عصر ایران؛ جواد لگزیان - «تفکر نقاد» اندیشیدن درباره‌ی خودِ تفکر را به ما می‌آموزد. یاد می‌گیریم ماشین ذهن چطور کار می‌کند، و می‌آموزیم که چطور با در اختیار گرفتن تفکرمان، فرمان اعمال خود، فرمان احساسات خود، فرمان نفس خود را در دست گیریم و مسئولیت زندگی‌مان را بپذیریم.
نویسنده: جرالد نوسیچ
برای رویارویی با چالش‌های متفاوت زندگی از امتحانات درسی تا مسائل روزمره «تفکر نقاد» یاریگری است کارآمد و منحصربه‌فرد. اینکه چطور بهتر مطالعه کنیم، یا وقتی در فرودگاه معطل می‌شویم چه کار کنیم، یا چه جور لباسی بخریم، همه‌ی اینها یعنی فکر کردن درباره‌ی نحوه‌ی دستیابی به هدفی که می‌خواهیم؛ یعنی موثق‌ترین نوع چاره‌جویی و مسئله‌گشایی. «تفکر نقاد» اندیشیدن درباره‌ی خود تفکر را به ما می‌آموزد. یاد می‌گیریم ماشین ذهن چطور کار می‌کند، و می‌آموزیم که چطور با در اختیار گرفتن تفکرمان، فرمان اعمال خود، فرمان احساسات خود، فرمان نفس خود را در دست گیریم و مسئولیت زندگی‌مان را بپذیریم.
جرالد نوسیچ در کتاب «یادگیری جامع‌اندیشی: راهنمای تفکر نقاد در برنامه‌ی آموزشی» با ارائه دستورالعمل‌های کاربردی در موارد متفاوت همراه با تمرینات راهگشا و هدفمند می‌کوشد که به ما یاد بدهد چگونه عملاً نقادانه بیندیشیم.
این کتاب مدلی منسجم و کلی برای تفکر نقاد ارائه می‌دهد و باید دریابیم چطور همه‌ی بخش‌های آن با یکدیگر مرتبط هستند. در مدل ارائه‌شده در این کتاب، در چهارچوب مؤلفه‌های استدلال (فصل ۲)، رشته‌ی درسی (فصل ۳) معیارهای استدلال (فصل ۴) و ترکیب آنها با یکدیگر (فصل ۵) خواهیم اندیشید.
برای بررسی پرسش‌ها و مسائل رشته‌ی خود باید کل مدل را درک کنیم. این کتاب روش متفاوتی برای نگریستن به جهان ارائه می‌دهد که همانا جامع‌اندیشی درباره‌ی مسائل آن است.
کتاب بر مبنای الگوی ریچارد پل تدوین شده که تفصیل آن را می‌توان در کتاب «تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن» مشاهده کرد.
در الگوی ریچارد پل، هر تفکری متشکل از عناصر یا مؤلفه‌های ثابتی است؛ به این معنا که هر وقت فکر می‌کنیم پرسشی مطرح است، اطلاعاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، دیدگاهی داریم، استنتاج‌هایی می‌کنیم، استلزاماتی را رعایت می‌کنیم، و از برخی مفروضات و مفاهیم و کلمات کلیدی استفاده می‌کنیم. پل این الگو را جهان‌شمول می‌داند و معتقد است که آن را می‌توان در هر «بافتار» یا زمینه‌ای به کار گرفت؛ مثلاً تاریخ، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و غیره.
وجه مشخصه‌ی کتاب «یادگیری جامع‌اندیشی» آموزش نحوه‌ی پیاده کردن این الگو به دانشجویان و مدرسان در بافتارهای مختلف آکادمیک و رشته‌های درسی است. از این حیث، این کتاب می‌توان را به نوعی مکمل کتاب ریچارد پل دانست.
در کتاب «یادگیری جامع‌اندیشی» آمده است که فرایند محوری متفکر نقاد این است که به پرسش یا مسئله‌ای می‌پردازد؛ با استفاده از مؤلفه‌های استدلال آن را بررسی می‌کند؛ در صورت نیاز تمامی جنبه‌های مسئله را از دیدگاه رشته بررسی می‌کند و با استفاده از معیارهای تفکر نقاد بر استدلال خود نظارت می‌کند.
