استفاده از ساز و کار مکانیسم ماشه تبعات و آثاری دارد که قطعاً متوجه طرف‌های مقابل هم خواهد شد؛ این جمله بر این واقعیت استوار است که با نابودی تلاش‌های چندین ساله دیپلماتیک برای دستیابی به برجام، آنچه پس از این تحول به وقوع خواهد پیوست از سوی هیچ یک از طرفین به آسانی قابل مدیریت نخواهد بود.
به گزارش ایرنا، عدم ارسال پیام تبریک از سوی رهبران کشور‌های اروپایی پس از پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری ۱۶ تیرماه ۱۴۰۳، از همان ابتدا عمق سردی روابط و تنش میان تهران و اتحادیه اروپا را برای رئیس جمهور و کارگزاران دولت چهاردهم نمایان ساخت. البته این روابط سرد موضوع پوشیده‌ای برای پزشکیان نبود و او در جریان رقابت‌های انتخاباتی، بار‌ها بر شعار خود مبنی بر تنش زدایی با اروپا و غرب تاکید کرده و به درستی به این واقعیت آگاه بود که این اقدام، پیش نیازی برای احیای برجام و لغو تحریم‌ها خواهد بود.
سه کشور اروپایی عضو برجام ۱۱ روز پیش از برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در ایران و در جریان نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بحث در مورد اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و بررسی هفدهمین گزارش آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد درباره اجرای این قطعنامه و توافق هسته‌ای ایران بیانیه مشترکی را علیه تهران صادر کرده بودند. در این بیانیه با تکرار برخی ادعا‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای ایران آمده بود: «گزارش‌های اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که ایران با ادامه تشدید فعالیت‌های هسته‌ای خود بسیار فراتر از محدودیت‌های توافق هسته‌ای ایران – موسوم به برجام - در مسیر اشتباهی حرکت می‌کند. پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، که برخی از آنها غیرقابل برگشت هستند، برجام را ناکارآمد کرده و بازگشت به راه‌حل مذاکره را دشوارتر خواهد کرد».
با آغاز به کار دولت در ۷ مردادماه ۱۴۰۳، دستگاه دیپلماسی به راهبری سیدعباس عراقچی، مامور تحقق وعده تنش زداییاز رابطه با اروپا شده و وزیر امور خارجه نخستین دور گفتوگوها با اروپا را در جریان سفر به نیویورک در روز‌های پایانی شهریورماه و در حاشیه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کلید زد.
وزیر امور خارجه ۲ مهرماه با اشاره به اینکه یکی از اهداف این سفر آغاز دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای بوده گفت: «من چند روزی بیشتر از رئیس جمهور در نیویورک می‌مانم و ملاقات‌های بیشتری را با وزرای خارجه کشور‌های بیشتری خواهم داشت. تلاش ما این است که دور جدیدی از مذاکرات در خصوص موضوع هسته‌ای آغاز شود.»
عراقچی در برنامه‌ای که برای تصدی سمت رئیس دستگاه دیپلماسی به مجلس ارائه کرد، ذیل سرفصل «ماموریت‌ها» از «تعامل عزتمندانه، کارکردگرا و فرصت‌محور با اروپا از موضع برابر و بر مبنای احترام متقابل» سخن گفته بود و پس از کسب رای اعتماد از مجلس، در نخستین مصاحبه خود در قامت وزیر امور خارجه در گفت‌و‌گو با کیودوی ژاپن گفت: «وزارت امور خارجه ایران در دوره جدید وارد عمل خواهد شد تا تنش‌ها با واشنگتن را مدیریت کرده، روابط با کشور‌های اروپایی را بازسازی نماید؛ البته تنها در صورتی که آنها دست از رویکرد خصمانه خود بردارند. هدف وزارت خارجه احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و لغو تحریم‌ها خواهد بود. من در تبیین سیاست خارجی خود در مجلس شورای اسلامی‌بر هدف حیاتیِ لغو تحریم‌ها، به‌ویژه تحریم‌های یکجانبه، از طریق مذاکراتِ جدی، متمرکز و زمان‌مند در عین پایبندی به اصول بنیادین کشور تأکید کردم».
