مراسم عروس‌کشان در سبزوار
ازدواج در شهرستان سبزوار از دیرباز دارای آداب و رسومی خاص بوده که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. این مراسم شامل مراحل مختلفی از جمله خواستگاری، نامزدی، عقد، حنابندان و عروسی است که هرکدام با آیین‌های ویژه‌ای همراه هستند. در ادامه، به بررسی دقیق این مراحل می‌پردازیم.
آداب و رسوم حنابندان در سبزوار
فرآیند ازدواج در سبزوار با انتخاب همسر آغاز می‌شود. معمولاً واسطه‌ای به نام «راوی» نقش اصلی را در این مرحله ایفا می‌کند. خانواده داماد پس از هماهنگی با راوی، به همراه بزرگان خانواده و با هدایایی مانند کله‌قند، گوسفند، چای و شیرینی به خانه عروس می‌روند. پس از گفت‌وگو و توافق طرفین، مهریه، قباله و شیربها تعیین می‌شود و دختر و پسر به‌اصطلاح «نشانی همدیگر» می‌شوند.
پس از خواستگاری و توافق، مراسم عقد برگزار می‌شود. اتاق عقد با اجزای سنتی مانند دیوارکوب‌های مرصع، پولک‌دوزی، وسایل روشنایی، منگوله‌های الوان تهیه‌شده از نخ‌های قالی و فرت‌بافی تزیین می‌شود. سفره عقد نیز از پارچه‌های زربفت، زری‌دوزی‌شده یا حریر گران‌قیمت تهیه می‌شود. بر روی سفره عقد معمولاً اقلامی همچون آینه و شمعدان، کله‌قند، شیرینی‌های محلی، گل، قرآن، پارچه‌ها و البسه تقدیمی به عروس و داماد، صندوقچه جواهرات عروس، کفش‌های عروس و داماد و نقل و نبات قرار می‌گیرد. عاقد پس از جاری کردن صیغه عقد، مراسم را به پایان می‌رساند.
مراسم نارزنی در عروسی‌های سبزوار
یکی از مراسم‌های سنتی در سبزوار، اجرای نمایش اسب چوبی همراه با نواختن ساز و دهل است که جنبه‌ای شاد و آیینی دارد.
مراسم اسب چوبی در ازدواج سبزوار
قبل از مراسم عروسی، گروهی از زنان و مردان فامیل در تهیه وسایل مورد نیاز کمک می‌کنند. برخی از فعالیت‌های رایج شامل:
- هیزم‌شکنی: تهیه هیزم برای پخت غذاهای عروسی.
- شُغاری: آماده‌سازی و دوخت لباس‌های عروس و داماد.
- گندم پاک‌کنی: آماده‌سازی گندم برای پخت نان‌های عروسی.
- خیاطی و سایر کارهای ضروری: زنان خانواده به خیاطی، دوخت لباس‌ها و تزیینات لباس‌های عروس و داماد مشغول می‌شوند.
حنابندان از جمله آیین‌های مهم قبل از عروسی است. در این مراسم، عاشیق‌ها (نوازندگان محلی) با نواختن ساز، قوشمه و دهل، فضای شادی را ایجاد می‌کنند. حنا توسط ساقدوش‌ها برای عروس و داماد برده شده و دست و پای راست عروس و سپس دست و پای چپ او را با حنا تزیین می‌کنند. این مراسم نشان‌دهنده خوش‌یمنی و آغاز زندگی مشترک است.
نقش واسطه «راوی» در خواستگاری سبزوار
عروس‌کشان یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین بخش‌های مراسم ازدواج در سبزوار است که معمولاً در روز سوم جشن عروسی برگزار می‌شود. این مراسم از جنبه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و آیینی حائز اهمیت است و نشان‌دهنده بدرقه عروس از خانه پدری به خانه داماد با همراهی بزرگان، اقوام و دوستان است.
آیین‌های سنتی ازدواج در سبزوار
عروس را بر اسبی مادیون که نماد برکت و قدرت است، سوار می‌کنند. جلوی او پسربچه‌ای ۴ یا ۵ ساله را می‌نشانند تا به نیت این که اولین فرزند زوج جدید پسر باشد، خوش‌یمن باشد. داماد نیز به همراه ساقدوشان خود سوار بر اسب، در مسیر حرکت عروس حضور دارد.
عروس و داماد با همراهی اقوام، دوستان و نوازندگان محلی که ساز، دهل و قوشمه (نوعی نی چوپانی) می‌نوازند، از خانه عروس به سمت خانه داماد حرکت می‌کنند. این مراسم بسیار شاد و پرهیجان است و زنان و مردان با لباس‌های محلی، با پایکوبی و خواندن اشعار شادی، این مسیر را طی می‌کنند.