در نگاهی گسترده‌تر، حتی می‌توانیم با استفاده از تفکر نقاد زندگی خود را پیوسته بازاندیشی کنیم. به عبارت دیگر باید در زندگی به مؤلفه‌ها (برای مثال اهداف و مفروضاتتان) و معیارها (برای مثال توجه به موارد مهم و عمیق) توجه داشته باشیم. در نتیجه، زندگی آگاهانه نوعی فرایند تفکر نقاد به شمار می‌رود.
برای درک مفهوم «تفکر نقاد» مثال شایسته تامل، مطالعه نحوه پاسخ به این سوال است «برده‌داری چه تأثیری در شکل‌گیری جامعه در ایالت‌های جنوبی آمریکا داشت؟» که نشان‌دهنده‌ی تفاوت بین «یادگیری تاریخ» به شکل منفعلانه و نقادانه‌اندیشی درباره‌ی تاریخ است.
ما می‌توانیم با خواندن یک کتاب مرتبط با موضوع و یادداشت شش تأثیر عمده‌ی برده‌داری بر شکل‌گیری جامعه‌ی جنوب آمریکا به این پرسش پاسخ دهیم. اما راه دیگر این است که مانند مورخ‌ها در مورد این پرسش تاریخی بیندیشم: تفکر درباره‌ی تأثیر برده‌داری چه نتیجه‌ی روشنگرانه‌ای بر جامعه‌ی آمریکا دارد؟ این مسئله چه ارتباطی با برده‌داری و مسئله‌ی نژاد در فصل‌های پیشین دارد؟ میراث برده‌داری چه تأثیری بر جامعه امروز دارد؟ چطور می‌توان اطلاعاتی درباره‌ی این پرسش‌ها به دست آورد؟ و از چه منابع دست‌اولی می‌توان استفاده کرد؟
کتاب تصریح می‌کند، ویژگی‌های تفکر نقاد بخشی از شخصیت فرد محسوب می‌شوند و ما می‌توانیم تمامی این ویژگی‌ها را به مرور زمان و با ممارست و داشتن تعهد در خود پرورش دهیم.
و اما ویژگی‌های متفکرهای نقاد:
عقل‌باورند: به‌جای تبعیت از عواملی که به صورت ناخودآگاه تفکر آنها را شکل می‌دهند به مستدل‌اندیشی در مورد مسائل و پرسش‌ها به بهترین نحوی که می‌توانند باور دارند.
فروتنی فکری دارند: بی‌اطلاعی خود را درباره‌ی برخی مسائل به طور کامل می‌پذیرند و به آن اقرار دارند. گرچه اقرار به اشتباه گاه دشوار است، می‌پذیرند که مرتکب اشتباه می‌شوند و استدلال آنها در بسیاری موارد کامل و بی‌نقص نیست. از انتقاد استقبال می‌کنند و از آن درس می‌گیرند.
شهامت فکری دارند: از چالش‌هایی که در برابر باورهای محکم و عادت‌های فکری‌شان قرار می‌گیرد، فرار نمی‌کنند. حاضرند دیدگاه خود، حتی دیدگاهی قدیمی و تثبیت‌شده را، در صورتی که عقل حکم کند، تغییر دهند.
همدلی فکری دارند: حاضرند منطق هر دیدگاهی را صرف‌نظر از موافقت یا مخالفت خودشان با آن دیدگاه به صورت استدلالی بررسی کنند. البته این کار را فقط در ذهن خودشان انجام نمی‌دهند: بلکه حاضرند منطق نهفته در دیدگاه‌های دیگر را درک کنند.
صداقت فکری دارند: معیارهایی را که درباره‌ی دیگران به کار می‌برند در مورد خود نیز اعمال می‌کنند. به دنبال حقیقت هستند: از طریق بررسی موضوع می‌خواهند معقول‌ترین توضیح را ارائه کنند، حتی اگر تاوان سنگینی برای‌شان داشته باشد.
منصف هستند: تلاش می‌کنند هنگام تحلیل، ارزیابی، درک یا به‌کارگیری هر باور یا دیدگاهی، هرچند متفاوت از دیدگاه خودشان، متعادل و بی‌طرف باشند.
