محمدقدرتی شاتوری*؛ بی‌شک ماه مبارک رمضان فرصتی ارزشمند برای تقویت وحدت و همدلی و همزیستی مسالمت‌آمیز در میان افراد و جوامع است. با پیروی از ارزش‌هایی همچون بخشش، همدلی، کمک به دیگران و فاصله گرفتن از اختلافات، می‌توانیم گامی مؤثر در جهت ایجاد جامعه‌ای صلح‌دوست و انسان‌محور برداریم. این ماه بزرگ به ما یادآوری می‌کند که صلح و دوستی نه‌تنها جزء اصول اخلاقی بلکه بخشی از تعالیم دینی هستند که باید در زندگی روزمره‌مان جاری شوند.
ماه مبارک رمضان، به عنوان ماه رحمت، مغفرت و نزدیکی به خداوند، فرصتی استثنایی برای تقویت وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز در میان افراد و جوامع انسانی بوده و با فضایل معنوی و اخلاقی خود، بستری مناسب برای ترویج صلح، دوستی و همدلی میان انسان‌ها ایجاد می‌کند.
امام خمینی فرموده‌اند:همه دعوت شدید به ضیافت الله، همه مهمان خدا هستید و مهمانی به ترک است. اگر ذره‌ای هوای نفس در انسان باشد، این به مهمانی وارد نشده است یا اگر وارد شده است استفاده نکرده است. تمام این جار و جنجال‌هایی که در دنیا می‌بینید برای این است که استفاده از این ضیافت نکرده‌اند، در این مهمانی وارد نشده‌اند، دعوت خدا را قبول نکرده‌اند. (خمینی، صحیفه امام، ج ۲۱: ۴۵)
همچنین فرموده‌اند: اگر می‌بینید در دنیا جنگ و جدال است و در بین شما هم ـ خدای نخواسته ـ نمونه اش هست، بدانید که در این ضیافت وارد نشدید، ماه رمضان را ادراک نکردید. اقبال کرده است به شما ماه رمضان: اَقْبَلَ عَلیکُمْ شَهْرُ الله. (خمینی، صحیفه امام، ج ۲۱: ۴۵)
ازدیدگاه ایشان: وقتی حقیقت این ضیافت را انسان می‌بیند، می‌بیند که اگر انسان وارد این ضیافت بشود تمام اختلافات در دنیا حل می‌شود. (همان، ص ۴۶)
امام در دیدار مسلمانان و مستضعفان ایران و جهان در سال ۱۳۵۸ فرموده‌اند:لازم است در آستانه فرا رسیدن ماه مبارک رمضان مطالبی را تذکر دهم؛ لازم است در این موقع حساس که بیش از هر وقت احتیاج به اجتماعات اسلامی داریم، ملت مسلمان ما به مساجد در تمام بلاد رو آورند و نهضت را از راه مساجد که دژ‌های محکم اسلام است، زنده نگه دارند و با شعار‌های اسلامی، نهضت را به پیش برند. (خمینی، صحیفه امام، ج ۹، ص ۲۳۸)
در ادامه تأثیرات این ماه مبارک در تحکیم وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز و ارائه راهکار‌هایی عملی برای دستیابی به این اهداف پرداخته شده است تا با تمسک به آن بتوانیم بخشی از اختلافات را کنار بگذاریم.
جایگاه وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز در ماه رمضان:
۱-ماه رحمت و بخشش: ماه رمضان ماهی است که بر پایه رحمت و بخشش الهی بنا شده است. این ویژگی‌ها ما را ترغیب می‌کنند که در رفتار با دیگران نیز از کینه‌ورزی و اختلاف دوری کنیم و با روحیه بخشندگی برخورد نماییم.
۲-ماه تقوا: کسب تقوا یکی از اهداف اصلی روزه‌داری است؛ مفهومی که ما را به پرهیز از گناه و رفتار‌های نیکو دعوت کرده و احترام به حقوق دیگران را به‌عنوان بخشی از تقوا مورد تأکید قرار می‌دهد.
۳- ماه همدلی: تجربه گرسنگی و تشنگی در این ماه ما را به فهم بهتر مشکلات نیازمندان سوق داده و زمینه ایجاد همدلی بیشتری در جامعه را فراهم می‌کند.
راهکار‌های تقویت وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز در ماه رمضان:
۱-ترویج فرهنگ بخشایش: رمضان ماه گذشت و بخشیدن است. در این ایام بخشیدن خطا‌های دیگران و پرهیز از کینه‌ورزی می‌تواند چالش‌ها را کاهش داده و فضای آرامش‌بخشی ایجاد کند؛ بنابراین اگر با کسی دچار اختلاف هستیم، این ماه زمانی مناسب برای مصالحه و پایان دادن به تنش‌هاست.
۲- مشارکت در برنامه‌های جمعی: حضور در مراسم افطاری‌های گروهی، نماز جماعت و دعا‌های جمعی فرصتی برای شکل‌گیری پیوند‌های اجتماعی قوی‌تر و تقویت حس همکاری فراهم می‌کند؛ بنابراین برگزاری افطاری‌های عمومی در مساجد یا مراکز فرهنگی، مکانی است که افراد با هر جایگاه اجتماعی کنار یکدیگر جمع می‌شوند.
