به گزارش بهداشت نیوز، در راستای معرفی دستاوردهای تحقیقات تکمیل شده دانشگاه؛ پژوهشگران در قالب گفت‌وگوهایی به تشریح و تبیین این پروژه‌ها می‌پردازند که در این زمینه دکتر محمد علی عصاره زدگان به تشریح طرح تحقیقاتی خود با عنوان (اطلس جامع گیاهان آلرژی زای ایران) پرداخت، که این گفت‌وگو از جنس سلامت پیش روی شماست.

با تشکر از حضور در این مصاحبه، لطفا خودتان را معرفی کرده و سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی خود و فعالیت های مرتبط با این پژوهش را بیان کنید:

اینجانب محمد علی عصاره زادگان هستم. استاد تمام گروه ایمونولوژی دانشکده پزشکی و رئیس مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران. حدود 23 سال است که به عنوان هیئت علمی مشغول به خدمت هستم و حیطه اصلی آکادمیک من ایمونولوژی و آلرگولوژی است. در حدود 15 سال اخیر که بر روی آلرگولوژی متمرکز بودم با همکاری سایر محققین و به لطف خداوند، 13 آلرژن شایع تنفسی برای نخستین بار در جهان در کمیته IUIS از زیر مجموعه های WHO و همچنین بیش از 30 ژن مرتبط به آلرژن های تنفسی و غذایی در بانک جهانی ژن در مجموعه NCBI به ثبت رسانده ایم. همچنین در تدوین و انتشار سه کتاب بین المللی در خصوص آلرژی و آلرگولوژی مشارکت داشته ام. علاوه بر آن در سایت مرکز تحقیقات ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران به کمک دانشجوی پسادکتری (PostDoc) اینجانب دکتر مریم شریف برای نخستین بار در کشور پیش بینی و اعلام تراکم آلاینده های بیولوژیک (گرده گیاهان و اسپور قارچ های شایع آلرژی زا) را در هوای تنفسی کلان شهر تهران برای یکسال به صورت پایلوت انجام دادیم و اکنون در آن سایت قابل دسترسی است.

اما در خصوص فعالیت های پژوهشی اصلی عرض شود با توجه به اینکه بیماری آلرژی شایع ترین اختلال سیستم ایمنی بدن در انسان است و تقریبا تا 30 یا حتی 40 درصد از انسان ها در ایران و سراسر جهان به یکی از بیماری های آلرژیک مبتلا هستند و همچنین با عنایت به اینکه مدیریت کنترل و درمان موفق بیماری های آلرژیک در یک جامعه، ارتباط مستقیم با مشارکت مردم دارد بنابراین از سال 1396 با راه اندازی وبگاه شبکه جامع آلرژی برای عموم مردم و اکنون نیز وبگاه آلرژینو (allergyno.com) سعی کردم بستری سهل الوصول برای دسترسی عموم مردم به مطالب ساده و روان در حوزه کنترل و پیشگیری، تشخیص و درمان آلرژی فراهم کنم. هدف اصلی آلرژینو، آشنایی و آگاه ساختن مردم به زبان ساده در مورد راهکارهای معتبر در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان انواع بیماری های آلرژیک است.   

دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود و چه کسانی در این پژوهش یاری دهنده شما بودند؟

در این طرح دکتر مریم شریف یاری دهنده اصلی اینجانب بودند و با تخصص و تجربه ای که در این حوزه دارند به نظرم توانستیم مجموعه جامع و معتبری از گیاهان آلرژی زای شایع در ایران تهیه نماییم. اما اگر بخواهیم در خصوص هدف و علت اصلی انجام این طرح صحبت کنیم باید از اینجا آغاز کنم که به طور کلی همانطور که پیش تر بیان کردم بیماری های آلرژیک و بویژه آلرژی های  تنفسی و شایع ترین آنها یعنی رینیت آلرژیک  (یا همان آلرژی فصلی یا آلرژی بینی) یا بیماری آسم در میان جمعیت های مختلف در جهان شایع بوده و شیوع آن در حال حاضر رو به افزایش است.

