هوش مصنوعی می‌تواند فاصله در برخی مشاغل افراد حرفه‌ای و مبتدی را کاهش دهد. اما چگونه؟
۱۰ و ۱۱ فوریه، مدیران شرکت‌های غول‌های فناوری در اجلاسی در پاریس برای طرح بزرگ‌ترین ادعا درباره هوش مصنوعی با هم رقابت کردند. سوندار پیچای، مدیرعامل گوگل، گفت: «هوش مصنوعی عمیق‌ترین تحول زندگی ما خواهد بود.» داریو آمودئی، مدیرعامل شرکت آنتروپیک، ادعا کرد این فناوری «بزرگ‌ترین تغییر در بازار کار جهانی در تاریخ بشر» را رقم می‌زند. سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI، در پست وبلاگی نوشت: «شاید یک دهه آینده، هر فرد روی زمین بتواند بیش از تأثیرگذارترین شخص امروز موفق باشد.»
پیش‌بینی آقای آلتمن بر پایه دیدگاهی پذیرفته‌شده است. اوایل دهه ۲۰۲۰ که مدل‌های زبانی بزرگ محبوب شدند، اقتصاددانان و مدیران امیدوار بودند این مدل‌ها و سایر ابزارهای هوش مصنوعی بتوانند شرایط محیط کاری را برای همه برابر و بیشترین سود را نصیب افرادی کنند که مهارت‌های آنها در مقایسه با سایر افراد در سطح پایین‌تری قرار دارد. نرم‌افزارهایی که می‌توانند وظایفی مانند تاخوردگی پروتئین‌ها و شعرسرایی را انجام دهند، بدون شک امکان بهره‌مندی از فرصت‌ها را برای همه فراهم می‌کنند. جنسن هوانگ (Jensen Huang)، مدیرعامل شرکت انویدیا، آینده‌ای را تصور کرده که در آن «همه ما مدیرعامل عوامل هوش مصنوعی خواهیم بود.»
یافته‌های اخیر این دیدگاه را که می‌گوید (هوش مصنوعی می‌تواند فاصله کارمندان ماهر و تازه‌کار را کمتر کند) زیر سؤال برده‌اند. این یافته‌ها آینده‌ای را نشان میدهند که در آن افراد موفق‌تر به پیشرفت خود ادامه میدهند و دیگران عقب می‌مانند. شواهد نشان میدهد افرادی که در انجام وظایف پیچیده مانند پژوهش و مدیریت مهارت بیشتری دارند، بهتر می‌توانند از توانایی‌های هوش مصنوعی بهره‌مند شوند (به جدول مراجعه کنید). ارزیابی خروجی مدل‌های هوش مصنوعی نیازمند تخصص و قضاوت صحیح است. به نظر می‌رسد هوش مصنوعی به‌جای کاهش نابرابری‌ها، شکاف‌های نیروی کار را بیشتر می‌کند؛ درست شبیه افزایش نابرابری‌های ناشی از ایجاد فناوری‌های انقلابی گذشته.
| مطالعه | موضوع مطالعه | افزایش یا کاهش نابرابری |
| Peng et al. (2023) | کارآمدی در کدنویسی | کاهشی |
| Brynjolfsson, Li and Raymond (2023) | چت مشتری | کاهشی |
| Noy and Zhang (2023) | کیفیت متن | کاهشی |
| Dell’Acqua et al. (2023) | طراحی محصول | کاهشی |
| Chen and Chan (2023) | اثربخشی تبلیغات | کاهشی |
| Choi, Monahan and Schwarcz (2023) | تحلیل حقوقی | کاهشی |
| Otis et al. (2023) | سود و درآمد | افزایشی |
| Roldan-Mones (2024) | مباحثه | افزایشی |
| Toner-Rodgers (2024) | کشف مواد | افزایشی |
| Toner-Rodgers (2024) | تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری | افزایشی |
استدلالی که هوش مصنوعی را عامل برابرکننده مطرح می‌کند، بر پژوهش‌هایی استوار است که نشان میدهد این فناوری نتیجه کار افراد کم‌تجربه را بیش از دیگران بهبود می‌بخشد. پژوهشی در سال ۲۰۲۳ که به دست اریک برینیولفسون (Erik Brynjolfsson) از دانشگاه استنفورد و دانیل لی و لیندسی ریموند (Lindsey Raymond) از مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) انجام شد، نشان داد ابزارهای هوش مصنوعی مولد بهره‌وری افراد تازه‌کار در بخش پشتیبانی مشتری را تا ۳۴ درصد افزایش داده‌اند و به آنها کمک کرده‌اند درخواست‌ها را سریع‌تر و مؤثرتر حل کنند. در مقابل، افراد باتجربه تقریباً معجزه خاصی از هوش مصنوعی ندیدند؛ زیرا هوش مصنوعی بهره‌مندی از روش‌هایی را ممکن کرد که آنها از قبل استفاده می‌کردند. این یافته‌ها نشان داد این فناوری می‌تواند با انتقال بهترین راهکارهای کارکنان بااستعداد به کارکنان کم مهارت‌تر، شکاف‌ها را کاهش دهد.
