کاهش بارندگی در ایران به یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. بررسی‌های هواشناسی نشان می‌دهد که میزان بارندگی در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته و این روند باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش ذخایر سدها و افزایش تنش آبی در بسیاری از مناطق شده است. تغییرات اقلیمی، افزایش دمای زمین و مدیریت نادرست منابع آبی از جمله عواملی هستند که به تشدید این بحران دامن زده‌اند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی تابناک؛ خطر خشکسالی ناشی از کاهش بارندگی می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای کشور به همراه داشته باشد. کاهش منابع آبی بر کشاورزی، که یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی ایران است، تأثیر مستقیم دارد و می‌تواند منجر به کاهش تولید محصولات، افزایش قیمت مواد غذایی و در نهایت آسیب به معیشت کشاورزان شود. علاوه بر این، کمبود آب آشامیدنی در برخی مناطق کشور می‌تواند باعث مهاجرت گسترده از روستاها به شهرها و تشدید مشکلات اجتماعی و اقتصادی شود.
برای مقابله با بحران خشکسالی، ضروری است که مدیریت مصرف آب در اولویت قرار گیرد. بهینه‌سازی الگوی مصرف در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی، توسعه فناوری‌های نوین آبیاری و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های استحصال آب از منابع غیرمتعارف، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش اثرات این بحران کمک کند. در کنار این موارد، سیاست‌گذاری‌های کلان برای مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز نقش مهمی در کنترل روند خشکسالی در بلندمدت خواهد داشت.
کاهش بارندگی در ایران و پیامدهای آن
صادق ضیائیان، رئیس مرکز اقلیم شناسی به خبرنگار تابناک گفت: در ماه‌های اخیر، میزان بارندگی در کشور به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است و این موضوع نگرانی‌های بسیاری را در میان کارشناسان، مسئولان و مردم ایجاد کرده است. طبق بررسی‌های انجام‌شده و گفت‌وگویی که با آقای وظیفه داشتیم، مشخص شده است که میزان کم‌بارشی در سراسر کشور حدود ۳۵ درصد برآورد می‌شود. البته این میزان در استان‌های مختلف متفاوت است، اما در مجموع، کاهش بارش‌ها یک پدیده گسترده و قابل‌تأمل است.
وی افزود: این کاهش بارندگی می‌تواند تأثیرات عمده‌ای بر منابع آبی کشور داشته باشد، به‌ویژه در مناطقی که به‌طور سنتی با کم‌آبی و خشکسالی مواجه هستند. جبران این کمبود بارش نیز بسیار دشوار به نظر می‌رسد، زیرا حجم بارش‌های موردنیاز برای بازگرداندن شرایط به وضعیت عادی بسیار زیاد است و در کوتاه‌مدت نمی‌توان انتظار بهبود شرایط را داشت.
پیش‌بینی وضعیت بارندگی در روزهای آینده
رئیس مرکز اقلیم شناسی با اشاره به بارش در برخی از استانها در روزهای آتی، اظهار کرد: بررسی نقشه‌های هواشناسی نشان می‌دهد که طی روزهای آینده، میزان بارندگی در کشور محدود خواهد بود. بر اساس آخرین پیش‌بینی‌ها، فردا انتظار بارش‌های پراکنده در استان کرمان و شمال سیستان و بلوچستان را داریم، اما پس از آن، از روز جمعه تا سه‌شنبه هفته آینده، کشور تقریباً با شرایطی بدون بارش مواجه خواهد بود.
وی ادامه داد: نخستین سامانه بارشی مؤثر پس از این وقفه، از روز سه‌شنبه آینده فعال می‌شود و عمدتاً سواحل دریای خزر و استان‌های ساحلی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. با این حال، تا آن زمان، کمبود بارش‌ها تشدید خواهد شد و این موضوع می‌تواند مشکلاتی را در زمینه منابع آبی کشور ایجاد کند.
بحران کم‌آبی و مصرف ناهماهنگ با شرایط خشکسالی
ضیائیان عنوان کرد: یکی از چالش‌های اساسی در این وضعیت، مصرف بی‌رویه آب است. متأسفانه، میزان مصرف آب در کشور متناسب با کاهش بارندگی‌ها تنظیم نشده است و الگوی مصرف عمومی تغییر قابل‌توجهی نداشته است. این مسئله باعث شده که فشار زیادی بر منابع آبی کشور وارد شود.
وی ادامه داد: در شرایطی که میزان بارندگی کاهش یافته، انتظار می‌رفت که مصرف آب نیز کاهش یابد و با میزان منابع آبی موجود متناسب شود. اما چنین اتفاقی نیفتاده است. مردم و بخش‌های صنعتی و کشاورزی همچنان به مصرف بالای آب ادامه می‌دهند، بدون آنکه تدابیر لازم برای مدیریت مصرف اتخاذ شود. این موضوع به‌ویژه در مناطق شهری و کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد، اصفهان و شیراز می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. با ادامه این روند، احتمال بروز مشکلات جدی‌تر در فصل بهار و تابستان افزایش خواهد یافت. کارشناسان وزارت نیرو نیز در این زمینه هشدار داده‌اند که در صورت عدم مدیریت صحیح منابع آبی، کشور در ماه‌های آینده با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد شد.
