بر اساس گزارش‌های رسمی سازمان تنظیم مقررات انرژی ترکیه (EPDK) در سال ۲۰۲۴، صادرات گاز ایران به ترکیه در چهار ماه پایانی این سال (معادل ماه هایی از پاییز و زمستان ۱۴۰۳) ۷۵ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافته و به رقم بی‌سابقه ۲.۸ میلیارد مترمکعب رسیده است. این حجم گاز صادراتی، معادل تولید ۱۰ تراوات‌ساعت برق است؛ رقمی که بیش از مجموع خاموشی‌های گسترده، تعطیلی صنایع، و آلودگی ناشی از مازوت‌سوزی در ایران برآورد می‌شود. سوال اینجاست: چرا در اوج بحران انرژی داخلی، صادرات گاز به ترکیه جهش یافته است؟
۱. بحران انرژی داخلی: خاموشی‌ها، مازوت، و تعطیلی‌ها
- خاموشی‌های پاییز و زمستان ۱۴۰۳: بر اساس گزارش شرکت مدیریت شبکه برق ایران، کمبود سوخت نیروگاهی به دلیل کاهش ذخایر گاز، منجر به خاموشی‌های گسترده در ۲۰ استان کشور شد.
- مازوت‌سوزی و آلودگی هوا: وزارت بهداشت ایران اعلام کرد که آلودگی هوا در زمستان ۱۴۰۳ به دلیل سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها، ۴۰ درصد افزایش مرگ‌ومیر تنفسی را در کلان‌شهرها رقم زد.
- تعطیلی صنایع: اتاق بازرگانی ایران اعلام کرد ۱۵۰۰ واحد تولیدی به دلیل قطعی گاز و برق، به طور موقت تعطیل شدند.
پرسش کلیدی اینجانب از آقای وزیر این است؟
چرا گاز صادراتی به جای تامین نیاز داخلی، به خارج فروخته شد؟
۲. تناقض آشکار با قوانین انرژی ایران
- ماده ۳ قانون برنامه ششم توسعه: تاکید بر اولویت تامین انرژی پایدار برای مصارف داخلی پیش از صادرات.
- سیاست‌های ابلاغی رهبری در حوزه انرژی در سال۱۴۰۰ : تأکید بر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و گازی و توسعه زیرساخت‌های ذخیره‌سازی سوخت.
- سوال از وزارت نفت : آیا افزایش ۷۵ درصدی صادرات گاز به ترکیه با این قوانین مغایرت ندارد؟
۳. قراردادهای ایران و ترکیه: ابهامات و تعهدات پنهان
- قرارداد ۲۵ ساله گاز ۲۰۲۱ : بر اساس این توافق، ایران متعهد به تامین ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز سالانه به ترکیه شده است. با این حال، افزایش ناگهانی صادرات در چهار ماه پایانی ۲۰۲۴ نشان می‌دهد سهم ترکیه از گاز ایران به ۳۵ درصد کل صادرات سالانه آن هم در شرایطی که باید کمترین میزان صادرات سالانه در ایام سرما باشد رسیده است.
- وزارت نفت شفاف بگوید: آیا تحریم‌ها یا فشارهای بین‌المللی، ایران را مجبور به افزایش صادرات به قیمت قربانی کردن امنیت انرژی داخلی کرده است؟
اگر این است چرا به بهای کمتر از نیم میلیارد دلار آورده ارزی معادل ۱۰ تراوات ساعت خاموشی بر کشور تحمیل داشتید بر اساس مطالعات بانک جهانی هر ۱% خاموشی (Cost of Unserved Energy)، بین ۰.۱ تا ۰.۳% از GDP می‌کاهد.
آقای وزیر ۷۵ درصد صادرات گاز را در سردترین روزهای سال ۱۴۰۴ ، حدود ۲.۸ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کردید و این رقم تقریبا ۱۷۵ درصد مدت مشابه در سال قبل بود، یعنی ۱.۲ میلیارد مترمکعب صادرات بیشتر.
