آیین ملاقه‌دوز یا ملاقه‌زنی یکی از سنت‌های قدیمی و جذاب درگز است که به ویژه در آستانه نوروز، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. این مراسم که شباهت زیادی به قاشق‌زنی در چهارشنبه‌سوری دارد، در گذشته در برخی مناطق خراسان، از جمله درگز و روستاهای اطراف آن، برگزار می‌شد و نمادی از همبستگی اجتماعی و آرزوی برکت برای سال جدید به شمار می‌رفت.
به گزارش ایسنا، علی‌اکبر خلیلی پژوهشگر فرهنگ‌عامه در همین خصوص گفت: آیین ملاقه‌دوز ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم مردمان خراسان دارد. این آیین به نوعی نماد از دوستی، محبت و اتحاد در بین افراد جامعه است.
وی اظهار کرد: در گذشته، این مراسم به ویژه در شب‌های پایانی سال و نزدیک به نوروز برگزار می‌شد و مردم با شور و شوق فراوان در آن شرکت می‌کردند.
این پژوهشگر فرهنگ‌عامه خاطرنشان کرد: هدف از برگزاری این آیین، ایجاد فضایی شاد و مملو از امید و آرزو برای سال جدید بود. در واقع، این مراسم نمادی از پیوند میان نسل‌ها و زنده نگه داشتن فرهنگ و سنت‌های کهن به حساب می‌آید.
وی در خصوص شیوه اجرای مراسم گفت: مراسم ملاقه‌دوز به صورت جمعی برگزار می‌شود و شرکت کنندگان عمدتاً شامل کودکان و نوجوانان هستند. در آغاز مراسم، شرکت‌کنندگان چادری بر سر می‌انداختند تا هویت خود را پنهان کنند، این کار به آن‌ها اجازه می‌داد تا با روحیه‌ای شاد و بدون نگرانی از شناخته شدن، به اجرای مراسم بپردازند.
خلیلی افزود: بعد از آماده شدن، گروه به محلی می‌رفتند که قرار بود مراسم در آنجا برگزار شود، سپس با استفاده از یک ملاقه فلزی، به یک ظرف مسی، کاسه یا قابلمه ضربه می‌زدند تا صدایی جذاب و دلنشین تولید کنند. این صدا نمادی از خوش‌آمدگویی و خوشحالی بود. این صدا به نوعی دعوت به شادی و خوشبختی برای سال جدید بود.
پس از ایجاد صدا، گروه به خانه‌های همسایگان، اقوام و بزرگ‌ترهای محل می‌رفتند و با زدن ملاقه به در یا ظرفی که همراه داشتند، حضور خود را اعلام می‌کردند. این عمل به نوعی دعوت به شادی و خوشبختی برای سال جدید بود. از آنجا که این مراسم به صورت ناشناس انجام می‌شد، هیجان و جذابیت بیشتری برای شرکت‌کنندگان داشت.
وی گفت: زمانی که صاحب‌خانه متوجه حضور این گروه می‌شد، معمولاً با خوشرویی از آن‌ها استقبال می‌کرد و خوراکی‌هایی مانند نقل، آجیل، خرما، تخم‌مرغ، شیرینی محلی و گاهی پول خرد به آن‌ها می‌داد. این هدایا نماد محبت و سخاوت صاحب‌خانه بود و به نوعی نشان‌دهنده آرزوی خیر و برکت برای سال جدید بود.
این پژوهشگر فرهنگ‌عامه خاطرنشان کرد: این هدایا نه تنها نشانی از احترام و محبت به مهمانان بود، بلکه به نوعی تأکید بر اتحاد و همبستگی اجتماعی نیز به شمار می‌رفت.
وی گفت: در بسیاری از موارد، این افراد بدون اینکه صحبت کنند، هدایا را دریافت کرده و به خانه بعدی می‌رفتند تا هویتشان همچنان پنهان بماند. این سکوت و ناشناسی به مراسم جنبه‌ای مرموز و جذاب می‌بخشید و همواره شرکت‌کنندگان را به هیجان می‌آورد.
خلیلی ادامه داد: آیین ملاقه‌دوز نه تنها یک مراسم شاد و مفرح است، بلکه به عنوان یک نماد از همبستگی اجتماعی و پیوندهای خانوادگی و محلی نیز شناخته می‌شود. این سنت به تقویت روابط میان افراد جامعه کمک و احساس تعلق به یک گروه را در بین شرکت‌کنندگان تقویت می‌کند.
وی تصریح کرد: مراسم ملاقه‌دوز، فرصتی برای ارتقاء تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباطات جدید در جامعه است. در واقع، این آیین به نوعی به تجدید پیوندهای اجتماعی و تقویت روابط میان افراد کمک می‌کند و فرصتی برای ایجاد دوستی‌های جدید فراهم می‌آورد.
این پژوهشگر فرهنگ‌عامه ادامه داد: با تغییر سبک زندگی و گسترش شهرنشینی، مراسم ملاقه‌دوز در بسیاری از مناطق به تدریج در حال فراموشی است.
وی گفت: گرچه زندگی مدرن و مشغله‌های روزمره باعث شده‌اند که بسیاری از سنت‌های فرهنگی و آیینی کمرنگ شوند اما با این حال، هنوز هم در برخی روستاهای اطراف درگز، این آیین به صورت محدود و با شور و شوق خاصی برگزار می‌شود.
خلیلی افزود: این امر نشان‌دهنده اهمیت و ارزش این سنت در زندگی اجتماعی مردم این منطقه است. همچنین، برگزاری این مراسم در این روستاها به نوعی باعث حفظ هویت فرهنگی و تاریخچه جامعه می‌شود.
وی اظهار کرد: این موضوع به ویژه در شرایطی که نسل‌های جدید با فرهنگ‌های مختلف آشنا می‌شوند و ممکن است از سنت‌های کهن فاصله بگیرند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
این پژوهشگر فرهنگ‌عامه ادامه داد: حفظ و احیای سنت‌های کهن می‌تواند بخشی از میراث فرهنگی و اجتماعی منطقه را زنده نگه دارد و نسل‌های آینده را با آداب و رسوم نیاکانشان آشنا کند.
وی گفت: همچنین این سنت می‌تواند به تقویت ارتباطات اجتماعی و ایجاد حس همبستگی در میان افراد جامعه کمک کند. ضمن اینکه برگزاری این مراسم باعث می‌شود که نسل جدید با تاریخ و فرهنگ خود آشنا شود و احساس تعلق بیشتری به ریشه‌های فرهنگی خود پیدا کند.
خلیلی با اشاره به اینکه آیین ملاقه‌دوز در درگز، با تاریخچه‌ای غنی و فرهنگی عمیق، نماد زیبایی از روحیه جمعی و آرزوی خیر و برکت برای سال جدید است، افزود: با وجود چالش‌های موجود در مسیر حفظ این سنت، ادامه برگزاری آن در برخی روستاها نشان‌دهنده اهمیت آن در زندگی اجتماعی مردم است.
وی خاطرنشان کرد: امیدواریم با تلاش‌های بیشتر، این آیین کهن دوباره در میان نسل‌های آینده زنده شود و به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند در یادها باقی بماند. این سنت نه تنها یک یادآوری از گذشته است، بلکه می‌تواند در شکل‌دهی به آینده اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز نقش مهمی ایفا کند.