از نظر فکری فعال‌اند: به‌جد می‌خواهند مسائل را درک و به طور استدلالی بررسی کنند. تمایل زیادی به پرداختن به موضوعات فکری دارند. از تفکر نقادانه لذت می‌برند.
پشتکار فکری دارند: حاضرند هر مدت زمانی را که برای رسیدن به نتیجه‌ی معقول لازم است به فعالیت‌های ذهنی مهم اختصاص دهند.
استقلال فکری دارند: مستقل فکر می‌کنند و بر این ویژگی تأکید و تعهد دارند. عادتاً بهترین استدلالی را که از عهده‌شان برمی‌آید در پیش می‌گیرند ــ شامل استفاده از مؤلفه‌ها و معیارها، استدلال در چهارچوب رشته‌های مختلف و توجه به تصویر بزرگتر.
کتاب «یادگیری جامع‌اندیشی: راهنمای تفکر نقاد در برنامه‌ی آموزشی» نوشته جرالد نوسیچ با ترجمه مریم آقازاده و اکبر سلطانی در ۳۰۱ صفحه و با قیمت ۲۴۰۰۰۰ تومان را انتشارات اختران از «مجموعه‌ی تفکر نقاد» رهسپار بازار کتاب کرده است.
نویسنده: علیرضا محمودی ایرانمهر
در کتاب می خوانیم: «دوره نوجوانی من در مشهد با علاقه خاصی به انتهای خیابان نخریسی و فضای ترمینال مانند آن همراه بود. عصرها دوچرخه آبی‌رنگم را برمی‌داشتم و رکاب زنان خودم را می‌رساندم به این محله شلوغ که از هر طرفش طنین صدایی خوش‌آواز، دعوتی بود به سفری: زابل، زاهدان، نیشابور، آمل، بابل، رشت.... و اینگونه بود که به وقت انشا به جای دکتر و مهندس گفتم، دوست دارم در ترمینال کار کنم و شدم تابلوی دبیرستان و کلی حرف و حکایت درباره این تصمیم عجیب و غریب.
باور کنید هنوز که هنوز است تنها دلخوشی من قدم زدن در همین خیابان پرخاطره است و شوق همسفر شدن با آدمهای اهل دل و صفای آن روزگاران رفته. اینها را گفتم تا برسیم به یک کتاب خوب که طعم آن روزهای کهن را در دلم زنده کرد و دوباره مرا به آن محله‌های باشکوه قدیمی برد و باز با دوچرخه‌ای آبی‌رنگ راهی کوچه‌های نخریسی کرد تا یاد آن محله و نامهای شرکتهای مسافربری پرخاطره قدیمی مثل اتوشهپر، ایران‌پیما، گیتی‌نورد، میهن‌تور و اتوبوسهای رنگارنگ و آدمهای باصفا را یادآور شود و البته همسفری آشنا را به فهرست خوبها مهمان کند: ایرانمهر.»
«برف تابستانی و هفت ثانیه سکوت عشق» همچون همه عاشقانه‌ها با روایتی دل‌انگیز و لطیف آغاز می‌شود اما ناگهان بهمنی از تنهایی ما را در فضایی تلخ و نفس‌گیر رها می‌کند. «علیرضا محمودی ایرانمهر» این بار هم توانسته است سبک منحصربه‌فرد خود را به نمایش بگذارد و به گونه‌ای اسرارآمیز شادی و اندوه و سکوت احساس بی‌همتایی چون عشق را تصویر کند.
ایرانمهر در ابتدای داستان جغرافیای ناشناخته باغی را به توصیف درمی‌آورد که در کودکی او را از رفت و آمد به سمت انتهای آن زنهار داده بودند، باغی رازآلود که در جریان یک مهمانی در آن عشق رخ خواهد داد. عشقی که نقطه‌ای بس گرامی را در قلب تکان می‌دهد و ما را به باغی مه‌آلود پشت ایستگاه راه‌آهن مشهد پرتاب می‌کند.
