به گزارش اقتصادنیوز، نشریه دیپلمات با انتشار یادداشتی نوشت، چین و هند برای تحقق رشد اقتصادی و امنیت انرژی، خواهان ارتباطی پایدار با آسیای میانه هستند. برای پیگیری این گزاره، پکن و دهلی نو ابتکارات عمده ای را جهت تقویت پیوندهای خود با پنج کشور آسیای مرکزی آغاز کرده اند. بررسی دقیق داده ها نشان می دهد که علیرغم منافع و جاه طلبی های مشترک، ردپای اقتصادی چین و هند در منطقه به طور قابل توجهی متفاوت است. چین در طول سال‌ها به طور قابل‌توجهی نفوذ خود را در قلب اسیا تقویت کرده، در حالی که حضور دهلی نو به دلیل محدودیت‌های دولتی، جغرافیا و ترجیحات استراتژیک کم رنگ تر است.

رقابت چین و هند در قلب آسیا

این نشریه در ادامه یادداشت ادعایی اش آورد، چین و هند از بزرگترین اقتصادهای جهان هستند و برای حفظ رشدشان نیاز به دسترسی متنوع و قابل اعتماد به بازارهای خارجی و منابع انرژی دارند. آسیای مرکزی به عنوان یک شریک حیاتی در پیگیری توسعه اقتصادی چین و هند ظاهر شده است؛ این گزاره ای است که در نشست های جداگانه سازماندهی شده بین دو بازیگر و پنج کشور آسیای مرکزی در سال 2022 تکرار شد. جمعیت کل پنج کشور آسیای مرکزی - قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان - نزدیک به 80 میلیون نفر است و افزایش تقاضای مصرف کننده، مستلزم فرصت های تجاری است. این منطقه در یک موقعیت ژئواستراتژیک واقع شده که اروپا را به آسیا متصل می کند و بین قدرت های بزرگی مانند روسیه، چین و هند قرار گرفته است. علاوه بر این، آسیای مرکزی بیش از 4 درصد از برخی از منابع کلیدی جهان مانند نفت، گاز و مواد حیاتی را در اختیار دارد.

دیپلمات در ادامه نوشت، در مقابل این پس‌زمینه، کشورهای آسیای مرکزی می‌توانند به شرکای تجاری، کانال‌های تجاری و تامین‌کنندگان انرژی برای چین و هند تبدیل شوند. پکن و دهلی نو برای دو برابر کردن فرصت های تجاری، سیاست هایی را با هدف تقویت روابط خود با آسیای مرکزی تنظیم کردند.هند، که این منطقه را حیات خلوتش می داند ، سیاست "اتصال به آسیای مرکزی" را در سفر وزیر دولت ای. احمد به قرقیزستان در سال 2012 پیشنهاد کرد. هدف این ابتکار تقویت روابط امنیتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین هند و آسیای مرکزی است. دهلی نو متعهد شد که با جمهوری های آسیای مرکزی در زمینه های مختلف مانند منابع، تولید فولاد، اتصال هوایی و زمینی و همچنین بانکداری همکاری کند.در این میان جین نیز به روشی مشابه، در تلاش برای تقویت اتصال به بازارهای خارج از کشور به آسیای مرکزی است. در همین راستا شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین طرح "کمربند اقتصادی جاده ابریشم" (SREB) را پیشنهاد کرد. ستون اصلی طرح «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) چین است که اشکال مختلف اتصال برای تعمیق روابط بین‌المللی و تجارت را ترکیب می‌کند. در حال حاضر تعداد کشورهای شرکت کننده از 150 کشور فراتر رفته  که شامل کشورهایی از اروپا، آفریقا، آسیا، اقیانوسیه و قاره آمریکا می شود.

