نخستین بار ۱۳ سال پیش «سلامت زنان» به‌شکل اپلیکیشن پا به دنیای دیجیتال گذاشت؛ زمانی که جهان جای آن را میان ابزارهای هوشمند خالی دید. ۵ سال بعد، فعالان ایرانی حوزه فناوری هم دست به کار شدند تا نسخه‌های فارسی‌زبان آن را وارد بازار آنلاین کشور کنند. به بهانه ۸ مارس، روز جهانی زن، به اپلیکیشن‌های سلامت زنان در جهان و ایران نگاهی انداخته‌ایم؛ روزی که با هدف جلب نگاه‌ها به موضوعاتی مانند برابری جنسیتی، حقوق باروری و خشونت و سوء‌استفاده علیه زنان نام‌گذاری شده است.
به گزارش دیجیاتو، ظهور و توسعه اپلیکیشن‌های سلامت زنان درحالی در دوران بلوغ خودش به‌سر می‌برد که دنیای دیجیتال سال‌هاست مرزهای جغرافیایی و زمانی را درنوردیده و تأثیرات بزرگی بر کیفیت زندگی فردی و اجتماعی گذاشته است. آمریکا، انگلستان، کانادا، آلمان و استرالیا از پیشگامان طراحی اپلیکیشن‌های سلامت زنان هستند.
طولی نکشید که اپلیکیشن‌های سلامت زنان وارد حوزه‌های گسترده‌تری مانند بارداری، شیردهی، تناسب‌اندام و سلامت روان شده‌اند. دهه ۲۰۱۰، اپلیکیشن‌هایی مانند فلو (Flo) و گلو (Glow) با ارائه ویژگی‌های پیشرفته‌تر، مانند پیش‌بینی زمان تخمک‌گذاری و ارائه توصیه‌های شخصی‌شده، محبوبیت زیادی پیدا کردند. همچنین اپلیکیشن‌هایی مانند بیبی‌سنتر (BabyCenter) و اویا (Ovia) به زنان باردار و مادران جدید کمک کردند مراحل بارداری و رشد کودک خود را بهتر مدیریت کنند.
قطار نرم‌افزارهای سلامت زنان با سرعتی حرکت می‌کند که طبق گزارش Grand View Research, Inc پیش‌بینی شده اندازه بازار جهانی این اپلیکیشن‌ها تا سال ۲۰۳۰ به ۱۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار برسد؛ چون بررسی‌ها نشان داده افزایش استرس در زنان شاغل، تغییر در عادات غذایی زنان، افزایش نفوذ تلفن همراه و هم‌زمان کمبود آگاهی از عوامل مؤثر بر رشد بازار اپلیکیشن‌های سلامت زنان خواهد بود؛ برای مثال، وقتی ایالات‌متحده با برنامه فلو و آلمان با عنوان کلو (Clue) در این راه قدم برداشتند، هدفشان این بود که زنان یاد بگیرند به بدن خود گوش دهند که اتفاقاً کاربران استقبال هم کردند. هر ۲ این اپ‌ها رایگان هستند اما هرکدام گزینه‌های پرداختی نیز دارند که امکانات اضافی و پیشرفته‌تری را در اختیار کاربران قرار می‌دهند.
همچنین طبق داده‌های Coherent Market Insights اندازه بازار اپلیکیشن‌های سلامت زمان در سال ۲۰۲۳، ۳.۱۴ میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۳۰ به ۹.۲۷ میلیارد دلار برسد. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که بالاترین سهم بازار در میان اپلیکیشن‌های سلامت‌زنان با ۳۷.۵ درصد به اپلیکیشن‌های بهداشت قاعدگی مربوط است.
هم‌زمان با قدم‌های جهان در مسیر توسعه اپلیکیشن‌های سلامت زنان، ایرانی‌ها هم از قافله عقب نمانده‌اند. نخستین ردپای ایرانی‌ها در طراحی اپلیکیشن‌های حوزه سلامت زنان را می‌توان در سال ۱۳۹۵ پیدا کرد که کنشگران و فعالان حقوق زنان تصمیم گرفتند برای مشاهدات خود از فقر آگاهی بسیاری از زنان در گوشه گوشه ایران کاری کنند برای همین مشغول طراحی و تولید اپلیکیشن‌هایی در این حوزه شدند. خروجی این نگاه تولد «یک زن» و «ترنج» از نخستین اپلیکیشن‌های فارسی در حمایت از سلامت جسمی و روانی زنان بود.