عاشق هفت ساله که به نظرش همه‌ی آدم‌ها موجودات عجیب و بیگانه‌ای‌اند که فقط حضور دارند و هیچ ربط مشخصی به او پیدا نمی‌کنند، به ناگاه کاشف فرشته‌ای می‌شود که اولین آدم و شاید تنها موجود زنده‌ای است که زندگیش به او ربط پیدا می‌کند. اما روزگار بازی‌های کودکانه و عاشقانه به زودی پایان می‌یابد و فرشته قصه عشق به غربت می‌رود و بعد به کلی گم می‌شود. و بعد فرشته‌ای دیگر این بار در کوهسنگی مشهد پیدا می‌شود و باز ماجرایی دیگر، این بار با قراری به یاد ماندنی در یکی از جاودانه بناها و نهادهای شهر: سینما آفریقا.
برف زمستانی در فضاسازی از شهر مشهد بسیار موفق عمل کرده است تا آنجا که در روایتی بی‌تکرار با نثری بی‌ریا و زیبا در تصویر‌آفرینی از احساس معنوی به فراز رفیع شهر، حرم مطهر، سطرهایی به یاد ماندنی آفریده است:
«مادر فرشته چندین بار ما را با خود به حرم برد. رفتن به داخل حرم همراه فرشته و مادرش مراسمی تمام عیار و باشکوه بود که نصف روز طول می‌کشید. باید وضو می‌گرفتیم، از فضاهایی تو در تو می‌گذشتیم و بعد هم من از در مخصوص مردها داخل می‌شدم و کفشهایم را به کفشداری تحویل می‌دادم و به جایش ژتونی چوبی می‌گرفتم تا بعد که برگشتم بتوانم کفشهایم را تحویل بگیرم. سپس وارد تالارهای آینه‌کاری‌شده می‌شدم که ضریح طلایی در انتهای آن قرار داشت.
فرشته و مادرش هم که هر دو چادری سفید پوشیده بودند از دری دیگر وارد می‌شدند. من گوشه‌ای می نشستم و کتابچه نازک زیارت‌نامه‌ای را می‌خواندم. در زبان عربی هم مثل انگلیسی قوی بودم و نیازی نبود برای فهمیدن معنای کلمات ترجمه‌ی آن را بخوانم. خواندن کتابچه نزدیک یک ساعت طول می‌کشید. در لحظات زیادی می‌توانستم فرشته و مادرش را مجسم کنم که مثل من زیر یکی از رواق‌های آینه‌کاری‌شده و پرنور نشسته‌اند و زیارت‌نامه می‌خوانند و بعد دعا می‌کنند. هر بار که از حرم باز می‌گشتیم احساس نزدیک بودن بیشتر به فرشته و مادرش داشتم. احساس نزدیک بودن بیشتری نسبت به هر چیز در جهان و خود جهان داشتم.»
داستان بلند «برف تابستانی و هفت ثانیه سکوت عشق» نوشته علیرضا محمودی ایرانمهر را نشر چشمه در ۱۰۱ صفحه منتشر و راهی بازار نشر کرده است.
چگونه برج‌باغ بسازیم
نویسنده: توماس دبلیو گورلی
برای تهیه انواع مختلفی از میوه‌ها، سبزی‌ها و گیاهان خوراکی و دارویی، فناوری هواکشت یک پیشنهاد باارزش است که تاکنون توانسته است با موفقیت محصولاتی مانند لوبیا؛ کلم؛ چغندر برگی؛ خیار؛ کاهو؛ گیاهان مورد استفاده در آشپزی نظیر گشنیز، نعناع، پونه کوهی، آویشن و شوید؛ و گل‌هایی چون نسترن، بنفشه، گل همیشه بهار و اسطوخودوس را پرورش داده و تولید کند.
توماس دبلیو گورلی، استادیار شیمی در دانشگاه چارلستون جنوبی و محقق و متخصص کشاورزی در محیط کنترل‌شده در کتاب «هواکشت؛ پرورش عمودی گیاهان» تلاش دارد با معرفی شیوه هواکشت و مزایای آن به پیشرفت و گسترش این فناوری جدید یاری رساند و همه دوستداران دانش زیبای کشاورزی را با امواج مثبت و کارآفرین این سیستم نو همراه کند.