اما برای درمان بیماری های آلرژیک تنفسی در اثر گرده گیاهان سه راه راهکار اصلی وجود دارد: پیشگیری از تماس با گرده، درمان علامتی برای بهبودی علائم و بالاخره ایمونوتراپی اختصاصی.  بدیهی است اجتناب از تماس با گرده گیاه آلرژی زا بهترین راه درمان و کنترل آلرژی است و فراموش نشود مصرف مداوم داروهای آنتی هیستامین و یا کورتیکواستروئیدها یا همان کورتون ها علاوه بر عوارض سوء بر بدن دارای اثرات موقت است.

بنابراین با توجه به اینکه آشنایی با گیاهان آلرژی زا در ایران می تواند کمک شایانی در اتخاذ تدابیر پیگشری کننده و کنترل کننده برای بیماری های آلرژیک تنفسی مانند آلرژی فصلی و آسم داشته باشد، بنابراین تدوین اطلس جامع و مصور گیاهان آلرژی زا در ایران مد نظر قرار گرفت. اما برای اینکه متوجه شویم که این اطلس در کنترل و پیشگیری آلرژی فصلی و آسم چه جایگاهی دارد در ادامه سعی می کنم به اختصار اهمیت نتایج این پروژه را خدمتتان ارائه دهم:

همانطور که پیش تر نیز بیان شد قطعی ترین روش کنترل و درمان آلرژی تنفسی به گرده گیاهان، اجتناب از تنفس این گرده ها است. بنابراین برای پیشگیری از تنفس گرده گیاهان آلرژی زا آگاهی فرد بیمار از انواع گیاهان آلرژی زای موجود در منطقه سکونت و همچنین دوره گرده افشانی گیاهان آلرژی زا ضروری است، از این رو تدوین و دسترسی به مجموعه ای جامع از گیاهان آلرژی زا با محتوای انواع گیاهان حساسیت زا و تقویم گرده افشانی آنها می تواند فرد بیمار را در کنترل و پیشگیری بیماری کمک کرده و همچنین راهنمای مناسبی برای برنامه ریزی سفر آن دسته از گردشگران داخلی و خارجی باشد که به گرده برخی از گیاهان آلرژی زا در مناطق خاص حساسیت دارند.

به طور کلی یکی از راه‌های رایج و متداول تشخیص آلرژی استفاده از تست پوستی پریک است. در این تست بعد از انتخاب آلرژن ها، مقداری از عصاره آلرژن بر روی پوست ناحیه ساعد دست بیمار قرار داده شده و پس از تزریق میزان اندکی از آن در زیر جلد، واکنش به عصاره گرده مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. حال با توجه به اینکه برای انتخاب و تست گرده گیاهان محدودیت وجود دارد بنابراین انتخاب صحیح گرده گیاهان آلرژی زای موجود در منطقه می تواند کمک شایانی به روند تشخیص صحیح آلرژن های مورد نظر داشته باشد. این امر خود موجب کاهش زمان و هزینه مورد نیاز برای تشخیص نهایی گرده های گیاهان حساسیت زا در فرد باشد. بنابراین آگاهی متخصصین بالینی (پزشکان متخصص آلرژی و متخصص بیماری های ریوی) از انواع گیاهان آلرژی زا در منطقه و میزان پوشش آنها جهت انتخاب و آزمایش آلرژن ها (عصاره گرده گیاهان) بسیار ضروری است.