از نگاه فعالان این حوزه، دلیل نیاز به راه‌اندازی اپلیکیشن‌های مدیریت سلامت زنان در ایران کمی متفاوت بود؛ آنها اعلام کردند ارائه آموزش‌های جنسی به زنان برای مقابله با خشونت‌های خانگی یا آزار جنسی و تجاوز ضروری است؛ زیرا همه زنان به اطلاعات حقوقی و روش‌های حمایت از خودشان دسترسی ندارند.
البته این تنها ویژگی برنامه‌های نرم‌افزاری حوزه سلامت زنان در ایران نبوده است؛ آنها دارای تقویم هستند که زنان می‌توانند دوران قاعدگی خود را در آن ثبت و درصورت برخورد با تغییرات غیرطبیعی، به پزشک مراجعه کنند. در این تقویم، زنان از زمان تخمک‌گذاری خود آگاه می‌شوند.
در کنار کنترل قاعدگی، اطلاعات اولیه بیماری‌های آمیزشی، روش‌های پیشگیری از بارداری و آزمایش پستان نیز برای پیشگیری از سرطان به کاربران این اپلیکیشن‌ها ارائه می‌شود. اطلاعاتی درباره حقوق ازدواج و خشونت‌های خانگی هم در آن گنجانده شده است.
میان اپ‌های متعدد سلامت زنان در ایران، «یک زن» اپلیکیشنی است که به زنان کمک می‌کند چرخه قاعدگی، تخمک‌گذاری، باروری، بهداشت جنسی و روانی خود را پیگیری کنند. این اپلیکیشن با ارائه مشاوره‌های آنلاین و اطلاعات دقیق به بهبود سلامت زنان کمک می‌کند.
«زنانه» هم اپلیکیشن دیگری است که به زنان ایرانی در مدیریت سلامت جسمی، روانی و جنسی خود کمک می‌کند. این اپ شامل ویژگی‌هایی مانند ردیابی دوره قاعدگی، سلامت باروری و مشاوره بهداشتی آنلاین است.
میان این دسته از اپلیکیشن‌ها، «هِرلایف» برنامه پریودترکر و مدیریت سلامت زنان است. مشاوره آنلاین پزشکی در کلینیک، مشاوره پزشکی رایگان، تقویم پریود و تخمک‌گذاری، محاسبه سیکل قاعدگی آنلاین، مشاهده وضعیت چرخه قاعدگی، علائم پریود، سندروم پیش از قاعدگی (PMS) از قابلیت‌های این نرم‌افزار است.
«شبدر» دیگر اپلیکیشن مدیریت چرخه قاعدگی، تخمک‌گذاری زنان و سلامت باروری است. این اپلیکیشن مدیریت پریود کمکتان می‌کند دوره‌های قاعدگی خود را پیگیری و برای بارداری برنامه‌ریزی کنید.
البته اپ‌های زیادی مخصوص زنان ایرانی عرضه شده‌اند تا اطلاعات بهداشتی، مشاوره‌های تخصصی و ابزارهای ردیابی سلامت را در اختیار کاربران قرار دهند.
«ایمپو» دیگر اپلیکیشنی است که سال ۱۳۹۸ در ایران راه‌اندازی شد. «امیرحسین سجادی»، هم‌بنیان‌گذار ایمپو، درباره دلیل طراحی و عرضه این اپ به دیجیاتو می‌گوید: «۵ سال پیش گروه ما حس کرد بازار آنلاین به محصولی در حوزه خودمراقبتی زنان نیاز دارد. آن زمان، نمونه‌های خارجی وجود داشت مانند فلو که این اپلیکیشن چندان شناخته‌شده نبود و البته کار با آن هم کمی سخت بود.»
سجادی با اشاره به اینکه از همان ابتدا ما نگاه «جسمی‌روانی» را به پریود مدنظر قرار دادیم، توضیح می‌دهد: «این قضیه اتفاقاً بسیار مورداقبال عموم قرار گرفت؛ چون تا قبل از این، پریود کاملاً مقوله‌ای جسمانی بود و ما برای نخستین بار با نگاه به این چرخه به‌عنوان اتفاقی تاثیرگذار در ابعاد روانی، محصول ایمپو را ساختیم.»
