همشهری آنلاین - گروه سیاسی: در تاریخ روابط پرتنش ایران و ایالات متحده، ارسال نامه از سوی روسای جمهور آمریکا به مقامات ایرانی، به‌ویژه درباره برنامه هسته‌ای، یکی از ابزارهای دیپلماتیک بوده که گاه علنی و گاه محرمانه انجام شده است. نامه‌هایی که از سوی دونالد ترامپ و باراک اوباما روسای جمهور فعلی و پیشین آمریکا به رهبران ایران، از جمله آیت‌الله خامنه‌ای، ارسال شده‌اند از نظر رسمی و غیررسمی بودن، علنی یا محرمانه بودن، شرایط ارسال و نوع پاسخ ایران تفاوت‌های حائز اهمیتی داشته‌اند.
نامه‌های باراک اوباما به ایران
باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در دوره ریاست‌جمهوری خود (۲۰۰۹-۲۰۱۷) حداقل ۴ نامه به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، ارسال کرد. این نامه‌ها عمدتا در راستای تلاش برای کاهش تنش‌ها و پیشبرد مذاکرات هسته‌ای بود که نهایتا به توافق جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ منجر شد.
رسمی یا غیررسمی: این نامه‌ها به‌صورت رسمی و از کانال‌های دیپلماتیک ارسال شدند، اما محتوای آن‌ها غیررسمی و محرمانه بود. اوباما این مکاتبات را از طریق واسطه‌هایی مانند سوئیس (حافظ منافع آمریکا در ایران) یا دیگر کشورهای میانجی ارسال کرد.
علنی یا محرمانه: اوباما برخلاف ترامپ، این نامه‌ها را علنا اعلام نکرد. محرمانه بودن این مکاتبات بخشی از استراتژی او برای ایجاد فضایی آرام برای مذاکرات بود. تنها پس از افشاگری‌ها در سال ۲۰۱۴ توسط مقامات ایرانی و رسانه‌های غربی، وجود این نامه‌ها تایید شد.
اولین نامه در سال ۲۰۰۹، اندکی پس از آغاز ریاست‌جمهوری اوباما، ارسال شد و هدفش اعلام آمادگی برای گفت‌وگو بود، مشروط به اینکه ایران جدیت خود را در توقف برنامه هسته‌ای نشان دهد. نامه دوم در سال ۲۰۱۲، در بحبوحه تحریم‌های شدید، ارسال شد و بر همکاری در مسائل منطقه‌ای و هسته‌ای تاکید داشت. ۲ نامه دیگر نیز در سال‌های بعد، به‌ویژه در جریان مذاکرات برجام، ارسال شدند.
پاسخ ایران به این نامه‌ها مستقیم نبود و بیشتر تلویحی ارائه شد. در سال ۲۰۱۳، حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، تایید کرد که به نامه‌های اوباما پاسخ داده شده، اما جزئیات آن اعلام نشد. آیت‌الله خامنه‌ای نیز در سخنرانی‌های عمومی، به‌طور غیرمستقیم به این مکاتبات اشاره کرد و آن‌ها را نشانه ضعف آمریکا دانست، بدون اینکه پاسخ رسمی و مکتوب ارائه دهد. پاسخ عملی ایران در قالب ادامه مذاکرات هسته‌ای در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ نمود یافت.
نامه دونالد ترامپ به ایران
دونالد ترامپ، که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۷-۲۰۲۱) از برجام خارج شد و در دوره دوم (از ژانویه ۲۰۲۵) دوباره به قدرت بازگشت، رویکرد متفاوتی در قبال ایران اتخاذ کرد. او در مارس ۲۰۲۵ اعلام کرد که نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای ارسال کرده است.
رسمی یا غیررسمی: نامه ترامپ به‌صورت رسمی از طریق انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات متحده عربی، در ۱۲ مارس ۲۰۲۵ به عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تحویل داده شد. این روش نشان‌دهنده استفاده از یک کانال دیپلماتیک رسمی است، هرچند واسطه‌گری امارات به‌جای یک کشور سنتی مانند سوئیس یا عمان، غیرمعمول بود.