همچنین یکی دیگر از کاربردهای اطلس گیاهان آلرژی زای شایع در ایران برای اهداف درمانی بهینه سازی پروتکل درمانی ایمونوتراپی اختصاصی آلرژن از سوی متخصصین آلرژی است. همانطور که پیش تر عرض شد یکی از راهکاری های درمانی بیماری آلرژی ایمونوتراپی اختصاصی است که عموم مردم آن را به واکسن درمانی آلرژی یا واکسن آلرژی می شناسند! اما نکته ای که در شیوه درمانی ایمونوتراپی باید مورد نظر قرار گیرد آن است که معمولاً برای پیشگیری از بروز عوارض سیستمیک مانند شوک آنافیلاکسی، میزان آلرژن تجویز شده برای فرد تحت درمان در دوره زمانی افزایش گرده آلرژی زای مورد نظر در محیط اطراف و هوای تنفسی باید کاهش یابد و یا آنکه یکی از معیار های انتخاب بیمار مبتلا به آسم برای انجام ایمونوتراپی اختصاصی ارتباط مستقیم بروز علائم بالینی با تماس فرد با آلرژن بوده که این موارد خود مستلزم آگاهی از زمان افزایش تراکم گرده گیاهان آلرژی زا در هر منطقه است.

به عبارتی ساده تر درخصوص روش ایمونوتراپی آلرژی، پزشک معالج برای بیمار تحت درمان خود مقادیر کاملا مشخص از عصاره گرده گیاه مورد نظر را برای بیمار به صورت تزریقی یا خوراکی تجویز می کند. حال همانطور که پیش تر بیان شد اگر در دوره گرده افشانی و تراکم بالای گرده مورد نظر، همان مقدار معمول برای تجویز به بیمار استفاده شود، ممکن است در اثر ورود بیش از حد پروتئین های گرده گیاه آلرژی زا از طریق تجویز پزشک و یا به طور طبیعی از طریق تنفس گرده در طول روز، بیمار دچار عوارض ناخواسته و گاها شوک شود. بنابراین آگاهی پزشک معالج از  انواع و دوره گرده افشانی گیاهان آلرژی زا در منطقه برای انجام یک دوره ایمونوتراپی موفق و بی خطر بسیار اهمیت دارد.

یکی از معیارهای مهم برای انتخاب یک گیاه برای فضای سبز شهری، بی خطر بودن آن گیاه برای سلامت شهروندان در آن منطقه است. بنابراین آگاهی مسئولین و مدیران برنامه ریز برای ایجاد فضای شهری از گیاهان با آلرژی زایی بالا می تواند کمک شایانی به جلوگیری از افزایش تراکم گرده های گیاهان آلرژی زا درهوای تنفسی شده و متعاقب آن می توان به صورت اساسی از افزایش ابتلا و شیوع بیماری های آلرژیک ناشی از گرده گیاهان جلوگیری کرد. بنابراین با دسترس بودن یک اطلس جامع از گیاهان آلرژی زا در هر منطقه و استان می تواند فعالین در حوزه فضای سبز شهری را در تصمیم گیری جهت انتخاب و کاشت یک گیاه بی خطر و غیر آلرژیک در شهر و همچنین کاهش تدریجی گیاهان آلرژی زایی که از قبل در منطقه کاشته شده اند، راهنمایی کند.

با این مقدمه و بیان صریح ضرورت و اهمیت این پروژه باید به این نکته اشاره کنم که تاکنون در ایران مجموعه ای جامع از معرفی مصور و تخصصی انواع گیاهان آلرژی زا به تفکیک منطقه جغرافیایی (استان) و شدت آلرژی زایی آنها تدوین نشده است.  بنابراین با توجه به شیوع نسبتاً بالای آلرژی تنفسی (بویژه آلرژی فصلی و آسم) در کشور و نیز اثرات منفی آن بر اقتصاد و بهـداشت جـامعه و همچنین تفاوت پوشش گیاهان آلرژی زا  بر اساس شرایط اقلیمی مختلف، پراکندگی جغرافیایی و فصلی، به نظر تهیه اطلس جامع از گیاهان آلرژی زای ایران جهت اهداف پیشگیری، تشخیص و درمان و همچنین برنامه ریزی فضای سبز شهری یک ضرورت انکار ناپذیر است.

