرب آسیا در پرتو جنگ غزه.
همزمان با سفر لاوروف به تهران، وزارت امور خارجه روسیه جزئیات بیشتری را درباره دستور کار این سفر منتشر کرد. به گزارش ایرنا از وزارت امور خارجه روسیه، در بیانیه مطبوعاتی این وزارتخانه آمده است: وزیران امور خارجه دو کشور در تهران به طور مفصل در مورد دستور کار دوجانبه روابط روسیه و ایران که با امضای یک توافقنامه بنیادین جدید بین دولتی در ۱۷ ژانویه برابر با ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۳ در مسکو رسماً به سطح مشارکت راهبردی جامع رسیده است، گفت‌وگو خواهند کرد.
در این بیانیه آمده است: گفت‌وگوهای طرفین در راستای گسترش بیشتر همکاری‌های تجاری و اقتصادی سودمند دوجانبه در زمینه اجرای پروژه‌های مشترک کلیدی در زمینه‌های انرژی و حمل‌ونقل متمرکز خواهد بود.
وزارت امور خارجه روسیه همچنین اعلام کرد: طرفین در مورد تعدادی از موضوعات جاری بین المللی از جمله وضعیت سوریه، قفقاز، افغانستان، یمن، خلیج فارس، حل و فصل خاورمیانه، مسأله دریای خزر و وضعیت در ارتباط با برنامه جامع اقدام مشترک درباره برنامه هسته ای ایران (برجام) تبادل نظر خواهند کرد.
مساله آینده سوریه یکی از مهم ترین موضوعات روی میز رایزنی های مسکو و آنکارا در دیدار روز یکشنبه و دوشنبه لاوروف با هاکان فیدان در ترکیه بوده است. دولت موقت در سوریه اخیرا از مواضع تند و تیز اولیه علیه تهران فاصله گرفته و باید دید که نسخه پیشنهادی لاوروف به عراقچی برای عادی سازی رابطه تهران و دمشق چیست و البته چه پیش شرط های احتمالی را در خود جا داده است.
از مذاکره با آمریکا در ریاض تا دیدار با همتای ایرانی در تهران
همه ماجرا اما در این پاسخ های رسمی قابل تحلیل و تفسیر نیست. وزیر خارجه روسیه در قالب یک به اصطلاح تور منطقه ای و پس از حضور در ریاض و آنکارا به تهران می آید. سر نخ اصلی این معادله شاید در ریاض باشد؛ میزبان نخستین دیدار رسمی وزرای خارجه فدراسیون روسیه و ایالات متحده آمریکا در دولت دوم دونالد ترامپ.
هیچ کس نمی داند در مذاکرات پشت درهای بسته که به پیشنهاد محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی در پایتخت عربستان برگزار شد چه گذشته است اما بی شک سرنوشت جنگ روسیه در اوکراین که البته مسکو با عنوان عملیات ویژه نظامی از آن یاد می کند تنها یکی از پرونده های قطور روی میز بوده است.
پس از انجام این مذاکرات بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با بیان اینکه در گفت‌وگوی مسکو و واشنگتن نیاز به واسطه وجود ندارد، گفت: هدف و موضوع مورد بحث در نشست ریاض بازگرداندن اعتماد بین روسیه و آمریکا بود؛ هیأت روسی گفته است که نمایندگان ایالات متحده در مذاکرات ریاض برای همکاری مشترک آماده بوده‌اند. روسیه اولین گام را برای از سرگیری همکاری با ایالات متحده در زمینه های مختلف مورد علاقه دوجانبه از جمله خاورمیانه برداشته است.
واقعیت آن است که ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ برگ برنده های بسیاری برای معامله با یکدیگر دارند اما ایران در کجای این معادله قرار دارد؟ بر اساس گزارش های رسمی منتشر شده بخشی از اولین گفت و گوی تلفنی روسای جمهور روسیه و آمریکا به ایران اختصاص داشته و بر همین اساس می توان حدس زد که «با ایران چه کنیم؟» یکی از پرسش‌های وزیرخارجه آمریکا از لاوروف در ریاض بوده‌باشد.
به نظر می رسد دونالد ترامپ، سیاست کلان دولت دوم خود در قبال ایران را بر پایه اجرای سختگیرانه سیاست موسوم به فشار حداکثری تعریف کرده اما با یک تفاوت کوچک؛ تلاش برای در منگنه قرار دادن کامل ایران در میدان تحریم اما ابراز تمایل همزمان برای گفت و گو با تهران در صحنه رسانه ای.