«هواکشت» یا آئروپونیک نسخه جدیدی از سیستم آب‌کشت یا هیدروپونیک است که در آن، گیاهان در محیط هوا یا مه، بدون استفاده از هیچ بستری، پرورش داده می‌شوند و ریشه گیاه به طور مداوم یا غیرمداوم در محیطی که اشباع از ذرات ریز عناصر غذایی است، قرار دارد. اکنون در این شیوه کشت، از فناوری اولتراسونیک برای ایجاد امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود که با حرکت و لرزش آب، آن را به تعداد زیادی قطرات ریز مانند مه تبدیل می‌کند.
در روش هواکشت ریشه‌ها دسترسی بیشتری به اکسیژن دارند که این امر منجر به تولید گیاهان سالم‌تر، نرخ رشد سریع‌تر محصول و افزایش عملکرد می‌شود و امکان استفاده از سیستم هواکشت را در فضاهای پرورش تجاریِ بسیار بزرگتر افزایش می‌دهد.
استفاده از آب کمتر نسبت به شیوه کشت در فضای باز (تا 95 درصد)، عدم استفاده از آفت‌کش‌ها یا کودهای شیمیایی مضر، کاهش ردپای کربن و عدم نشت مواد غذایی گیاه به آبراهه‌ها تنها بخشی از فواید استفاده از این روش پیشرو است که در کتاب «هواکشت؛ پرورش عمودی گیاهان» به آن پرداخته شده است.
کتاب در فصل یکم «مقدمه» با تعریف هواکشت ابتدا ضرورت آن برای آینده تغذیه بشریت را تبیین و سپس از تجربه‌های موفق در زمینه کشاورزی در محیط کنترل‌شده مانند تجربه صحرای تبرناس در اسپانیا می‌گوید که با گسترش گلخانه‌ها توانسته است، سطحی به مساحت ۵۰۰۰۰ هکتار را پوشش داده و سالانه ۵/۱ میلیارد دلار سود به اقتصاد اسپانیا اضافه کند.
دومین فصل «تاریخچه سیستم هواکشت» سرگذشت این فناوری که ریشه در کشفیات اساسی مرتبط با گیاه‌شناسی و شیمی و همچنین ارتباط مستقیمی با توسعه آب‌کشت دارد، بررسی کرده است.
«هواکشت، پیشنهاد ارزشمند» عنوان سومین فصل است که به‌روشنی سبک هواکشت و ارزش و برتری آن را بیان کرده است.
در چهارمین فصل «علم هواکشت» کلیه مقالات فنی علمی از دههٔ هفتاد، یعنی بیش از ۲۰۰ مقاله، خلاصه‌شده در حوزه تحقیق، انواع مطالعات و تنوع جغرافیایی همه تحقیق‌ها از اقاقیا در سنگاپور تا سیب‌زمینی شیرین در نیجریه شناسایی و جمع‌بندی می‌شود.
پنجمین فصل کتاب «نوآوری سیستم هواکشت» به بررسی و مطالعه توسعه فناوری نوآورانه این سیستم در دیزنی‌ورد در پارک اپکات و همچنین ناسا اختصاص یافته است.
فصل ششم «هواکشت تجاری» فرآیند فعالیت‌های کارآفرینی در این زمینه مانند تاورگاردن یا برج‌باغ را با بررسی عملکرد و محصولات شرکتهای موفق مانند آیروفارمرز، آیرواسپرینگ، و تروگاردن توضیح می‌دهد. همچنین متد ساخت مزارع داخلی در کانتینرهای قابل حمل و شرکتهای مرتبط با آن را در این فصل خواهیم خواند.
«روش کاربردی سیستم هواکشت» هفتمین فصل به توصیف عملیات هواکشت اختصاص دارد که در آن جنبه های اصلی نیازهای فناوری این روش شامل عناصر غذایی، کیفیت آب، خطوط انتقال، و حسگرها کاملا تشریح می‌شود.
در فصل هشتم «تحقیقات اخیر هواکشت» چند نمونه از تحقیقات جاری با استفاده از ستون‌های عمودی هواکشت ارائه شده که شامل کارهای انجام‌شده در دانشگاه راتگرز با استفاده از شیوه‌های تجاری و در دانشگاه چارلستون جنوبی و دی‌سیتادل آمریکا با استفاده از سیستم‌های پرورش عمودی تحقیق و توسعه است. تمرکز این تلاش‌های تحقیقاتی درک بهتر چگونگی بهینه‌سازی این سیستم‌ها برای بهترین عملکرد و نیازهای تغذیه‌ای هم‌زمان است.