پژوهش تان را معرفی کرده و با معرفی ویژگی ها و نوآوری های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید:

در بخش قبلی به طور کامل درخصوص پژوهش صحبت شد. پروژه ما تدوین اطلس مصور و نقشه جامع پراکنش گیاهان آلرژی زا در ایران است و درخصوص نوآوری باید عرض کنم که تاکنون در ایران مجموعه ای جامع از معرفی مصور و تخصصی انواع گیاهان آلرژی زا به تفکیک منطقه جغرافیایی (استان) و شدت آلرژی زایی آنها و پوشش گیاهی در مناطق و استان های مختلف کشور تدوین نشده است. 

آیا این پژوهش به مرحله اجرا و بهره برداری رسیده است؟

بله، نتایج این طرح قرار است به صورت یک مجموعه مصور و رنگی تهیه شود که با توجه به هزینه های آن ممکن است به صورت محدود به صورت کتاب و همچنین به صورت جامع و کامل در فرمت کتاب الکترونیک در اختیار مخاطبین قرار گیرد. البته تصمیم بر این است که از این اطلس مجموعه کتابهایی به تفکیک برای 31 استان کشور نیز تهیه شود.

این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

اگر بخواهیم نتایج مستقیم این پروژه را برای عموم مردم در نظر داشته باشیم باید عرض کنم همانطور که در بخش های پیشین اشاره شد قطعی ترین راهکار کنترل و درمان آلرژی تنفسی به گرده گیاهان، پیشگیری از ورود این گرده ها به دستگاه تنفس است. به عبارتی اگر فردی بتواند از ورود گرده گیاهان آلرژی زا به بدن خود جلوگیری کند، می‌تواند بخش عمده ای از علائم آلرژی تنفسی را در بدن خود کنترل کند و نیاز او به داروها کمتر شود. اما این پیشگیری از تنفس گرده گیاهان آلرژی زا ارتباط مستقیمی با آگاهی فرد بیمار از انواع گیاهان آلرژی زای موجود در منطقه سکونت خود و دوره گرده افشانی آن گیاهان آلرژی زا دارد.

از این رو دسترسی آسان به مجموعه ای جامع از گیاهان آلرژی زا با محتوای انواع گیاهان حساسیت زا و تقویم گرده افشانی آنها می تواند فرد بیمار را در کنترل و پیشگیری بیماری کمک کرده و همچنین راهنمای مناسبی برای برنامه ریزی سفر برای گردشگرانی باشد که به گرده برخی از گیاهان آلرژی زا در مناطق خاص حساسیت دارند. البته ما در راستای رسالت و ماموریت خود برخی از مشخصات گیاهان آلرژی زای در ایران را در وبگاه آلرژینو قرار داده ایم و مردم می توانند هم اکنون با این گیاهان و زمان گرده افشانی آنها آشنا شوند.

انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت های مشابه چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

انتظار ما از مسئولین بویژه مسئولین در کمیته بیماریهای غیرواگیر وزارت بهداشت حمایت معنوی و تبلیغاتی است. به عبارتی با توجه به امکاناتی که مسئولین در حوزه های بهداشت و درمان دارند نتایج این طرح را به سمع و نظر مردم برسانند.

اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه های جاری، آینده و اهداف تان دارید در خاتمه این گفتگو بفرمایید: 

درخصوص برنامه های جاری و آینده در راستای حوزه آلرگولوژی و ایروبیولوژی باید عرض کنم که در حال حاضر با کمک دانشجوی پسادکتری خانم دکتر شریف و با استفاده از نرم افزارهای بیوانفورماتیک و هوش مصنوعی بر روی واکنش متقاطع آلرژن های تنفسی و غذایی مشغول کار هستیم و همچنین از پروژه های دیگر راه اندازی بخش پیش بینی تراکم آلاینده های بیولوژیک تنفسی است. علاوه بر آن در قالب پروژه پایان نامه های دانشجویات تحصیلات تکمیلی در حال حاضر در مراحل انتهایی تولید دو کیت استخراج و شناسایی مولکولی آلرژن های شایع غذایی در انواع مواد خوراکی و فرآوری شده هستیم.