در آستانه نوروز ۱۴۰۴، دیجیاتو نظر چند مدیر ارشد و کلیدی اقتصاد دیجیتال ایران را درباره اتفاقات سال ۱۴۰۳ و پیش‌بینی‌شان از سال پیش‌ رو پرسیده است. 

«محمد خلج»، مدیرعامل «اسنپ»، در پاسخ به پرسش‌های دیجیاتو «افزایش تمرکز استارتاپ‌ها بر بهره‌وری و بهینه‌سازی مدل‌های کسب‌وکار» را از ویژگی بارز این اکوسیستم در سال ۱۴۰۳ می‌داند و برای سال پیش رو به کارآفرینان استارتاپی پیشنهاد می‌کند: «چابک بمانید و به تغییرات سریع پاسخ دهید. همچنین تمرکز بر نوآوری و تجربه مشتری می‌تواند عاملی کلیدی در ایجاد تمایز باشد.»

• به نظر شما مهم‌ترین چالش‌های کسب‌وکارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و اکوسیستم استارتاپی کشور در سال ۱۴۰۳ چه بوده است؟

سال ۱۴۰۳ برای اکوسیستم استارتاپی ایران سالی پر از تغییروتحول بود. از یک طرف، رشد برخی حوزه‌های فناوری مانند هوش مصنوعی، فین‌تک، تجارت الکترونیک و پذیرش استارتاپ‌ها در بورس فرصت‌های جدیدی برای نوآوری و توسعه ایجاد کرد. از طرف دیگر، چالش‌های اقتصادی، تغییرات در فضای سرمایه‌گذاری و برخی محدودیت‌های زیرساختی و اینترنتی، مهاجرت نخبگان و بنیان‌گذاران و نیروهای کلیدی، موانع قانونی و مقررات دست‌وپا گیر باعث شدند بسیاری از استارتاپ‌ها در مسیر خود تجدیدنظر کنند.

یکی از ویژگی‌های بارز این سال، افزایش تمرکز استارتاپ‌ها بر بهره‌وری و بهینه‌سازی مدل‌های کسب‌وکار بود. بسیاری از شرکت‌های نوپا به‌جای رشد سریع، به‌سمت پایداری و ایجاد ارزش بلندمدت برای کاربران حرکت کردند. همچنین شاهد تغییر مدل‌های تأمین مالی بودیم؛ جذب سرمایه سخت‌تر شد اما برخی کسب‌وکارها توانستند از مسیرهای جایگزین مانند درآمدزایی مستقیم و همکاری‌های استراتژیک استفاده کنند.

درکل، سال ۱۴۰۳ ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌ها بود و استارتاپ‌هایی که چابک‌تر و منعطف‌تر عمل کردند، توانستند مسیر رشد خود را حفظ کنند.

• سال ۱۴۰۳ دیدیم که بازیگران باسابقه‌تر اکوسیستم به رشد و تنوع‌بخشی خدمات خود ادامه دادند و تغییراتی در فضای سرمایه‌گذاری نیز رخ داد (برای مثال، خروج برخی سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی از کسب‌وکارها و ورود برخی بازیگران سنتی به این فضا). به نظر شما، این تحولات چه اثری بر اکوسیستم گذاشته است؟

سال ۱۴۰۳ شاهد تغییرات بزرگی در بخش سرمایه‌گذاری بودیم. خروج برخی سرمایه‌گذاران خارجی و حتی داخلی، در کنار ورود برخی بازیگران سنتی باعث شد مدل تأمین مالی استارتاپ‌ها تغییر کند. این تحول 2 اثر مهم داشت:

اول، سخت‌تر شدن دسترسی به سرمایه جسورانه که باعث شد بسیاری از استارتاپ‌ها روی مدل‌های درآمدزایی پایدارتر تمرکز کنند و بیشتر به‌سمت سودآوری بروند تا رشد سریع.

دوم، ورود بازیگران سنتی به این فضا که برخی فرصت‌های جدید برای همکاری‌های B2B ایجاد کرد درعین‌حال نگرانی‌هایی درباره هم‌راستایی فرهنگ استارتاپی و مدل‌های سنتی سرمایه‌گذاری نیز به وجود آورد.