او اضافه می‌کند: «ابتدای این راه، قضیه برای خود ما هم مسئله‌ای سخت و مبهم بود؛ اینکه آیا کاربر می‌پذیرد اطلاعات پریود خودش را وارد نرم‌افزار ایرانی کند؟ هنوز هم کاربرانی داریم که می‌گویند اگر پدرم بفهمد من چنین اپی را نصب کرده‌ام، من را توبیخ می‌کند. افرادی که از ما درخواست می‌کنند حساب کاربریشان را از سیستم حذف کنیم.»
هم‌بنیان‌گذار ایمپو درباره مسئولیت‌های اجتماعی گروه خود با اشاره به اینکه فرهنگسازی در زمینه مسائل زنان کم بوده است، می‌گوید: «بعد از ۱۴۰۱ که اپ اشتراکی شده، سعی کرده‌ایم ایمپو را به کاربرانی که دسترسی و قدرت خرید کمتری دارند، رایگان عرضه کنیم به‌ویژه برای دختران زیر ۲۰ سال تا هدف آگاهی‌بخشی برای رده سنی نوجوان در مناطق مختلف کشور محقق شود.»
سجادی توضیح داد که از اواخر سال ۱۴۰۱ تصمیم گرفته‌اند ایمپو در قالب محصولی جدی در بازار حضور داشته باشد، او افزود: «روند فعالیت ایمپو از سال ۹۸ تا ۴۰۱ به ما نشان داد اگر اپلیکیشن در حوزه سلامت بخواهد تأثیرگذار و کارآمد باشد و بتواند مأموریت خود را به‌خوبی انجام دهد، باید کاربر در تعامل مستمر با اپلیکیشن باشد. این هدف با ارائه اپلیکیشن رایگان محقق نمی‌شد؛ ما به این نتیجه رسیدیم کاربر زمانی که هزینه اشتراک پرداخت می‌کند، خودش را متعهد به استفاده از قابلیت‌های ایمپو می‌کند. اینجا، کاربر متعهدانه و مسئولانه از خودش مراقبت می‌کند؛ بنابراین ایمپو را از اپ رایگان به محصول تبدیل کردیم.»
او می‌گوید: «با بررسی‌هایی که انجام دادیم، متوجه شدیم زنان در دوره قاعدگی نیاز به باور و عزت‌نفس بیشتری دارند و همین شعار موجب استقبال کاربران و رشد روزافزون ایمپو شد. درحال‌حاضر، ایمپو نزدیک به ۲ میلیون کاربر دارد. با این توضیح که ما در کشورهای مختلف ازجمله افغانستان و تاجیکستان و... کاربر داریم.»
این فعال حوزه بازار آنلاین درباره چالش‌های کاری خود توضیح می‌دهد: «کسب‌وکارهای فضای مجازی با مشکلاتی مثل فیلترینگ مواجه‌اند. دسترسی به مارکت استورهای گوگل‌پلی و اپ‌استور بسیار سخت است. در واقع برای قراردادن و به‌روزرسانی ایمپو در این برنامه‌ها با چالش‌های بزرگی روبه‌رو هستیم.»
سجادی فعال بودن فیلترشکن روی گوشی‌ها را هم از مسائلی دانست که در استفاده از اپلیکیشن اختلال ایجاد می‌کند. او تأکید می‌کند: «مشکل دیگر این است که هنوز فرهنگ غالب جامعه در برخی مناطق کشور نسبت به استفاده از اپلیکیشن‌های حوزه خودمراقبتی آماده نیست و مقابل آن مقاومت و سخت‌گیری دارند. با این توضیح که واقعیت مسئله این است هنوز بسیاری از جامعه از این دسته از اپ‌ها استفاده نمی‌کنند؛ درحال‌حاضر کل مارکت در ایران شاید ۱۰ میلیون کاربر باشد.»
او می‌گوید: «تعداد افرادی که از این اپلیکیشن‌ها استفاده می‌کنند، بسیار کم است. وقتی جمعیت زنانی که الان در دوره باروری و تجربه بحث قاعدگی هستند، به اضافه افراد یائسه، ممکن است حدود ۳۰ میلیون نفر باشد؛ بنابراین هنوز نیاز است در این زمینه فرهنگسازی شود.»
«یک زن» اپلیکیشن اختصاصی حوزه بهداشت و سلامت زنان و دختران و آموزش و آگاهی‌بخشی به آنهاست که سال ۱۳۹۷ راه‌اندازی شده است. مدیر محصول این اپلیکیشن به دیجیاتو می‌گوید: «این مجموعه اپلیکیشن مکملی با نام «جنتلمن» را طراحی و ارائه کرده تا سطح آگاهی مردان را هم در حوزه مسائل بهداشتی زنان ازجمله با دوران قاعدگی، pms و... بالا ببرد.»
