عصر ایران؛ امیر پسنده‌پور*- دولت عملا در سیاست خارجی دچار انفعال و عدم ابتکار عمل در حوزه‌های اثر گذار و حساس است.
روابط با غرب بیش از دو دهه است که درگیر چالش پرونده هسته‌ای است. ابزار توسعه توانمندی‌های هسته‌ای می‌توانست به عنوان یک اهرم در مذاکرات با غرب برای تنش‌زدایی و ایجاد یک رابطه مبتنی بر حفظ منافع دو جانبه باشد، ولی بر اثر نگاه های آرمان‌گرایانه و تحلیل‌های آرزومندانه در سیاست خارجی کشور در دو مقطع متفاوت، (دولت احمدی نژاد و دولت سیزدهم) امروز تبدیل به مسأله امنیتی برای کشور شده است.
تحریم‌های متنوع اقتصادی و از دست دادن فرصت‌های بزرگ برای توسعه در کنار یک انزوای سیاسی دستاورد نوع نگاه به این پرونده در داخل و واکنش قدرت‌های جهانی است.
در کنار این کهنه معضل پرهزینه، مسئله جنگ روسیه با اوکراین و حمایت از روسیه که با اظهاراتی مانند پیش بینی و تهدید اروپا به زمستان سخت که اوج ناپختگی در سیاست خارجی را مشهود می‌کرد سبب شد تا اروپایی‌ها که از ترک میز مذاکره در لحظه امضای توافق احیای برجام ناخرسند بودند حالا وارد مرحله جدید از تنش در روابط با جمهوری اسلامی شوند. اما اکنون در روزهایی که با توجه به اظهارات مقامات ارشد نظام عملا گفت و گو با ایالات متحد تحت کنترل ترامپ امکان پذیر نیست، و زنگ خطر فعال شدن مکانیزم ماشه توسط اروپا به صدا درآمده است، آیا این چنین بی‌عملی از سوی دستگاه سیاست خارجی قابل قبول است؟
آنچه قطعا مشخص است بر این اصل دلالت دارد که اگر تا مرداد ماه ۱۴۰۴ یعنی حدود پنج ماه آینده به توافق جامع با اروپا و آژانس بر سر بندهای اساسی برجامی که مرگش تقریبا قطعی شده نتوانیم برسیم، با فعال شدن ماشه مرگ آن رسما اعلام خواهد شد.
اما پنج ماه زمان بسیار محدودی است برای رسیدن به توافق جامع، از اظهارات مقامات دیپلماتیک دو طرف می‌شود به این نتیجه رسید که هیچ دستور کار مشخصی برای مذاکره وجود ندارد که این نیز امیدها را برای رسیدن به توافق کمرنگ می‌کند . صرفا توافق برای ادامه مذاکرات وجود دارد.
اگر دولت واقعا قصد دارد از شدت آسیب‌ها و فشارهای اقتصادی ناشی از تبعات حقوقی_امنیتی احتمالی مکانیزم ماشه جلوگیری کند بهتر است ابتدا تبعات ناشی از فعال شدن این مکانیزم را تنها یک بار با کارشناسان حقوق بین‌الملل مرور و مطالعه کند تا با عزم و جدیت بیشتر در صدد پیش‌گیری از این فاجعه باشد.
به نظر می‌رسد دولت باید با تشکیل یک تیم دیپلماتیک_حقوقی با دستور و کارویژه مذاکره با اروپا و آژانس انرژی اتمی و با ارسال پیام و تهیه راهکارهایی برای برون رفت از انسداد فعلی، ابتکار عمل و پویایی را در مورد این پرونده و منافشه به دست گیرد، تا امروز هم با توجه به سرعت تحولات و بغرنج شدن پرونده اوکراین برای اروپا(به عنوان اولویت سیاست خارجی اتحادیه اروپا) زمان از دست رفته است، ولی باز هم روزنی محدود همچنان وجود دارد که اگر این نیز مسدود شود تبعات آن برای مردم و کشور بسیار سنگین و پرهزینه است.
دولت پزشکیان هرچند روسیه را شریک راهبردی خود می‌داند اما باید متوجه این نکته باشد که با توجه به موضع‌گیری ترامپ در قبال جنگ روسیه و اوکراین با فاصله ایجاد شده بین امریکا و اتحادیه اروپا بدلیل اختلاف نظر در این مورد، روابط روسیه و اروپا نیز با پیچیدگی‌های بیشتری روبرو خواهد شد. اکنون اگر دولت تمایل به حل چالش‌ها با اروپا دارد، بیش از این نباید در قید رضایت مسکو از مواضع و عملکردش در قبال اروپا باشد و تنها باید با یک تصمیم عاجل در فکر راهی برای کاهش تهدیدها از ناحیه اروپا در آینده نزدیک باشد.
در دولت دوم روحانی و زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، همکاری و هوشمندی دیپلماتیک دستگاه دیپلماسی در حفظ رابطه مناسب با اروپا و اقدام هوشمندانه در عدم خروج از برجام باعث شد ترامپ در شورای امنیت مغلوب این رفتار سیاسی هوشمندانه شود.
هر چند بدلیل قدرت و نفوذ غیر قابل انکار ایالات متحده در اقتصاد جهانی، اروپا نتوانست حتی با راه‌اندازی اینستکس روابط تجاری خود را با ایران در پسا برجام بهبود بخشد، اما از صدور قطعنامه در شورای امنیت جلوگیری کرد و این جنبه سلبی خود یک بازدارندگی موثر حقوقی_امنیتی محسوب می‌شود.
لذا توجه به این تجارب یقینا از ایجاد هزینه‌های سنگین حقوقی و دیپلماتیک کم می‌کند و از رفتن به سمت یک انسداد کامل در روابط با بلوک غرب جلوگیری می‌کند.
اهمیت روابط با اروپا بیشتر جنبه سلبی دارد و می‌تواند از اجماع سازی یکپارچه در ساحت سازمان‌ها و مجامع مهم بین‌المللی جلوگیری شود.
بنابراین یک زمان‌بندی مناسب و متناسب با محدودیت زمان و شکاف‌ها و اختلافات سیاسی_فنی می‌تواند عزم جدی ایران را برای رسیدن به یک توافق و اعلان تغییر رویکرد به طرف‌های اروپایی نشان دهد.
با توجه به آنچه در دیدار ترامپ و زلنسکی رخ داد، پشت پرده آنچه بین واشنگتن و مسکو می‌گذرد قابل پیش‌بینی نیست و مشخص نیست با کارت اوکراین چه بازی یی از سوی ترامپ انجام می‌شود.
باید هوشیارانه روابط با اروپا را با تنش‌زدایی به وضعیت مطلوب رساند و از تمام ظرفیت‌ها برای چندجانبه گرایی بهره برد.هیچ مشخص نیست در بازی و معامله ترامپ_پوتین چه اتفاقی رقم می‌خورد و چه بسا خروجی آن به ضرر ایران باشد.
----------------------
*دانش آموخته روابط بین الملل