دست بالای پکن

علیرغم منافع و جاه طلبی های مشترک چین و هند در آسیای مرکزی، تفاوت های فاحشی بین ردپای اقتصادی دو بازیگر در منطقه وجود دارد.چین با تکمیل پروژه های مختلف اتصال، روابط خود با آسیای مرکزی را تحکیم کرد. دروازه کورگاس، یک پایانه کانتینری در قزاقستان، در سال 2015 افتتاح شد و حمل و نقل زمینی بین چین و اروپا را تسهیل کرد. امروزه چین و قزاقستان از طریق حداقل پنج خط لوله نفت و گاز، خطوط راه آهن و یک مرکز همکاری مرزی بین المللی به یکدیگر متصل هستند. در ازبکستان، گروه تونل راه آهن چین، تونل قمچیق را در سال 2016 تکمیل کرد که بخشی از خط راه آهن آنگرن-پاپ است.تعهد چین به پروژه های زیرساختی در مقیاس وسیع منجر به گسترش سرمایه گذاری در منطقه شد. بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده از مقامات بانکی و آماری آسیای مرکزی، سرمایه‌گذاری چین در آسیای مرکزی در طول دوره 2018-2023 هر ساله از یک میلیارد دلار گذشت و در سال 2023 به حدود 2 میلیارد دلار رسید. این امر چین را به همراه هلند، ایالات متحده، روسیه و سوئیس به یک سرمایه گذار خارجی برتر در منطقه تبدیل کرد. چین برای حداقل پنج سال بزرگترین منبع سرمایه گذاری خارجی تاجیکستان بوده و سرمایه گذاری های چینی تقریباً 7 درصد از جریان سرمایه گذاری مستقیم ناخالص این کشور را در سال 2023 تشکیل داد.

روابط تجاری چین و آسیای مرکزی نیز در طول سال ها عمیق تر شد. تجارت دو طرفه چین با آسیای مرکزی بیش از دو برابر از 41 میلیارد دلار در سال 2018 به نزدیک به 90 میلیارد دلار در سال 2023 رسیده است. این تقریباً 1.5 درصد از کل تجارت چین را تشکیل می دهد، سهمی که با فرانسه که سومین شریک تجاری بزرگ پکن است قابل مقایسه می باشد. در اتحادیه اروپا چین سال‌ها همتای تجاری برتر کشورهای آسیای مرکزی بوده و در سال 2023 به بزرگترین شریک تجاری قزاقستان تبدیل شده است.در مقابل، ردپای دهلی نو در منطقه با دستاوردهای جزئی مشخص می شود. در سال 2017 اولین فاز بندر چابهار ایران افتتاح شد، یک گره اتصال با پشتیبانی هند که به دهلی نو اجازه می دهد از طریق افغانستان به آسیای مرکزی برسد. در سال 2018، دهلی نو به توافقنامه عشق آباد پیوست و این امکان را برای خود فراهم کرد تا با ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان برای تعمیق ارتباط بین اروپا و آسیا همکاری کند. در سال 2022، بخش شرقی کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب - یک مسیر لجستیکی چندوجهی که هند را به روسیه متصل می‌کند - شروع به کار کرد و کالاها را از طریق آسیای مرکزی تحویل می‌داد.