علل کاهش بارش و نقش تغییر اقلیم
ضیائیان در پاسخ به این سؤال که چرا در سال‌های اخیر با چنین کاهش بارندگی و خشکسالی مواجه شده‌ایم، بیان کرد: واقعیت این است که سرزمین ایران در طول هزاران سال، همواره با دوره‌هایی از خشکسالی روبه‌رو بوده است. مطالعه منابع تاریخی نشان می‌دهد که در گذشته نیز چنین پدیده‌هایی رخ داده و کشورهایی در منطقه خاورمیانه شرایط مشابهی را تجربه کرده‌اند.
وی ادامه داد: اما در دهه‌های اخیر، تغییرات اقلیمی باعث افزایش تعداد سال‌های خشک نسبت به گذشته شده است. پدیده تغییر اقلیم، که ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی است، موجب تغییر در الگوی بارندگی شده است. این تغییرات باعث شده که در برخی نقاط، بارندگی‌ها شدید و رگباری شود و در مدت کوتاهی رخ دهد، در حالی که در گذشته این بارش‌ها طی چندین روز به‌آرامی توزیع می‌شدند.
رئیس مرکز اقلیم شناسی با اشاره به تغییرات اقلیمی بیان کرد: این تغییرات دو پیامد مهم دارند؛ در سال‌های اخیر، مشاهده شده است که تعداد سال‌های خشک افزایش یافته و بارش‌ها به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده‌اند. این روند نشان‌دهنده تأثیر مستقیم تغییرات اقلیمی بر وضعیت بارندگی در کشور است. در همان سال‌هایی که خشکسالی حاکم است، شاهد وقوع سیلاب‌های ناگهانی و شدید نیز هستیم. دلیل این امر آن است که بارش‌هایی که قبلاً به‌صورت تدریجی و ملایم رخ می‌دادند، اکنون در بازه‌های زمانی کوتاه و با شدت زیاد اتفاق می‌افتند. این موضوع نه‌تنها مشکل کم‌آبی را حل نمی‌کند، بلکه باعث تخریب زیرساخت‌ها، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و خسارات جانی و مالی نیز می‌شود.
کاهش منابع آب آشامیدنی
وی افزود: کاهش بارندگی و افزایش دوره‌های خشکسالی، پیامدهای متعددی بر بخش‌های مختلف کشور خواهد داشت. برخی از این پیامدها عبارت‌اند از: با کاهش بارندگی‌ها، منابع آب زیرزمینی و سدهای کشور با افت شدید مواجه خواهند شد. این مسئله می‌تواند تأمین آب آشامیدنی شهرها و روستاها را با مشکل جدی مواجه کند. کشاورزی یکی از بخش‌هایی است که بیشترین وابستگی را به منابع آبی دارد. کاهش بارندگی‌ها می‌تواند منجر به کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش قیمت مواد غذایی و آسیب به معیشت کشاورزان شود.
ضیائیان تذکر داد: کمبود بارندگی باعث خشکی خاک و افزایش پدیده گرد و غبار در مناطق مختلف کشور می‌شود. این امر می‌تواند مشکلات تنفسی و سلامتی برای مردم ایجاد کند و کیفیت زندگی را کاهش دهد. بسیاری از نیروگاه‌های کشور به سدها وابسته هستند و کاهش سطح آب این سدها می‌تواند تولید برق را کاهش داده و مشکلاتی در تأمین انرژی کشور ایجاد کند. با توجه به شرایط موجود، لازم است که اقدامات جدی برای مدیریت بحران کم‌آبی انجام شود.
پیش به سوی مدیریت مصرف آب
وی ادامه داد: اصلاح الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف، از جمله مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی، می‌تواند کمک بزرگی به کاهش فشار بر منابع آبی کند. فرهنگ‌سازی در این زمینه نیز نقش بسیار مهمی دارد.
رئیس مرکز اقلیم شناسی کشور در نهایت خاطر نشان کرد: استفاده از روش‌های نوین آبیاری، مانند آبیاری قطره‌ای و هوشمند، می‌تواند میزان هدررفت آب در بخش کشاورزی را کاهش دهد. جلوگیری از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و اجرای طرح‌های تغذیه مصنوعی می‌تواند در حفظ این منابع مؤثر باشد. ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره‌سازی آب و جلوگیری از هدررفت آن می‌تواند در مدیریت منابع آبی کشور نقش مهمی ایفا کند. اجرای برنامه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تغییرات اقلیمی می‌تواند در بلندمدت به کاهش اثرات خشکسالی کمک کند.