آیا نمی دانستید این میزان صادرات گاز حدود ۱۰ تراوات ساعت خاموشی به کشور تحمیل می کند، مشکلات امنیتی می آفریند و مشکلات اقتصادی را تحمیل می کند؟
آیا نمی دانستید این ۱۰ تراوات ساعت به بهای خاموشی زندگی و کسب و کار مردم، به بهای آلودگی و نابودی ریه کودکان و سالمندان و بیماران، به بهای تعطیلی کشور و مضحکه قرار دادن کشور نزد بدخواهان می شود؟
آقای دکتر پاک نژاد آیا می دانید هزینه این خاموشی چقدر است؟ حداقل ۱۲ میلیارد دلار!
جناب وزیر لطفا به رسانه های آغشته به پول های نفتی بگویید پیش از تکذیب منبع استناد مدعی را بپرسند، ای بسا اطرافیان شما که مین های دولت قبل در وزارت خانه ها و از جمله وزارت خانه شمایند، به شما خلاف گفته باشند! شاید برنامه ای نه برای شما که برای دولت چهاردهم داشته باشند تا کشور را به دست تندروهای طالبانی سوق دهند و از آنجا به پرتگاهی که در دولت رییسی تا لبه آن برده بودند.
آقای پاک نژآد شما وزیر نفت دولت پزشکیان هستید یا دولت رییسی، چرا در حالی که می دانستید دولت رییسی در ماه های پایانی خود گازوییل را صادر کردند و حدود ۴۵۰ میلیون لیتر گازوییل را به بورس بردند از اوجی وزیر دولت رییسی حمایت کردید؟
آقای وزیر، پس از خودزنی غیرصادقانه شما در مجلس برای حفظ خودتان، تندروهای حامی دولت رییسی به شما مدال جوانمردی ندادند، بلکه گفتند وزیر پزشکیان تسلیم آمار شد! حال چه آماری باید از خودشان پرسید! اما آماری مستندی که بنده سراغ دارم حاکی از بی کفایتی دولت قبل است که دام خاموشی برای دولتی که شما وزیر آن هستید گسترانده بودند و شما آن را با بی تدبیری تمجید نمودید، آمار و عملکرد وزیر قبلی را کنار گذاشتید و سیاسی کاری نسنجیده روا داشتید، چرا که خود شما نیز بابت افزایش ۷۵ درصدی صادرات گار که گفته شد عامل خاموشی ها بوده است در معرض پاسخگویی هستید. این حمایت از دولت چهاردهم به معنای چشم بستن بر خطاها نیست، چون آقای دکتر پزشکیان تعالی کشور و ملت را می خواهد پس ما حامی دلسوز شما، دولت و ملت هستیم و دلسوزانه به شما هشدار می دهیم بر اصلاح امیدوارم.
النهایه حال که کفالت دولت سیزدهم را بر دست گرفته اید پاسخ این را هم شما بدهید تا اوجی در امان باشد. نمی خواهم بیش از این سیاسی بنویسم بگذریم!
اما آقای وزیر، چرا ۱۲ میلیارد دلار خسارت خاموشی (و نه عدم النفع) را قربانی کردید؟ قربانی ۰.۵ میلیارد دلار در بعد اقتصادی! و قربانی گران قیمت امنیت ملی و انرژی
در ضمن این قرارداد آش دهان سوزی هم نبود که آقای وزیر:
در سال ۲۰۲۳، قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه حدود ۱۰ تا ۱۲ دلار به ازای هر میلیون BTU بود، در حالی که قیمت گاز در بازار اروپا به ۴۰ دلار به ازای هر میلیون BTU رسید که فعلا از این هم می گذریم!
۴ . شفاف‌سازی یا پنهان‌کاری؟ پاسخ‌های وزارت نفت
- ادعای وزارت نفت (دی ۱۴۰۳): کمبود گاز داخلی به دلیل خرابی خطوط انتقال و افزایش مصرف است.
- تناقض با داده‌های ترکیه: اگر خطوط انتقال خراب است، چگونه صادرات گاز به ترکیه ۷۵ درصد افزایش یافته؟!
- سوال از آقای پاک‌نژاد: چرا آمار دقیق صادرات گاز را از رسانه‌های داخلی پنهان کرده‌اید و مردم ایران باید از طریق داده‌های ترکیه (EPDK) از واقعیت مطلع شوند؟
۵. محاسبات فنی: گاز صادراتی = برق از دست‌رفته
- تبدیل گاز به برق: هر مترمکعب گاز می‌تواند حدود ۳.۶ کیلووات‌ساعت برق تولید کند.