یکی از تحولات مهم تابستان ۱۴۰۳، پایان ماموریت جوزپ بورل اسپانیایی و از حامیان سرسخت حفظ توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ و انتخاب کایا کالاس استونیایی به عنوان مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود. نخست وزیر پیشین استونی از ۱۱ آذرماه کار خود را آغاز کرد و در نخستین اظهارات در خصوص ایران، با ادعای این که روسیه، ایران، کره شمالی و به طور مخفیانه‌تری چین به دنبال تغییر نظام قانون‌مند جهانی هستند، خواستار واکنش اتحادیه اروپا به این تهدید در کنار متحدان و شرکای نزدیک آن شد. کالاس همچنین مدعی شد که تولیدات تجهیزات نظامی و مهمات روسیه، کره شمالی و ایران بیش از جوامع یورو-آتلانتیک است.
یکی از خصمانه‌ترین اظهارات مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا علیه ایران ۱۶ روز پس از آغاز به کار و در جریان سفر به سوریه بیان شد و کالاس که ریاست هیئت نمایندگی اتحادیه اروپا برای دیدار با مقامات حکومت جدید دمشق را به عهده داشت، گفت: «روسیه و ایران در آینده سوریه جایی ندارند». این دیپلمات اروپایی همچنین در هفته‌های اخیر بار‌ها ادعا‌های اثبات نشده در خصوص کمک تسلیحاتی ایران به روسیه در جنگ اوکراین را تکرار کرده است.
دومین دور گفتوگوها میان تهران و نماینده اتحادیه اروپا و نمایندگان تروئیکای اروپایی در روز‌های ۸ و ۹ آذرماه سال جاری در ژنو برگزار شد. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه پس از این گفتوگوها در حساب ایکس خود نوشت: «دور دیگری از گفتوگوها با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و انگلیس برگزار شد. آخرین تحولات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه مباحث هسته‌ای و رفع تحریم، مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت. ما قاطعانه به پیگیری منافع مردم خود متعهد هستیم و ترجیح ما مسیر گفت‌و‌گو و تعامل است». غریب‌آبادی، ۱۲ دیماه و در حاشیه نشست گرامیداشت سالگرد شهادت سردار سلیمانی نیز در جمع خبرنگاران با اعلام تاریخ دور سوم گفت‌و‌گو در ۲۴ دیماه، اهداف این دور را تبیین موضوعات و رایزنی‌های بیشتر عنوان کرد اگر قرار است مذاکراتی شکل بگیرد در چه چهارچوبی و با چه روشی باشد.
معاون وزیر امور خارجه در پایان سومین دور گفتوگوها نیز در تشریح نتایج آن نوشت: «دور سوم گفت‌و‌گو‌های ایران و سه کشور اروپایی در ژنو برگزار شد. این گفتوگوها جدی، صریح و سازنده بودند. ضمن ورود به برخی جزئیات، ایده‌هایی را در دو حوزه رفع تحریم و هسته‌ای که برای حصول به یک توافق ضروری هستند، مورد بحث و بررسی قرار دادیم». مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز پس از این دور از گفتوگوها، در مصاحبه با مجله ایتالیایی Affari Internazionali و رادیو رادیکاله گفت: «در طول این سال‌ها موضع ما ثابت بوده و اعلام کرده‌ایم که آماده گفت‌و‌گو در چارچوب برجام به منظور رفع تحریم‌ها هستیم؛ در حال حاضر هم موضع ما همین است و اعلام کرده‌ایم که در چارچوب برجام حاضر به گفت‌و‌گو هستیم؛ یعنی تعهد‌های برجامی در مقابل لغو تحریم‌ها؛ ما با اعضای برجام که شامل سه کشور اروپایی و چین و روسیه است، در تماس هستیم».
