در مورد ویژگی های فردی و جمعی ایرانیان، بحثهای مختلفی ارائه شده است، تا آنجا که برخی از کارشناسان ایرانی ها را دارای اخلاق فردی و جمعی خاص و جدا از دیگر مردم جهان می دانند. در این زمینه کتابهای مختلفی هم نگاشته شده است، که علاقه مندان برای مطالعه دقیق تر و بهتر می توانند به آنها مراجعه کنند. از جمله کتاب «خلقیات ما ایرانیان» نوشته مرحوم محمد علی جمالزاده.  آیا این ادعاها درست است؛ ما ایرانی ها دارای خصلتهایی ویژه هستیم؟

در کوچه و خیابان و در مترو و اتوبوس و تاکسی، افراد زیادی را می بینیم که بدون سواد و علم و دانش لازم، ساده انگارانه وضع موجود سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را نقد می کنند و راه حل برای برون رفت از وضع موجود ارائه می دهند، اما موضوعی که از آن غافل هستیم، نقد فردی و جمعی خود ما به عنوان شهروندان جامعه است. نقد دولت و حاکمیت به کرات صورت می گیرد اما نقد خودمان را فراموش کرده ایم.

مدعی تمدنی هفت هزار ساله هستیم اما متأسفانه در حوزه رفتارهای فردی و جمعی با مشکلات عدیده ای روبرو هستیم.  

موقعیتی را در نظر بگیریم که مردم در فضای زندگی با هم ارتباط و برخورد می کنند و این موقعیت چندان ارتباطی با نظام سیاسی حاکم و مستقر ندارد، آیا ارتباطات ما در این موقعیت از وضعیت خوب و سالمی برخوردار است؟! مثلا  موضوع رانندگی را در نظر بگیرید که چندان ارتباطی با نظام سیاسی ندارد یا خشونت بالای مشاجرات خیابانی یا مراسم شب چهارشنبه سوری و ... ، در این موارد برخورد ما با همنوعان مان چگونه است؟ 

یکی از بالاترین آمار تصادفات جاده ای جهان را داریم، یکی از بالاترین آمار مشاجرات خیابانی را داریم، یکی از بالاترین آمار پرونده های قضایی در جهان را داریم و ... اینها نشان دهنده این است که نحوه برخورد مردم با هم مناسب نیست. دروغگویی و قسم ناحق، دشنام و ... در سطح جامعه به وفور یافت می شود. تولید کالاهای تقلبی که نشانه ای از بی اخلاقی در جامعه است، به وفور یافت می شود. تولید داروهای تقلبی که به بالاترین قیمت خریداری می شود اما جان بیماران را به خطر می اندازد و یا تأثیری ندارد را خود ما به عنوان مردم انجام می دهیم، در این موارد که دولت نقشی ندارد.

جشنهای ملی زیادی در کشور وجود ندارد، یکی از مهمترین جشنهای باستانی ما شب چهارشنبه آخر سال است که طبق سنت پیشینیان ما بدون خطراتی برای دیگران با شادی و شور برگزار می شد اما دهه هاست که به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است. هر ساله تعدادی از شهروندان ما در این مراسم باستانی اما تغییریافته جان خود را از دست می دهند، تعداد زیادی آسیب می بینند و نقص عضو می شوند یا می سوزند؛ آموزش های زیادی داده می شود و پلیس و ... سعی در برقراری امنیت و آرامش دارند اما هر ساله این روند ادامه دارد.  بسیاری از مسائل و مشکلات فعلی برعهده خود ما به عنوان مردم جامعه است؛ فارغ از اینکه حاکمیت دست چه کسی است؟!

شب گذشته مراسم چهارشنبه سوری سال 1403 برگزار شد، طبق آمار نهایی اعلام شده 15 هم وطن جان خود را از دست دادند، صدها مصدوم و آسیب دیده، قطع عضو و بدنهای سوخته شده را هم به این آمار اضافه کنید. واقعا از یک ملت فهیم و با اصالتی مانند ملت ایران بعید است که دست به چنین اقداماتی بزند که برای دیگران خطرناک باشد، این آمار شامل جوانان و نوجوانان نیست که بگوئیم جوانان با شور و نشاط  و با احساس و بدون تعقل دست به این کار زدند. بلکه افراد میانسال و پا به سن گذاشته هم در آنها وجود دارد که پاسخ قانع کننده ای در مورد رفتار و کنش آنها نمی توان اقامه کرد.

به هر حال در این یادداشت کوتاه می خواستم خوانندگان را به این نکته متوجه کنم که خود ما چقدر در وضع موجود مقصریم و چقدر از نابسامانی ها به دست خود ما بدون نیاز به دولت حل شدنی است، حتی اگر انصاف داشتیم و حقوق همدیگر را رعایت می کردیم، بخش زیادی از تورم در بازار که ناشی از تورم روانی و هیجانی است از بین می رفت.

ما هستیم که به همدیگر رحم نمی کنیم و می خواهیم کالاها را به هر قیمتی به همدیگر بفروشیم تا سود کنیم، به این مسأله فکر نمی کنیم که هر نفر تقریبا یک کالا یا خدمت برای فروش دارد و باید ده ها و صدها کالای دیگر را بخرد، اگر کالایی که دارد را با بی انصافی و بی عدالتی بفروشیم، مسلما شهروند دیگر هم کالا و خدمتی که دارد را به همان شکل به ما می فروشد. بنابراین در نهایت موجی از افزایش قیمت را خودمان به خودمان تحمیل می کنیم و وضعیت همان خواهد شد که الان گرفتار آن هستیم؛ پس از ماست که برماست.