بر همین اساس بود که رئیس جمهور آمریکا همزمان که مقابل دوربین خبرنگاران رسانه های امریکایی به تعریف و تمجید از مردم ایران پرداخت و خود را مشتاق توافق نشان داد، دستور اجرای یکی از سختگیرانه ترین بخشنامه های تحریمی علیه ایران را هم صادر کرد. پاسخ فوری تهران به این اقدام ساکن جدید کاخ سفید مشخص بود:«تحت زور و فشار مذاکره نمی‌کنیم.»
با این اوصاف، در شرایطی که ایران و آمریکا ظاهرا در یک بن بست دیپلماتیک قرار گرفته اند، وزیر خارجه روسیه در فاصله زمانی میان نشست اول و دوم خود با همتای آمریکایی به تهران می آید تا همتای ایرانی خود را ببیند.
هرچند که روسیه به شکل سنتی و در باور عمومی نقش میانجی و واسطه میان تهران و واشنگتن را برعهده نداشته اما در یک بازه زمانی از همزمانی دولت سیزدهم در ایران و حضور جو بایدن در کاخ سفید، مسکو تا حدودی این نقش را در کنار سایر کانال های مذاکره غیر مستقیم میان ایران و آمریکا برعهده داشت.
بسیاری از کارشناسان احتمال اینکه لاوروف حامل پیام ویژه ای برای ایران از سوی دولت جدید آمریکا باشد را ناچیز می‌دانند اما آنچه که می تواند مانع از ورود پرونده هسته ای ایران به مرحله بحرانی در بازه زمانی کوتاه مدت شود الزاما پیام رسانی مستقیم نیست، بلکه لاوروف می تواند برآورد خود از رویکرد احتمالی دولت ترامپ در قبال ایران و سناریوهای محتمل را به طرف ایرانی منتقل کرده و نقشه راه مطلوب و مدنظر ایران را هم دریافت و به همین سبک به اطلاع طرف امریکایی برساند.
نکته قابل توجه اینجاست که برخلاف مذاکرات اولیه برای حصول برجام که انسجام نسبی در جبهه ۱+۵ به چشم می خورد این بار نه تنها ایران، آمریکا را به دلیل خروج از برجام عضوی مشروع نمی داند بلکه تروئیکای اروپایی نیز تمایل چندانی برای نشستن پشت میز مذاکره با نماینده روسیه به واسطه جنگ اوکراین ندارند.
با اینهمه گفت و گو میان ایران و سه کشور اروپایی درباره چند و چون از سرگیری مذاکره برای احیای برجام یا توافقی مشابه مبتنی بر فرمول برجام، ادامه دارد و به گفته کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین الملل وزارت خارجه سومین دور این گفت و گوها روز گذشته (دوشنبه ۶ اسفندماه) در ژنو برگزار شده است.
سفیر روسیه در تهران با آگاهی از موضع سه کشور اروپایی در این باره اخیرا در مصاحبه ای با یک رسانه روسی هشدار داده بود که حذف روسیه و چین از مذاکرات رفع تحریم ایران ممکن نیست و این مذاکرات بدون این دو کشور به نتیجه نخواهد رسید.
هرچند که شناسایی مخاطب اصلی این هشدار روسیه آسان نیست اما تهران همواره پس از انجام گفت و گو با تروئیکای اروپایی، روسیه را در جریان جزئیات قرار داده است و این بار نیز حضور لاوروف در تهران یک روز پس از رایزنی های غریب آبادی در ژنو می تواند به فرصتی برای ارائه گزارشی به او در این خصوص تبدیل شود.
اروپا با نگرانی مذاکرات روسیه و آمریکای ترامپ را نگاه می کند و همانطور که خبرگزاری رویترز اخیرا در گزارشی به آن پرداخته برداشته شدن احتمالی تحریم های روسیه از سوی آمریکا، برای اروپا، چالش برانگیز است چرا که رفع تحریم اقتصاد این کشور را تقویت و ارتش آن را احیا می کند و به چالش های راهبردی اروپا می افزاید.در بخشی از گزارش رویترز در این باره آمده است: «اروپا از زمان پایان جنگ جهانی دوم، توانسته با کمک برادر بزرگتر خود یعنی آمریکا، در مقابل روسیه بایستد اما اکنون با افراد متفاوتی در کاخ سفید و کاخ کرملین مواجه است که مقاومت در مقابل آنها نیازمند پول، اراده و اتحاد سیاسی است.»