در نهمین فصل «جمع‌بندی» کتاب را می‌خوانیم که در آن، آینده بسیار روشنی برای سیستم هواکشت توصیف و اظهار امیدواری شده است که در سال‌های آتی بخش عمده‌ای از مواد غذایی یک خانواده در گلخانه یا گاراژ منزل پرورش یابد و شاهد نمایان شدن گلخانه‌های بسیاری در ادارات، مدارس، دانشگاه‌ها و ورزشگاه‌ها باشیم.
در فرازی خواندنی و کاربردی از کتاب درباره برج‌باغ آمده است که تاورگاردن یا برج‌باغ، یک سیستم رشد هواکشت عمودی با یک مخزن ۲۰ گالنی و از برج‌هایی تشکیل شده که می‌تواند ۲۰ تا ۴۰ گیاه را پرورش دهد. این مخزن شامل یک پمپ غوطه‌ور است که محلول غذایی را به بالای برج پمپاژ می‌کند و سپس در داخل لوله جریان می‌یابد و به مخزن باز می‌گردد و ریشه گیاهان خارج از برج را آبیاری می‌کند.
از نمونه‌های موفق تاسیس برج‌باغ، شرکت تروگاردن است که برترین مزرعه غذای هواکشت در جنوب غربی ایالات متحده می‌باشد. این شرکت با استفاده از انرژی خورشیدی با مشارکت شرکت پرورش آینده (برج‌باغ) با هدف کاهش مصرف آب کشاورزی منطقه و در عین حال بومی‌سازی تولید، طراحی شده است.
تروگاردن اولین گلخانه با فناوری پیشرفته در ایالات متحده است که قادر است اکثر محصولات غذایی مناطق خنک را در تمام طول سال در صحرایی سوزان تولید کند. این نوع گلخانه در زمستان با تهویه طبیعی انرژی بسیار کمی مصرف می‌کند. در ماه‌های گرم‌تر تابستان، این گلخانه از ترکیبی از فناوری‌های هوشمند و کارآمد استفاده می‌کند تا گلخانه را با قیمتی مقرون‌به‌صرفه در دمای مطلوب، هم در روز و هم در شب حفظ نماید.
به دلیل طراحی سیستم تروگاردن، محصولات با سرعت بیشتری نسبت به خاک رشد می‌کنند و باید به طور منظم برداشت شوند. برج‌های هواکشت در ردیف‌های دوتایی تا چند صد فوت قرار گرفته‌اند و سایت‌های گیاهی بسیار بزرگی از ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار گیاه در هکتار را ایجاد می‌کنند.
تروگاردن با استفاده از فناوری هواکشت که آب ارزشمند را دوباره به گردش درمی‌آورد، ۹۵ درصد آب کمتر و ۹۰ درصد فضای کمتر استفاده می‌کند و مصرف مواد شیمیایی، آفت‌کش‌ها یا علف‌کش‌هایی مانند رانداپ در آن صفر است.
این فناوری به نفع تولیدکنندگان شهری و مصرف‌کنندگان است؛ از آنجایی که گیاهان در برج‌باغ به صورت هواکشت رشد می‌کنند نسبت به محصولات سنتی دارای مواد مغذی‌تری هستند، بسیار سریع رشد می‌کنند و ریشه‌های سالم دارند به طوری که نمی‌توان محصولی تازه‌تر از آنها در آن منطقه یافت.
بخشی از کار و فعالیت تروگاردن به آموزش عموم و توانمندسازی افراد برای پرورش گیاهان به شیوه هواکشت در باغچه‌های کوچک اختصاص داده شده است که نهال می‌فروشند و البته با مطالعه بیشتر و پشتکار در آینده خدمات مشاوره‌ای و کارگاهی در زمینه فناوری هواکشت ارائه خواهند داد.
انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد کتاب «هواکشت؛ پرورش عمودی گیاهان» نوشته توماس دبلیو گورلی با ترجمه دکتر مرتضی گلدانی و مهندس احمد الفت را در ۳۱۲ صفحه و با قیمت ۲۶۵۰۰۰ تومان رهسپار بازار کتاب کرده است.