صرف نظر از نتایج اولیه، سرمایه گذاری های هند در صرفاً کم تر از سرمایه گذاری چین است. در سال 2018، جریان سرمایه گذاری مستقیم از هند به آسیای مرکزی از 45 میلیون دلار فراتر رفت، اما در سال 2023 به 30 میلیون دلار کاهش یافت. قزاقستان مقصد کلیدی سرمایه گذاری هند در آسیای مرکزی است، اما در سال 2023، هند در میان 30 منبع برتر قرار نداشت. هند به عنوان یک سرمایه گذار خارجی در قرقیزستان رتبه ای بالتر دارد، اما از چین و دیگر بازیگران کلیدی مانند روسیه یا ایالات متحده بسیار عقب است.تجارت هند با این منطقه، درست مانند سرمایه گذاری هایش، مدت هاست که کمتر از پتانسیل های موجود عمل می کند. به عنوان مثال، بر اساس محاسبات مبتنی بر مدل گرانشی تجارت، گردش تجاری واقعی دهلی نو با آسیای مرکزی در سال 2015 شش تا ده برابر کمتر از پتانسیل واقعی هند بود. این روند تا به امروز ادامه دارد. در بازه زمانی بین 2018 تا 2023، تجارت دو طرفه هند با آسیای مرکزی حدود 1 تا 3 میلیارد دلار در سال بود و این میزان اخیراً کاهش یافته است. در سال 2023، گردش تجاری هند با آسیای مرکزی به سختی از یک میلیارد دلار فراتر رفت که کمتر از 0.5 درصد از کل تجارت هند و تنها بخشی از کل تجارت چین با این منطقه را نشان می دهد.

فرصت سازی در حیات خلوت روسیه

تفاوت های آشکار بین حضور اقتصادی چین و هند در آسیای مرکزی ریشه در سه عامل دارد: ظرفیت دولت، جغرافیا، و الزامات استراتژیک رقابتی. از منظر ظرفیت دولتی، چین دومین اقتصاد بزرگ جهان با منابع مالی گسترده ای است که در اختیار دارد. از آنجایی که پکن به دنبال تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری خود به اروپا برای تقویت ارتباطات با شرکای تجاری کلیدی اش مانند آلمان و فرانسه است، پکن می تواند از این منابع استفاده کرده و به شبکه عظیم شرکت های دولتی خود برای اجرای طرح کمربند و جاده تکیه کند.در حالی که هند یکی از سریع ترین اقتصادهای در حال رشد جهان است، اما همچنان از چین عقب است. وقتی صحبت از سرمایه گذاری های خارجی می شود، شرکت های خصوصی به عنوان بازیگران غالب در فعالیت های مالی خارج از کشور عمل می کنند. چنین واحدهایی بیشتر به سود شخصی شان علاقه مند هستند تا اجرای سیاست، بنابراین جریان های مالی به جای آسیای مرکزی به سمت اقتصادهای توسعه یافته کشیده می شوند. در حالی که نمایه سرمایه گذاری خارج از کشور هند در حال بهبود است، هنوز از نظر مقیاس و کارایی به چین نرسیده است.

چالش ظرفیت دولتی هند با ظلم جغرافیایی در آسیای مرکزی ترکیب شده است. در حالی که چین همسایه نزدیک آسیای مرکزی است اما درگیر چالش هایی است، به عنوان نمونه تحرکات پاکستان و تنش های اخیری که با اغفانستان داشته می تواند فعل و انفعال های اسلام اباد را تحت تاثیر قرار دهد. به ادعای ناظران هند می تواند این چالش ها را با مشارکت در پروژه های تامین مالی کمربند و جاده چین کاهش دهدبا این حال هند به گسترش طرح کمربند و جاده تمایلی ندارد. به طور خلاصه، آسیای مرکزی در محاسبات استراتژیک چین و هند برجسته است. چین از نظر نفوذ اقتصادی در منطقه پیشرو است اما هنئد به واسطه برخی از واگرایی های استراتژیک و همچنین ابتکار عمل هایش هنوز حضوری کم رنگ دارد.با این همه کشورهای آسیای مرکزی از این پویایی سود خواهند برد، زیرا می توانند شرکای تجاری و سرمایه گذاری خود را متنوع کنند تا وابستگی شان را به قدرت های دیگر، مانند روسیه یا ایالات متحده کاهش دهند. قزاقستان با درک این فرصت، از روابط خود با چندین قدرت بزرگ برای پرورش رشد اقتصادی و استقلال خود استفاده کرده است. با گسترش تلاش چین و هند برای بازارها و انرژی، سایر کشورهای آسیای مرکزی ممکن است از این روند پیروی کنند.