بسیاری از کارشناسان احتمال اینکه لاوروف حامل پیام ویژه ای برای ایران از سوی دولت جدید آمریکا باشد را ضعیف می‌دانند اما آنچه که می تواند مانع از ورود پرونده هسته ای ایران به مرحله بحرانی در بازه زمانی کوتاه مدت شود الزاما پیام رسانی مستقیم نیست.همزمان با برگزاری دور نخست مذاکرات میان وزرای خارجه روسیه و آمریکا در ریاض و انتقادهای تند و تیز دونالد ترامپ از رئیس جمهور اوکراین، اتحادیه اروپا همزمان با سومین سالگرد آغاز جنگ اوکراین، روز دوشنبه۶ اسفند شانزدهمین بسته تحریمی خود علیه روسیه را تصویب کرد.شورای اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد که این مجموعه از اقدامات محدودکننده به‌منظور تضعیف توانایی مسکو در ادامه جنگ علیه اوکراین طراحی شده است.
برای اروپا نه فقط نحوه همکاری روسیه و آمریکای ترامپ در پرونده اوکراین و دامنه همکاری های اقتصادی آنها بلکه نوع مواجه آنها با ماجرای ایران که شاید اروپا را به حاشیه براند نیز باعث نگرانی است.
در حوزه مذاکرات برای احیای برجام و معکوس شدن ساعت شنی که می‌تواند این پرونده را تا اکتبر ۲۰۲۵ به ایستگاه بازگشت تحریم های شورای امنیت علیه ایران و واکنش تند و تیز تهران برساند، موضع روسیه قابل توجه است. روسیه از مخالفان خارج شدن برنامه هسته ای ایران از چارچوب تحت نظارت آژانس بین المللی انرژِی اتمی است و همزمان که نماینده روسیه در این نهاد نظارتی هسته ای دائما بر اشتباه بودن ادعاهای غرب در خصوص غیر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران تاکید می کند اما مسکو از پررنگ شدن بحث ها درباره تغییر دکترین هسته ای در ایران و خروج این کشور از ان پی تی هم حمایت نمی کند. لذا به نظر می رسد یکی از پیام های لاوروف به عراقچی در مدت زمان حضور در تهران می تواند این موضوع باشد.
شاید تجربه تاریخی ثابت کرده که روسیه در مقام توجه به تامین منافع ملی خود از بهبود رابطه ایران با غرب استقبال نکرده و نمی کند اما همزمان خارج شدن این رابطه از حالت مدیریت شده نیز مطلوب مسکو نیست.
با سوریه پسا اسد چه کنیم؟
یکی دیگر از پرونده های غیردوجانبه میان ایران و روسیه که می تواند بخش قابل توجهی از رایزنی های لاوروف و عراقچی را در تهران به خود اختصاص دهد، بحث سوریه پسا اسد است.
حضور بشار اسد در راس قدرت در سوریه، ایران و روسیه را البته با انگیزه ها و اهداف مختلف در کنار هم قرار داده بود اما خروج او از قدرت هرچند تهران و مسکو را در دو جبهه متفاوت قرار نداده اما مسکو شیوه متفاوتی از تهران را در مواجه با دولت موقت نشسته بر راس قدرت در دمشق انتخاب کرد و در حالی که تماس ها میان تهران و دمشق با واسطه انجام می شود روسیه تماس های مستقیمی با دولت احمد الشرع دارد.
گزارش های رسیده حاکی از آن است که مساله آینده سوریه یکی از مهم ترین موضوعات روی میز رایزنی های مسکو و آنکارا در دیدار روز یکشنبه و دوشنبه لاوروف با هاکان فیدان در ترکیه بوده است.
دولت موقت در سوریه به سرپرستی احمد الشرع اخیرا از مواضع تند و تیز اولیه علیه تهران فاصله گرفته و باید دید که نسخه پیشنهادی لاوروف به عراقچی برای عادی سازی رابطه تهران و دمشق چیست و البته چه پیش شرط های احتمالی را در خود جا داده است.
سرگئی لاوروف در جامه نماینده دیپلماتیک کرملین در حالی تور منطقه ای خود را آغاز کرده که به نظر می رسد حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید شکاف عظیمی در جبهه منسجم اروپا و آمریکا علیه روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین ایجاد کرده و همین وضعیت بر اعتماد به نفس مسکو برای بازگشت مقتدرانه به صحنه معادلات منطقه ای و فرامنطقه ای افزوده است.
باید دید که نقشه راه جمهوری اسلامی ایران برای بازی هوشمندانه در زمین پیش رو و در راستای تامین منافع ملی خود چیست؟