در پژوهش‌های مرتبط با نقش هوش مصنوعی در کاهش فاصله افراد ماهر و تازه‌کار در انجام سایر وظایف دانش‌محور، نیز نتایج مشابهی مشاهده شد. پژوهشی که به دست شکد نوی (Shakked Noy) و ویتنی ژانگ (Whitney Zhang)، محققان مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT)، انجام شد، نشان داد زمانی که نویسندگان از ChatGPT، چت‌بات شرکت OpenAI، برای تهیه پیش‌نویس مطالبی مانند بیانیه‌های مطبوعاتی و گزارش‌ها استفاده کردند، نویسندگان ضعیف‌تر بیشترین بهبود را در کیفیت کار خود تجربه کردند. بسیاری از نویسندگان نه‌چندان ماهر صرفاً با استفاده از خروجی ویرایش‌نشده هوش مصنوعی شاهد بهبود کیفیت کارشان بودند که نشان‌دهنده توانایی AI در ارتقای سطح عملکرد اولیه است. جاناتان چوی (Jonathan Choi) از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و همکارانش نیز در یافته‌های مشابهی متوجه شدند ابزار هوش مصنوعی عمومی کیفیت کارهای حقوقی، مانند تهیه پیش‌نویس قراردادها را بهبود می‌بخشد؛ به‌ویژه برای دانشجویان حقوقی که مهارت کمتری داشتند.
مشکل این است که مزیت مطرح‌شده تحت‌الشعاع عامل تأثیرگذار دیگری قرار گرفته است؛ شغلی را می‌توان مجموعه‌ای از وظایف در نظر گرفت که فناوری ممکن است آنها را شبیه کالاهای تجاری کند یا بهبود بخشد؛ برای مثال فناوری AI برای کنترل‌کنندگان ترافیک هوایی نقش تقویتی دارد؛ زیرا داده‌های پرواز را پردازش می‌کند اما تصمیم‌گیری را به انسان‌ها می‌سپارد و دستمزدهای بالا را حفظ می‌کند. در مقابل، سیستم‌های خودپرداخت وظایف صندوقداران را ساده و کارهایی مانند محاسبه بقیه پول را خودکار می‌کنند و صندوقداران ساده را از کار بیکار می‌کنند یا باعث کاهش شدید دستمزد آنها می‌شوند.
به‌رغم خوش‌بینی اولیه، ممکن است آینده افرادی که در مراکز خدمات مشتری کار می‌کنند یا سایر افراد نه‌چندان ماهر، مشابه آینده صندوقداران شود؛ خودکارسازی‌هایی که به لطف توانایی‌های هوش مصنوعی ایجاد شده‌اند، انجام وظایف تکراری را غیرضروری می‌کنند. براساس تخمین آمیت زاوری (Amit Zavery) از شرکت سرویس نو (ServiceNow) که در نرم‌افزارهای تجاری فعال است، در بیش از ۸۵ درصد فعالیت‌های حوزه خدمات مشتری این شرکت دیگر نیازی به مداخله انسانی نیست. با پیشرفت هوش مصنوعی، احتمالاً این رقم افزایش می‌یابد و افراد بیشتری در مراکز خدمات مشتری شغلشان را از دست میدهند و فقط چند نفر باقی می‌مانند تا پیچیده‌ترین شرایط و موقعیت‌ها را مدیریت کنند. ممکن است AI ابتدا بهره‌وری را افزایش دهد اما در بلندمدت منجر به کالایی‌سازی مهارت‌ها و خودکارسازی وظایف می‌شود.