مراسم مصلحت شامی در سبزوار
هنگامی که کاروان عروس به میدانگاهی روستا یا محله نزدیک می‌شود، مراسمی به نام "نارزنی" اجرا می‌شود. در این مراسم، داماد به همراه ساقدوشان و برخی از اقوام، انارهایی را به‌سمت عروس پرتاب می‌کنند. این سنت ریشه در اعتقادات کهن دارد و نمادی از برکت، باروری، عشق و خوشبختی است. انار به‌عنوان میوه‌ای مقدس، در فرهنگ ایرانی همواره با باروری و تداوم نسل همراه بوده است. برخی معتقدند که هر اناری که به لباس یا شال عروس برخورد کند، نشانه‌ای از سعادت و خوشبختی در زندگی مشترک اوست.
مراسم شغاری در سبزوار
پس از پایان مراسم نارزنی، عروس به آستانه خانه داماد می‌رسد. در برخی موارد، خانواده داماد با نقل، شیرینی و گلاب از عروس استقبال می‌کنند. در برخی مناطق، مادر داماد در هنگام ورود عروس، قرآنی را بالای سر او نگه می‌دارد تا از چشم‌زخم و بدی‌ها در امان باشد. همچنین، عروس در آستانه در خانه جدید، پایش را بر روی سکه یا آینه‌ای قرار می‌دهد که نشان‌دهنده روشنایی و رزق و روزی در زندگی مشترک است.
این مراسم علاوه بر اینکه یک آیین سنتی زیبا محسوب می‌شود، فرصتی برای تحکیم روابط اجتماعی و خانوادگی نیز به‌شمار می‌رود. برگزاری چنین مراسمی، نشان‌دهنده پیوند عمیق فرهنگی و اعتقادی مردم سبزوار با سنت‌های دیرینه خود است.
مراسم عروس‌بران در سبزوار
در برخی مناطق از جمله شهرستان کلات سبزوار، مراسم عروسی طی سه شبانه‌روز برگزار می‌شود:
- شب اول (مصلحت‌شامی): اقوام داماد گردهم آمده و وظایف مربوط به برگزاری عروسی را بین خود تقسیم می‌کنند.
- روز دوم (هیزم‌کنی و حنابندان): از صبح زود، خانواده و اقوام به‌صورت گروهی هیزم جمع‌آوری می‌کنند. شب هنگام، مراسم حنابندان برگزار شده و حنا را برای عروس می‌برند.
- روز سوم (عروس‌کشان): در این روز، عروس را بر اسب نشانده و به خانه داماد می‌برند. مراسم با نواختن موسیقی محلی و پایکوبی ادامه می‌یابد و در نهایت، عروس وارد خانه بخت می‌شود.
1.مراسم عروس‌کشان در سبزوار چگونه برگزار می‌شود؟
در مراسم عروس‌کشان، عروس را سوار بر اسب مادیون می‌کنند و او را با همراهی اقوام و نواختن ساز و دهل به خانه داماد می‌برند. در این مسیر، پسربچه‌ای ۴ یا ۵ ساله را جلوتر از عروس قرار می‌دهند تا به نیت نخستین فرزند پسر، برکت این سنت را افزایش دهند.
2.مراسم نارزنی در ازدواج سنتی سبزوار چیست؟
در مراسم نارزنی، داماد به همراه ساقدوش خود سوار بر اسب در مقابل خانه عروس می‌ایستد و انارهایی را به سمت جمعیت پرتاب می‌کند. این رسم نمادی از شادی، برکت و پرباری زندگی مشترک است.
3.حنابندان در ازدواج سنتی سبزوار چگونه برگزار می‌شود؟
در شب حنابندان، خانواده داماد حنا را با ساز و دهل به خانه عروس می‌برند. عروس و داماد توسط ساقدوش‌ها حنا می‌بندند و این مراسم با شادی، آواز و نواختن موسیقی محلی همراه است.
4.در مراسم ازدواج سبزواری‌ها چه نقشی برای «راوی» وجود دارد؟
«راوی» شخصی است که نقش واسطه را ایفا می‌کند و خانواده داماد را برای خواستگاری و تعیین مهریه و شیربها به خانه عروس می‌برد. حضور او در سنت‌های ازدواج سبزوار اهمیت زیادی دارد.
5.مراسم مصلحت شامی در ازدواج سبزوار به چه معناست؟
مراسم مصلحت شامی در شب اول عروسی برگزار می‌شود و در آن اقوام داماد گرد هم می‌آیند تا درباره تقسیم کار و آماده‌سازی مقدمات عروسی گفتگو کنند.
رسوم ازدواج در سبزوار به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی غنی این منطقه، ریشه در تاریخ و سنن کهن ایران دارد. این آیین‌ها نه‌تنها پیوندهای خانوادگی را تقویت می‌کنند، بلکه نشان‌دهنده ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه سبزوار هستند. امروزه با وجود تغییرات در سبک زندگی، بسیاری از این آداب همچنان حفظ شده و به شکلی نمادین در مراسم‌های امروزی اجرا می‌شوند، که نشان‌دهنده اهمیت سنت‌ها در فرهنگ ایرانی است.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته
