جنوب صحرای آفریقا به‌سرعت در حال شهرنشینی است و در این زمینه از تمام قاره‌های دیگر پیشی گرفته است. انتظار می‌رود جمعیت شهری این منطقه تا سال ۲۰۳۰ به ۶۰۰ میلیون نفر و تا سال ۲۰۳۵ به ۸۷۰ میلیون نفر برسد، بااین‌حال شهرهای آفریقایی برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی مرتبط با شهرنشینی، فعالانه به استقبال پایداری می‌روند.
به گزارش ایمنا، گذار شهری قریب‌الوقوع آفریقا چالش‌های زیادی را به همراه دارد که با مشکلات اجتماعی-اقتصادی و زیست‌محیطی بسیاری همراه است. سکونت صدها میلیون نفر در مناطق شهری، بر منابع و اکوسیستم‌های این قاره تأثیر می‌گذارد، بنابراین اتخاذ شیوه‌های پایدار و زیست‌محیطی برای کشورهای آفریقایی ضروری است تا شهرهایی فراگیر، انعطاف‌پذیر و دوستدار محیط زیست ایجاد کنند.
واحد اطلاعات اکونومیست، در سال ۲۰۱۱ شاخص شهرهای سبز زیمنس در آفریقا را راه‌اندازی کرد که مطالعه‌ای موردی بر پایه ارزیابی پایداری ۱۵ شهر آفریقایی است که تلاش‌های آن‌ها را بر اساس هشت معیار زیست‌محیطی «کاربری زمین»، «حمل‌ونقل»، «مدیریت پسماند»، «مدیریت آب»، «سرویس‌های بهداشتی»، «کیفیت هوا»، «حاکمیت محیطی»، «انرژی» و «انتشار کربن‌دی‌اکسید» بررسی می‌کند.
نتایج نشان می‌دهد که هیچ شهری حداکثر امتیاز «بسیار بالاتر از میانگین» را کسب نکرده است، بااین‌حال ۶ از ۱۵ شهر مورد ارزیابی، به نمرات بالاتر از میانگین و پنج شهر دیگر به امتیاز متوسط دست پیدا کردند. این امتیازات تلاش‌ها و توانایی‌های بعضی شهرهای آفریقایی برای حرکت به سمت پایداری را برجسته می‌کند و از سوی دیگر نشان می‌دهد حتی سبزترین شهرهای آفریقا نیز می‌توانند عملکرد خود را بهبود بخشند.
مطالعه حاضر بر اساس نمونه کوچکی از شهرهای سبز آفریقاست که نشان می‌دهد تعداد کل شهرهای پایدار در این قاره به‌نسبت کم است و بیشتر شهرهایی که بیشترین امتیاز را دارند در آفریقای جنوبی و شمال آفریقا قرار دارند، البته آکرا، پایتخت غنا تنها استثنا در جنوب صحرای آفریقاست.
شرکت مشاوره و مهندسی جهانی آرکادیس به‌طور دوره‌ای رتبه‌بندی بهترین شهرهای پایدار در جهان را منتشر می‌کند. روش‌شناسی این شرکت، فراتر از حفاظت از محیط زیست و بهره‌وری انرژی، دیدگاهی جامع از پایداری شهری دارد و شاخص شهرهای پایدار آن ۳۲ معیار اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی را در سه رکن اصلی کیفیت زندگی، محیط زیست و سود اقتصادی ادغام می‌کند.
۶ کلان‌شهر آفریقایی به دلیل تلاش‌های خود در زمینه تنوع زیستی و نوآوری‌های فناوری در این رتبه‌بندی برجسته، بااین‌حال با چالش‌های تردد، نابرابری درآمد و آلودگی هوا روبه‌رو هستند که رتبه آن‌ها را به جایگاه‌های پایینی لیست تنزل می‌دهد.
بر اساس شاخص شهرهای پایدار مؤسسه آرکادیس ۲۰۲۲، قاهره در رتبه هشتادوششم پایداری در جهان قرار دارد. این کلان‌شهر که سبزترین شهر آفریقا محسوب می‌شود، شبکه حمل‌ونقل عمومی قوی دارد و مصرف سرانه انرژی آن تنها ۱.۶ مگاوات ساعت در سال است (میانگین جهانی ۳.۱ مگاوات ساعت است) و انرژی برق‌آبی حدود ۲۰ درصد از عرضه برق آن را تشکیل می‌دهد.
آفریقای جنوبی دارای بیشترین تعداد شهرهای سبز در قاره آفریقاست. کیپ‌تاون رتبه دوم آفریقا و رتبه هشتادونهم جهان را دارد. این شهر دارای ذخایر طبیعی وسیع، خط ساحلی جذاب و سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد است. ژوهانسبورگ نیز در این فهرست قرار دارد و در رتبه نودوهفتم جهانی را به خود اختصاص داده است.
نایروبی که به‌عنوان پایتخت سافاری جهان نیز شناخته می‌شود، در رتبه نودوششم جهانی قرار دارد. این شهر سبز به‌دلیل تلاش‌های پایداری خود و استفاده ۷۰ درصدی از انرژی‌های تجدید پذیر شناخته شده است. در سال ۲۰۲۰، نایروبی در فهرست شهرهای سبز تورلین (Tourlane) در رتبه ۱۴ از ۴۰ قرار گرفت. پایتخت کنیا میزبان نخستین اجلاس آب‌وهوایی آفریقا نیز بود که از چهارم تا ششم سپتامبر ۲۰۲۳ برگزار شد.
لاگوس، پایتخت اقتصادی نیجریه، رتبه نودونهم را در شاخص شهرهای پایدار آرکادیس ۲۰۲۲ دارد و کینشاسا، پایتخت جمهوری دموکراتیک کنگو در این رده‌بندی جایگاه آخر را به خود اختصاص داده است. این شهر به دلیل قابلیت اتصال و اشتغال متمایز است و به‌رغم اینکه در انتهای رتبه‌بندی جهانی ۱۰۰ شهر سبز قرار دارد، به‌عنوان یک مکان مناسب برای پروژه‌های تجاری، مالی و حمل‌ونقل سبز مطرح است.
رشد شهری در آفریقا موجب افزایش تقاضا برای زیرساخت‌ها و انرژی، همچنین تولید زباله‌های بیشتر می‌شود، اما پایداری به‌عنوان یک راه‌حل کلیدی برای این چالش‌ها در حال ظهور است. الهام گرفتن از سبزترین شهرهای این قاره می‌تواند به‌عنوان الگوی حرکت به سمت پایداری طی یک گذار تدریجی و ایمن باشد.
پایداری حول‌محور گذار انرژی، کاهش انتشار کربن و امنیت آب می‌چرخد. برای ساختن یک کلان‌شهر پایدار، تمرکز بر انرژی‌های تجدید پذیر، بازیافت، گسترش و حفظ فضاهای سبز ضروری است. احیای جنگل نه‌تنها کربن را جذب می‌کند، بلکه تولید مواد غذایی پایدار را نیز ارتقا می‌دهد. هنگامی که استقلال انرژی سبز به دست آید، توجهات به حمل‌ونقل عمومی سبز و مسکن پایدار معطوف می‌شود.
بسیاری از کشورهای آفریقایی از جمله سیشل و موریس به گردشگری وابسته هستند که این امر اقتصاد آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند. ترویج گردشگری مسئولانه برای ساختن شهرهای سبز و پایدار در آفریقا ضروری است. به‌طور حتم کاهش اثرات منفی بر محیط زیست در اولویت گردشگری مسئولانه قرار دارد.
هدف این سیاست کاهش ردپای کربن، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و تشویق کسب‌وکارهای گردشگری به‌سمت به حداقل رساندن آلودگی و حفظ تنوع زیستی است. در کیپ‌تاون، این رویکرد در حال حاضر به ثمر نشسته و این شهر برای دو سال متوالی عنوان «بهترین مقصد گردشگری آفریقا» را به دست آورده است.
علاوه‌بر این، شهرداری‌های آفریقا موظف به تدوین طرح‌های شهری شامل برنامه‌ریزی جامع راه‌ها برای بهبود کیفیت هوا هستند و باید با در نظر گرفتن نیازهای عابرین پیاده و دوچرخه‌سواران، استانداردهای طراحی جاده کارآمد ایجاد کنند. این رویکرد همچنین شامل پیشرفت‌هایی با استفاده ترکیبی است که استفاده از حمل‌ونقل غیر موتوری را تشویق می‌کند.
بر اساس داده‌های ۹۱۱ شهر در ۱۱۴ کشور در سال ۲۰۲۰، میانگین نسبت مساحت شهری جهان که به خیابان‌ها و فضاهای باز عمومی اختصاص دارد، حدود ۱۶ درصد است که بسیار کمتر از میزان توصیه‌شده ۳۰ درصدی سازمان ملل متحد-هبیتات برای جاده‌ها و ۱۰ تا ۱۵ درصد اضافی برای فضاهای باز عمومی است.
رواندا با هدف استقرار ۳۵ درصدی جمعیت خود در شهرها تا پایان سال ۲۰۲۴، فعالانه به پایداری شهری متعهد شد. این کشور که در زمینه انرژی‌های تجدید پذیر پیشرو است، انرژی خورشیدی، برق‌آبی، بیوگاز و انرژی زمین گرمایی را برای افزایش امنیت انرژی و کاهش ردپای کربن خود ترویج می‌کند. با افزایش دسترسی به برق از ۱۰ به ۶۰ درصد بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، این کشور هدف خود را تأمین حداقل ۴۸ درصد برق خود از منابع تجدید پذیر تا سال ۲۰۲۴ قرار داده بود.
رواندا در حال ساخت نخستین شهر سبز قاره آفریقا، پروژه شهر سبز کیگالی به مساحت ۶۰۰ هکتار با هدف کربن‌خنثی شدن تا سال ۲۰۵۰ است. انتظار می‌رود این پروژه برای حدود ۱۵۰ هزار نفر ۳۰ هزار خانه و ۱۶ هزار شغل مفید ایجاد کند. پایتخت رواندا همچنین انرژی‌های تجدید پذیر، حمل‌ونقل پایدار، مدیریت زباله، حفاظت از آب، حفاظت از تنوع زیستی و حکمرانی سبز را پیشنهاد می‌کند.