برخلاف جریان‌های خودکارسازی‌های قبلی که مشاغل معمولی مانند کار در خط تولید و حسابداری را با ربات‌ها جایگزین کرد، ممکن است هوش مصنوعی انسان‌ها را در مشاغل غیرروتین و خلاقانه نیز بیکار کند. این فناوری می‌تواند به‌صورت ضمنی الگوها را تشخیص دهد و بدون دستورالعمل‌های صریح، مواردی را پیش‌بینی کند؛ حتی شاید در آینده بتواند فیلم‌نامه‌های سرگرم‌کننده‌ای بنویسد و محصولات مفیدی طراحی کند. درحال‌حاضر، به نظر می‌رسد در صنایعی که دستمزد بالایی دارند، کارکنان رده‌پایین در بیشتر از همه در برابر خودکارسازی آسیب‌پذیرند. درحال‌حاضر در شرکت حقوقی‌ای اند آ شیرمن (A&O Shearman)، ابزارهای هوش مصنوعی بخش عمده‌ای از کارهای روتینی را که قبلاً به دست همکاران یا دستیاران حقوقی انجام می‌شد، بر عهده دارند. نرم‌افزار این شرکت می‌تواند قراردادها را تحلیل و آنها را با معاملات گذشته مقایسه کند و در کمتر از ۳۰ ثانیه پیشنهادهای اصلاحی بدهد. دیوید واکلینگ (David Wakeling)، رئیس بخش هوش مصنوعی این شرکت، می‌گوید افرادی که عملکرد برتری دارند، بهترین استفاده را از این فناوری برای اتخاذ تصمیمات راهبردی داشته‌اند.
تحول در پژوهش‌های اقتصادی اخیر بر این نتایج صحه گذاشته است. مطالعات اولیه نشان می‌داد افرادی با عملکرد ضعیف‌تر می‌توانند صرفاً با کپی‌کردن خروجی‌های هوش مصنوعی سود ببرند البته تحقیقات جدیدتر به وظایف پیچیده‌تری مانند پژوهش علمی، اداره کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری پول، پرداخته‌اند. در این زمینه‌ها، افراد کارآمدتر بسیار بیشتر از همتایان کم‌بازده خود سود می‌برند. در برخی موارد، افراد کم‌بازده نه‌فقط پیشرفتی ندارند، بلکه حتی پسرفت می‌کنند.
یکی از نمونه‌های جالب برای این موضوع آیدن تونر-راجرز (Aidan Toner-Rodgers) از مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) است که متوجه شد استفاده از ابزار AI برای کمک به کشف مواد، تقریباً بهره‌وری پژوهشگران برتر را دوبرابر کرده اما روی عملکرد دوسوم آنها تقریباً هیچ تأثیری نگذاشته است. این نرم‌افزار به پژوهشگران اجازه میدهد ویژگی‌های موردنظرشان را مشخص و مواد پیشنهادی خود را که احتمالاً این ویژگی‌ها را دارند، تولید کنند. دانشمندان نخبه که تخصص بالایی در این حوزه دارند، می‌توانستند با کمک AI پیشنهادهای امیدوارکننده را شناسایی و موارد نامناسب را حذف کنند. در مقابل، پژوهشگرانی که کمتر کارآمد بودند، برای تشخیص خروجی‌های مفید از موارد بی‌ربط، با مشکل مواجه شدند (به نمودار ۲ مراجعه کنید).
در سایر حوزه‌ها نیز نتایج مشابهی مشاهده شده است.نیکلاس اوتیس (Nicholas Otis) و همکارانش از دانشگاه کالیفرنیا، متوجه شدند کارآفرینان قوی‌تر در کنیا با کمک دستیار هوش مصنوعی سودش را بیش از ۱۵ درصد افزایش داده‌ند اما سود کارآفرینان ضعیف‌تر کاهش یافته است. این اتفاق به تفاوت در استفاده آنها از توصیه‌های هوش مصنوعی مربوط می‌شود. افراد مبتدی و کم‌بازده توصیه‌های عمومی مانند افزایش تبلیغات را دنبال کرده‌اند اما افراد پربازده و کارآمد از هوش مصنوعی برای یافتن راه‌حل‌های اختصاصی، مانند تأمین منابع جدید تولید برق در زمان قطعی برق، استفاده کرده‌اند. (به نمودار ۳ مراجعه کنید).