۳- دستگیری از نیازمندان: کمک به مستمندان یکی از مهم‌ترین سنت‌های این ماه است. چنین اقداماتی به ترویج عدالت اجتماعی کمک کرده و انسجام جامعه را تقویت می‌کند؛ بنابراین پرداخت زکات یا اهدای بسته‌های معیشتی به اقشار کم‌توان از جمله اقدامات مؤثر در این مسیر است که در ایام نزدیک به عید نوروز این امر ضروری به نظر می‌رسد.
۴-تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی: ماه رمضان به دلیل گردهمایی‌های معنوی، فرصتی ارزشمند برای بهبود روابط خانوادگی و اجتماعی به شمار می‌رود؛ بنابراین دعوت از خانواده یا دوستان برای افطار یا سحری موقعیتی برای ایجاد صمیمیت بیشتر و رفع اختلافات فراهم می‌سازد.
۵- دوری از دشمنی‌ها و اختلاف‌ها: این ماه فرصتی برای ترک کینه‌ها و تلاش برای نزدیکی دل‌ها به یکدیگر است. دعا‌های خاص این ایام نیز بر تقویت وحدت تأکید دارند؛ که در ادامه ذکر خواهند شد.
۶- همدلی در اقدامات جمعی: همکاری با دیگران در کار‌های خیر می‌تواند فرصتی برای ایجاد حس تسهیم و تقویت روحیه همبستگی باشد. مثلا، مشارکت در فعالیت‌هایی، چون توزیع غذا میان نیازمندان یا کمک به سازمان‌های خیریه نمونه‌ای برجسته از این اقدامات است.
وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز در ماه رمضان دارای آثار متعددی است از جمله:
۱- تقویت روحیه همدلی: ماه رمضان به ما می‌آموزد که همه انسان‌ها با یکدیگر برابرند و شایسته‌اند با همدلی و احترام رفتار کنند.
۲- کاهش اختلافات: این ماه با تأکید بر بخشش، گذشت و نیکی، به کاهش کدورت‌ها و اختلافات در میان افراد کمک می‌کند.
۳- ایجاد جامعه‌ای صلح‌آمیز: وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز سنگ‌بنای تشکیل جامعه‌ای صلح‌جو و مهربان است.
امام خمینی فرموده‌اند:ماه مبارک رمضان پیش است؛ و یکی از نعمت‌هایی که خدا به شما وکلا داده است این است که، در ماه مبارک شعبان این مجلس افتتاح پیدا کرد و در آغاز ماه رمضان شروع به کار دارد می‌کند؛ و این یکی از نعمت‌های بزرگ خداست که به ما عنایت فرموده است. ماه رمضان شما را دعوت کرده خدای تبارک و تعالی به مهمانی خودش. همان طور که می بینید مهمانی خدا صوم است، مثل میهمانی ما‌ها نیست که آنجور تشریفات را داشته باشد، پرهیزدادن است از آن چیز‌هایی که مربوط به شهوات انسان است. توجه بکنید که ماه مبارک را به آدابش عمل بکنید یعنی آداب روحی اش. فقط دعا نباشد، دعا به معنای واقعی اش باشد. خواندن خدا و تذکر خدا به معنای واقعی، آن تذکری که نفوس را مطمئن می‌کند، آن ذکری که بِذِکْرالله ِ تَطْمَئِنَّ القُلُوبْ. یاد خدا واقعاً و حاضر دیدن خدا را در همه جا. ماه مبارک را به تذکر خدا، به ذکر خدا و به رحمت‌های خدا که به شما عنایت کرده است شکرگزاری کنید و ذکر خدا را بگویید، یاد خدا را بکنید که خدا شما را موفق کند به اینکه دست‌هایی که می‌خواهند تشتت در این ملت ایجاد کنند، خدا آن دست‌ها را موفق نکند. (خمینی،۱۳۸۹، ج۱۸، ص۴۸۰)
در ادامه به نقش دعا و مناجات در تقویت وحدت پرداخته می‌شود بدون شک آشنایی با مضامین و مفاهیم ادعیه وارده می‌توان در جهت وحدت و همزیستی حرکت کرد.
از جمله ادعیه مهم ماه رمضان که به موضوع وحدت اشاره دارند، دعای افتتاح است، درفراز‌هایی از این دعا میخوانیم: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ، تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ...»
در این فراز درخواستمان ازخداوند ایجاد جامعه‌ای است که در آن اسلام و مؤمنان عزت داشته باشند و اختلافات و نفاق از بین برود.
در فرازی از دعای مختصر سحر میخوانیم: «یَا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ، اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ...» این فراز به بخشش و گذشت اشاره دارد که پایه‌های همزیستی مسالمت‌آمیز هستند.
*دکترای فقه و حقوق و اندیشه امام خمینی (ره) و مدرس دانشگاه