- ۲.۸ میلیارد مترمکعب گاز صادرشده = ۱۰ تراوات‌ساعت برق.
- مقایسه با بحران داخلی: کل کمبود برق ایران در زمستان ۱۴۰۳، ۶ تراوات‌ساعت اعلام شد. یعنی صادرات گاز به تنهایی ۱.۶ برابر کل کمبود انرژی کشور بوده است!
اما توصیه‌های فوری بنده به وزارت محترم نفت این است:
۱. شفاف‌سازی آمار صادرات گاز با انتشار دقیق حجم و ارزش گاز صادراتی به ترکیه در چهار ماهه پایانی ۲۰۲۴.
۲. توقف فوری مازوت‌سوزی با جبران کمبود گاز با اولویت‌دهی به مصارف داخلی
۳. بازنگری در قراردادهای صادراتی با انعطاف‌پذیری در توافق با ترکیه برای جلوگیری از فاجعه انرژی در زمستان ۱۴۰۴.
۴. شروع ذخیره‌سازی سوخت از امروز و البته طبق قانون، ذخیره‌سازی ۳۰ درصدی سوخت نیروگاهی تا پایان تابستان الزامی است.
آینده در دستان شماست، شما می دانید که سال ۱۴۰۴ هم زمستان دارد پس جدا به فکر تأمین سوخت گازوییل مخازن نیروگاهی باشید.
اما آقای رییس جمهور وزارت نیرو را از زیر تیغ الیگارشی وزارت نفت نجات دهید و تا اصلاح ساختار بصورت متممرکز مد نظر قرار نگیرد این نشدنی است!
وزارت نیرو به دلیل ماهیت فنی و غیرسیاسی خود، قربانی الیگارشی وزارت نفت شده است این وزارتخانه بیشتر بر مسائل فنی و اجرایی متمرکز است و فاقد شبکه‌های سیاسی قدرتمند است ولی وزارت نفت با درآمدهای کلان نفتی و گازی، توانسته است شبکه‌های قدرتمندی ایجاد کند و از آن برای حفظ قدرت خود استفاده کند و حتی همواره در بودجه های سنواتی مانع شفاف سازی رابطه نفت و ملت و نفت و دولت در تبصره ۱ می شود. این وضعیت نه تنها بحران‌های انرژی را تشدید کرده، بلکه اعتماد مردم به دولت را نیز کاهش داده است. زمان آن رسیده که این بازی الیگارشی پایان یابد و وزارت نیرو به جایگاه واقعی خود بازگردد.
این عادلانه نیست که وزارت نفت با استفاده از منابع مالی گسترده و شبکه‌های سیاسی، خود را از انتقادات مصون نگه دارد و بحران‌ها را به وزارت نیرو نسبت دهد و وزارت نیرو قربانی بی دفاع باشد چون نفوذ سیاسی و منابع مالی چندانی ندارد.
آقای پزشکیان بی شک می دانید پیامدهای تسلط الیگارشی وزارت نفت بر ساختار و بر بودجه چیست اما جهت یادآوری می نویسم:
- بحران انرژی : تسلط وزارت نفت بر منابع انرژی، منجر به بحران‌های مکرر در تامین برق و گاز شده است که امسال آن را عیان نمود.
- بی‌اعتمادی عمومی: مردم از بی‌تدبیری و فرافکنی‌های مسئولان به ستوه آمده‌اند.
- تضعیف وزارت نیرو: این وزارتخانه به دلیل کمبود منابع و نفوذ سیاسی، توانایی حل بحران‌هایی را که وزارت نفت ماهیتا می آفریند، ندارد.
اما حرف آخر :
آقای وزیر! داده‌های سازمان انرژی ترکیه پرده از یک تناقض خطرناک برداشته است: افزایش صادرات گاز در بحبوحه فاجعه انرژی داخلی. این سوال نه تنها یک انتقاد اداری، بلکه پرسش میلیون‌ها ایرانی است که در تاریکی و آلودگی هوا، به دنبال پاسخگویی شما هستند. زمستان ۱۴۰۴ نزدیک است. آیا تکرار این فاجعه را مجاز می‌دانید؟
* کارشناس دیپلماسی انرژی