الکس کیم (Alex Kim) از دانشگاه شیکاگو و همکارانش، آزمایشی در حوزه تصمیم‌گیری مالی انجام دادند که در آن شرکت‌کنندگان از هوش مصنوعی برای تحلیل متن مکالمات تلفنی مربوط به گزارش‌های درآمدی استفاده کردند و پس‌ازآن ۱۰۰۰ دلار را در یک سبد شبیه‌سازی‌شده سرمایه‌گذاری کردند. سرمایه‌گذاران باتجربه با کمک هوش مصنوعی تقریباً ۱۰ درصد بازدهی بیشتری به دست آوردند؛ درحالی‌که سرمایه‌گذاران کم‌تجربه تنها ۲ درصد سود کردند. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای توانستند بینش‌ها و اطلاعات بهتری از مکالمات درآمدی به دست آورندِ؛ اطلاعاتی ازجمله اطلاعات مربوط به هزینه‌های تحقیق و توسعه، بازخرید سهام و سود عملیاتی قبل از استهلاک و مالیات.
با تحول مشاغلی که تحت‌تأثیر هوش مصنوعی قرار دارند، وظایف جدیدی درحال ظهور است. به گفته راجیو راجان (Rajan of Atlassian) از اطلسین (Atlassian)، شرکت فعال در زمینه نرم‌افزار، ابزارهای هوش مصنوعی هر هفته چند ساعت از زمان مهندسان را آزاد و فرصت تمرکز روی کارهای خلاقانه را به آنها میدهند. وکلای تازه‌کار نیز زمان کمتری صرف کارهای معمول و روتین خود می‌کنند و بیشتر با مشتریان در ارتباط‌اند.
یکی از مدیران شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری درباره استفاده از AI می‌گوید:
افراد بسیار باهوشی که ممکن است از تحلیل گزارش‌های مالی تکراری خسته شده باشند، بیشترین سود را می‌برند. تقویت قدرت ذهنی در یافتن روش‌های خلاقانه برای استفاده از هوش مصنوعی در کوتاه‌مدت بیشترین پاداش را خواهد داشت.
وظایف ابتدایی در صنایع درحال خودکارسازی هستند و این امر به کارکنان جوان فرصت میدهد زودتر در حرفه خود وارد کارهای پیشرفته شوند.
بازارهای کار همواره با نابودی نقش‌های قدیمی و ایجاد نقش‌های جدید تعریف شده‌اند. طبق تخمین دیوید آتور (David Autor) از مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT)، سال ۲۰۱۸، حدود ۶۰ درصد مشاغل موجود در آمریکا سال ۱۹۴۰ اصلاً وجود نداشتند. شغل «طراحی هواپیما» در دهه ۱۹۵۰ به فهرست مشاغل اضافه شد و «برنامه‌ریز کنفرانس» در دهه ۱۹۹۰ به وجود آمد اما چه کسی مشاغل جدیدی که با ظهور هوش مصنوعی ایجاد می‌شوند، تصاحب خواهد کرد؟
تاریخ نشان داده تحولات فناورانه به نفع افراد ماهر تمام می‌شوند. در انقلاب صنعتی، دستمزد مهندسانی که بر ماشین‌آلات جدید مسلط شدند، به میزان قابل‌توجهی افزایش یافت اما کارگران ساده متضرر شدند. عصر رایانه به نفع مهندسان نرم‌افزار بود و تایپیست‌ها را به حاشیه راند. به نظر می‌رسد درباره انقلاب هوش مصنوعی نیز در آینده شاهد چنین اتفاقی باشیم و این فناوری برای افراد برخوردار از توانایی قضاوت، چابکی و تخصص لازم برای فعالیت در محیط‌های پیچیده و پر از اطلاعات مختلف، سودمند باشد.
علاوه‌بر‌این، ابزارهای هوش مصنوعی امروزی فقط نمونه‌های اولیه از دستاوردهای AI هستند. با پیچیده‌تر شدن این فناوری، ممکن است عوامل نیمه‌خودمختار قادر به انجام اقدام مستقل، از نوعی که آقای هوانگ پیش‌بینی کرده است، محیط‌های کاری را متحول کنند. این تحول ممکن است هر کارگری را تا حدی به مدیرعامل تبدیل کند، درست همان‌طور که مدیرعامل انویدیا پیش‌بینی کرده اما این به معنای برابری همگانی نخواهد بود؛ افراد بااستعدادتر همچنان بهترین مدیرعامل‌ها خواهند شد.