«مهران اصغری» با بیان اینکه پس از ۶ سال فعالیت تعداد کاربران این اپ به بیش از یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار کاربر رسیده است، اضافه می‌کند: «به‌تازگی امکاناتی مانند تغذیه (کالری‌شمار و رژیم غذایی براساس شرایط کاربر) و تناسب اندام (تمرینات یوگا و تمرینات ورزشی) و دوره‌های آموزشی آنلاین نیز به آن اضافه شده است.»
او همچون هم‌بنیان‌گذار ایمپو به مشکلات فرهنگی و فقر آگاهی در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید: «وجود تابوهای فرهنگی و نبود آموزش‌های لازم در دوران مختلف، مانند دبیرستان، ازجمله مواردی است که وجود چنین نرم‌افزارهایی را برای ارتقای اطلاعات زنان و مردان ضروری کرده است.»
به گفته اصغری، «باوجود حجم اطلاعاتی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، همچنان بسیاری از زنان نسبت به مسائل ابتدایی خود درباره چرخه پریودی و تغییرات بدن مثل PMS را نمی‌دانند یا اطلاعات کمی درباره مسائلی مانند روش‌های جلوگیری از بارداری دارند که همین قضیه موجب ایجاد عفونت و سقط جنین‌های مکرر و ناخواسته می‌شود البته همین اپ‌ها با ارائه برخی اطلاعات و یادآوری چکاپ‌های دوره‌ای می‌توانند از پیش‌آمدن همه اینها جلوگیری کنند.»
مدیر محصول اپلیکیشن «یک زن» با اشاره به چالش‌های کاری در این حوزه، توضیح می‌دهد: «نبود حمایت‌های لازم دولتی مانند معافیت‌های مالیاتی یا اعطای تسهیلات بانکی به‌منظور توسعه و نگهداری اپلیکیشن، کاهش توان خرید کاربران به‌دلیل شرایط اقتصادی، وجود تحریم‌ها و سختی استفاده از ابزارهای آنلاین از چالش‌هایی است که با آن روبه‌رو هستیم.»
دراین‌میان، فناوری‌های جدید مثل «هوش مصنوعی و شخصی‌سازی خدمات» موضوعی است که در سال‌های اخیر دنیا به آن توجه ویژه‌ای کرده است؛ برای همین اپ‌های این حوزه نیز به سطح جدیدی از شخصی‌سازی و دقت دست یافته‌اند. این اپلیکیشن‌ها نه‌فقط چرخه قاعدگی و بارداری را ردیابی می‌کنند، بلکه با تحلیل داده‌های کاربران، توصیه‌های بهداشتی و پزشکی دقیق‌تری ارائه می‌دهند.
اصغری دراین‌باره می‌گوید: «یک زن هم مانند بسیاری از اپلیکیشن‌های دیگر ایرانی در تلاش است با به‌کارگیری سرویس‌های هوش مصنوعی، خدمات بهتر و کاربردی‌تری به کاربران خود ارائه دهد. این مورد سال جدید جزو برنامه‌های با اولویت بالای ماست.»
صحبت‌های این فعالان حوزه استارتاپ‌های سلامت زنان درحالی‌که بسیاری از کارشناسان اجتماعی می‌گویند: «مراقبت از زنان، نه‌فقط به نفع خود آنهاست که به نفع تمام جامعه و نسل‌های آینده است.» دلیلی هم که برای این سخن می‌آورند این است که زنان با ایفای نقش‌های متعدد خود در خانواده (مادر، همسر، مراقب) و جامعه (شاغل، فعال اجتماعی) به شکوفایی نسل‌های آینده و پیشرفت جامعه کمک می‌کنند.
ازاین‌رو باتوجه‌به اهمیت سالم‌ماندن زنان و تأثیر آن بر جامعه فردای ایران، هم در زمینه فرهنگسازی نیاز به برخی فعالیت‌ها وجود دارد هم فیلترینگ باید چالش اصلی کسب‌وکارهای آنلاین در نظر گرفته شود. امیدواریم حرف مسئولان درباره رفع فیلترینگ در حد حرف باقی نماند و برای همیشه این سد بزرگ از سر راه فعالان بازار آنلاین برداشته شود.