چهارمین و آخرین دور این گفتوگوها در سال ۱۴۰۳ نیز میان معاون وزیر امور خارجه و دیپلمات‌های سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه، همزمان با حضور وزیر امور خارجه کشورمان در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در ژنو در ۶ اسفندماه برای حضور در دو نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل و کنفرانس خلع سلاح، برگزار شد. غریب‌آبادی در پیامی در خصوص این نشست، نوشت: «ما درخصوص موضوعات هسته‌ای و رفع تحریم به تبادل نظر پرداختیم. تمامی طرف‌ها بر تعهد خود بر یافتن یک راه حل دیپلماتیک و مذاکره شده، تاکید کردند. توافق شد که گفتوگوها ادامه یابد». برگزاری چهار دور نشست میان تهران و شرکای اروپایی برجام، اما در حالی صورت گرفته است که دستگاه دیپلماسی کشورمان همچنان بر این ملاحظه تاکید دارد که از این ابتکار دیپلماتیک با عنوان «گفت‌و‌گو» و نه «مذاکره»، نام ببرد.
این دغدغه دیپلمات‌های کشورمان، اما به خوبی در تحرکات تروئیکای اروپایی قابل مشاهده است و برگزاری نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد پشت در‌های بسته در ۲۲ اسفندماه به پیشنهاد انگلیس و فرانسه و همسویی آلمان و همچنین تداوم تهدید ایران به استفاده از مکانیسم ماشه در این جلسه را می‌توان مصداق این ملاحظه دانست. دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، این نشست را به منزله مداخله‌ای غیرموجه در روند تعامل سازنده و جاری میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلقی و عنوان کرد که این اقدام تنها یک هدف دارد و آن تداوم سیاست شکست‌خورده و غیرقانونی فشار حداکثری علیه ایران است. همچنین در اعتراض به این اقدام در سوء استفاده از سازوکار شورای امنیت، سفرای این سه کشور اروپایی روز پنجشنبه ۲۳ اسفندماه از سوی مدیرکل صلح و امنیت بین‌الملل به وزارت امور خارجه احضار شدند.
با آغاز سال ۱۴۰۴، تنها کمتر از ۶ ماه تا زمان انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ و مهلت مذاکره با تروئیکای اروپایی به منظور عدم استفاده از مکانیسم ماشه به معنای ممانعت از بازگشت تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران زمان باقیمانده است. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه در آخرین نشست خبری خود در سال ۱۴۰۳، در واکنش به تهدید کشور‌های اروپایی عضو برجام به استفاده از مکانیسم ماشه گفت: «صحبت کردن طرف مقابل از ساز و کار ماشه به این معنا نخواهد بود که یا به این معنا نیست که یک ابزار سهل الوصول است و می‌توانند از این ابزار برای اعمال فشار و امتیازگیری از جمهوری اسلامی ایران استفاده کنند. استفاده از این ساز و کار تبعات و آثاری دارد که قطعاً متوجه طرف‌های مقابل هم خواهد شد. هیچ دلیل و توجیهی برای توسل به این ساز و کار علیه جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد مگر اینکه برای اعمال فشار ناموجه و غیرقانونی سیاسی باشد».
تبعات و آثاری که سخنگوی دستگاه دیپلماسی و سایر مقامات کشورمان از جمله وزیر امور خارجه بار‌ها بر آن تاکید کرده‌اند بر این واقعیت استوار است که با نابودی تلاش‌های چندین ساله دیپلماتیک برای دستیابی به سازوکاری میان ایران و ۴+۱برای مدیریت تنش حول محور پرونده هسته‌ای ایران، آنچه پس از این تحول به وقوع خواهد پیوست از سوی هیچ یک از طرفین قابل مدیریت نخواهد بود و می‌تواند به عنوان حرکتی انتحاری در تعامل‌های سالیان اخیر تلقی شود.