علنی یا محرمانه: برخلاف اوباما، ترامپ ارسال این نامه را علناً اعلام کرد. او در مصاحبه با فاکس بیزینس در ۷ مارس ۲۰۲۵ گفت: «من به خامنه‌ای نامه نوشتم و گفتم امیدوارم مذاکره کنید، چون برای ایران بهتر است.» این صراحت بخشی از استراتژی فشار حداکثری او بود که تهدید نظامی را با دعوت به مذاکره ترکیب می‌کرد.
شرایط ارسال: این نامه در شرایطی ارسال شد که ایران غنی‌سازی اورانیوم را به سطح نزدیک به تسلیحاتی رسانده بود و تنش‌ها با غرب بالا گرفته بود. همزمان، چین برنامه‌ریزی برای نشستی با ایران و روسیه در پکن را اعلام کرده بود و شورای امنیت سازمان ملل نیز فشارها را افزایش داده بود. ترامپ در این نامه خواستار مذاکره برای توقف برنامه هسته‌ای شد و هشدار داد که در صورت رد پیشنهاد، گزینه نظامی روی میز است.
در یکی از نامه‌های ارسالی معروف، شینزو آبه، نخست‌وزیر وقت ژاپن، در ژوئن ۲۰۱۹ طی سفری به تهران، پیامی از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی، منتقل کرد که هدف آن کاهش تنش‌ها پس از خروج آمریکا از برجام و حملات به نفتکش‌ها در خلیج عمان بود؛ این پیام از طریق کانال دیپلماتیک رسمی و به‌صورت علنی اعلام شد، اما به‌جای نامه‌ای مکتوب و امضاشده، پاسخ به‌صورت شفاهی و اظهارات صریح و مستقیم رهبر ایران مواجه شد، به‌گونه‌ای که ایشان اظهار داشتند: «ترامپ را شایسته تبادل پیام نمی‌دانم و پاسخی برای او ندارم».
رهبر انقلاب اخیرا در دیدار با مقامات، بدون نام بردن از آمریکا، گفت: «دولت‌های قلدر مذاکره را برای تحمیل خواسته‌هایشان می‌خواهند و ایران آن را نمی‌پذیرد.»
جو بایدن رئیس‌جمهور سابق آمریکا از شیوه ارسال پیام محرمانه استفاده می‌کرد. او در ژانویه ۲۰۲۴، بایدن در یک پیام خصوصی به ایران از طریق قطر هشدار داد که حملات حوثی‌ها به کشتی‌ها در دریای سرخ متوقف شود ولی این یک نامه مستقیم به رهبری ایران نبود. همچنین در سپتامبر ۲۰۲۳، وقتی ۵ آمریکایی از ایران آزاد شدند، بایدن بیانیه‌ای داد و از ایران خواست حمایت از تروریسم را کنار بگذارد، اما باز هم این پیام یک مکتوب شخصی نبود.
مقایسه رویکرد اوباما و ترامپ
صراحت در اعلام: بزرگ‌ترین تفاوت در رویکرد علنی ترامپ و محرمانه اوباماست. اوباما ارسال نامه‌ها را پنهان کرد تا فضایی برای اعتمادسازی ایجاد کند، در حالی که ترامپ با اعلام عمومی، قصد داشت فشار روانی و دیپلماتیک را بر ایران افزایش دهد. این تفاوت ریشه در استراتژی‌هایشان دارد: اوباما به دنبال تعامل بود، اما ترامپ ترکیبی از تهدید و دعوت را پیش گرفت.
رسمی یا غیررسمی: هر دو از کانال‌های رسمی استفاده کردند، ولی اوباما محرمانگی را حفظ کرد، در حالی که واسطه‌گری امارات در مورد ترامپ، همراه با اعلام عمومی، جنبه غیرمتعارفی به آن داد.
شرایط ارسال: نامه‌های اوباما در شرایطی ارسال شد که آمریکا هنوز در چارچوب دیپلماسی چندجانبه عمل می‌کرد، اما نامه ترامپ در فضایی از تقابل شدید، تحریم‌های حداکثری و تهدید نظامی ارسال شد.
پاسخ ایران: پاسخ ایران به اوباما بیشتر تلویحی و از طریق مذاکرات عملی بود، اما به ترامپ هم تلویحی (سخنان خامنه‌ای) و هم مستقیم (اظهارات عراقچی) بود. این تفاوت شاید به‌دلیل صراحت بیشتر تهدیدات ترامپ باشد که ایران را وادار به واکنش سریع‌تر کرد.