• با نگاه به آینده نزدیک، پیش‌بینی شما از مسیر اکوسیستم استارتاپی ایران در سال پیش‌ رو چیست؟ باتوجه‌به روندهای فعلی و احتمالات پیش‌رو –از وضعیت اقتصادی (نظیر ادامه تورم و نوسان ارز یا بهبود نسبی آن) و شرایط بین‌المللی گرفته تا توسعه هوش مصنوعی– چه سناریوهایی برای استارتاپ‌های ایرانی در سال آینده متصورید؟ کدام حوزه‌های کسب‌وکار یا فناوری پتانسیل رشد بیشتری خواهند داشت و فکر می‌کنید چه چالش‌های جدیدی ممکن است ظهور کنند؟ 

باتوجه‌به شرایط فعلی، چند سناریو برای آینده اکوسیستم استارتاپی ایران محتمل است:

● رشد در حوزه‌های خاص: هوش مصنوعی و پردازش داده، خدمات مالی دیجیتال (فین‌تک)، رگ تک (Reg Tech) یا فناوری‌های نظارتی، سلامت دیجیتال و تجارت الکترونیک از حوزه‌هایی هستند که پتانسیل رشد بالایی دارند.

● تغییر در مدل‌های درآمدی: به‌دلیل کاهش دسترسی به سرمایه‌گذاری جسورانه، بسیاری از استارتاپ‌ها باید سریع‌تر به نقطه سودآوری برسند و ممکن است به‌سمت مدل‌های درآمدی پایدارتر مثل فروش اشتراک (Subscription) و B2B حرکت کنند.

● چالش‌های زیرساختی و بین‌المللی: ادامه محدودیت‌های اینترنت و دسترسی به سرویس‌های بین‌المللی چالش‌برانگیز خواهد بود اما ممکن است برخی بازیگران داخلی تلاش کنند جایگزین‌های داخلی برای این سرویس‌ها ایجاد کنند.

● چالش‌های حقوقی و نظارتی بیشتر و جدید: افزایش محدودیت‌های بیشتر و وضع قوانین محدود‌کننده در سال آینده (مانند حوزه پرداخت، رمزارزها، فروش طلا و...)

● چالش تأمین سخت‌افزار و منابع فنی موردنیاز 

• به نظر شما، در سال آینده مهم‌ترین تهدیدات برای اکوسیستم چه خواهد بود؟

● نبود قطعیت اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی: ادامه تورم و نوسانات نرخ ارز هزینه‌های عملیاتی استارتاپ‌ها را افزایش خواهد داد.

● چالش‌های نظارتی و فضای کسب‌وکار: تغییرات غیرمنتظره در قوانین و مقررات می‌تواند برنامه‌ریزی بلندمدت استارتاپ‌ها را دشوار و ریسک‌های جدیدی ایجاد کند.

● خروج استعدادها از کشور: مهاجرت نیروهای متخصص تهدیدی جدی برای توسعه تکنولوژی و نوآوری در ایران است.

● دسترسی به فناوری‌های جهانی و ابزارهای دیجیتال: تحریم‌ها و محدودیت‌های دسترسی به ابزارهای بین‌المللی (مانند سرویس‌های ابری، درگاه‌های پرداخت جهانی و پلتفرم‌های تبلیغاتی) چالش‌های بزرگی برای استارتاپ‌های ایرانی ایجاد می‌کند.

● مشکلات تأمین مالی و کمبود نقدینگی و کاهش سرمایه‌گذاری خطرپذیر

● تأمین مشکل سخت‌افزار و افزایش هزینه‌های تأمین آنها

• اگر بخواهید براساس درس‌های سال گذشته توصیه‌ای کاربردی برای سال آینده به کارآفرینان استارتاپی بکنید، آن توصیه چیست؟

انعطاف‌پذیری و تمرکز بر مزیت رقابتی! در شرایطی که تغییرات اقتصادی و تکنولوژیک با سرعت بالایی رخ می‌دهند، مهم‌ترین توصیه این است که چابک بمانید و به تغییرات سریع پاسخ دهید. استارتاپ‌هایی که می‌توانند مدل‌های کسب‌وکار خود را متناسب با شرایط بازار و نیازهای جدید کاربران تنظیم کنند، شانس بیشتری برای رشد و ماندگاری دارند.

همچنین تمرکز بر نوآوری و تجربه مشتری می‌تواند عاملی کلیدی در ایجاد تمایز باشد. استارتاپ‌ها نباید صرفاً دنبال کاهش هزینه‌ها باشند، بلکه باید دنبال خلق ارزش واقعی برای کاربران خود باشند؛ چه از طریق بهبود محصول، تجربه کاربری یا ایجاد اکوسیستم خدماتی کامل‌تر. همکاری‌های استراتژیک با سایر بازیگران اکوسیستم و استفاده از فناوری‌های جدید مثل هوش مصنوعی نیز می‌تواند به رشد و بقای آنها کمک کند.

درنهایت، مهم است که کارآفرینان روی ساختن تیم‌های قوی و فرهنگ سازمانی سالم تمرکز کنند؛ زیرا در شرایط سخت، تیم خوب می‌تواند تفاوت شکست و موفقیت باشد.