خبرگزاری مهر، گروه استانها - کوروش دیباج: امسال تقویم شمسی و قمری روایتی نادر را رقم زده است؛ نوروز، جشن زایش دوباره طبیعت، همزمان با ماه مبارک رمضان آغاز شد و حالا که رمضان به پایان رسیده، عید فطر درست در میانه تعطیلات نوروزی فرا رسیده است. این همزمانی، نه فقط از نظر گاه‌شماری، بلکه از منظر فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی، اتفاقی منحصربه‌فرد در تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود.
همراه شدن نوروز، رمضان و عید فطر، سه مناسبت مهم در تاریخ ایران، فرصتی است برای واکاوی تأثیرات این همزمانی بر سبک زندگی مردم، حال‌وهوای جامعه، بازارهای اقتصادی و حتی سنت‌های دیرین ایرانیان. اما این همزمانی چه تغییری در نحوه برگزاری این جشن‌ها ایجاد کرده است؟ آیا شادی نوروز با فضای معنوی عید فطر پیوندی جدید یافته است؟
در این گزارش، با نگاهی به گذشته و حال، بررسی خواهیم کرد که چگونه این سه مناسبت همزمان، تصویری از پیوند سنت، دین و فرهنگ ایرانی را در یک قاب به نمایش گذاشته‌اند.
نوروز و رمضان؛ جشن زندگی و ضیافت آسمانی
نوروز، جشن کهن ایرانیان، از دیرباز نماد نوزایی طبیعت و آغاز سال نو بوده است. در مقابل، رمضان ماه تزکیه نفس و عبادت محسوب می‌شود. امسال، ایرانیان در حالی به استقبال بهار رفتند که سفره‌های افطار نیز همزمان با هفت‌سین گسترده شد.
بسیاری از خانواده‌ها روایت کردند که این تلاقی، حال‌وهوایی متفاوت به سفره‌های افطار داده است. «احساس می‌کردیم که هر افطار، بخشی از آئین نوروز است. همان شوقی که در تحویل سال وجود داشت، در شب‌های رمضان هم احساس می‌شد.» این روایت یکی از شهروندان تهرانی است که برگزاری دو آئین مهم را همزمان تجربه کرده است.
در شهرهای مختلف نیز آئین‌های نوروزی تحت‌تأثیر رمضان رنگ و بویی تازه به خود گرفت. مراسم دیدوبازدید نوروزی، به ساعات بعد از افطار منتقل شد و در برخی مناطق، رسوم افطاری دادن با عیدی‌های نوروزی ترکیب شد.
اقتصاد سه عید؛ رکود یا رونق؟
یکی از مهم‌ترین اثرات این همزمانی بر بازارهای اقتصادی مشهود است. نوروز همیشه با افزایش خرید و فروش همراه است، در حالی که عید فطر نیز به‌عنوان یک مناسبت مذهبی، تأثیر خاص خود را بر بازار دارد. اما این ترکیب چه تأثیری بر اقتصاد گذاشت؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اصناف مختلف، به‌ویژه در حوزه خوراکی‌ها، پوشاک و هدایا، با نوعی از تغییر الگوی مصرف مواجه شده‌اند. یکی از کسبه بازار اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: عیدی‌های نوروزی و فطریه‌ها در هم آمیخته شدند و باعث شدند مردم به‌جای خریدهای جداگانه، یک‌بار هزینه کنند.
در سوی دیگر، صنف قنادی‌ها و فروشندگان شیرینی از افزایش فروش شیرینی‌های مخصوص عید فطر و نوروز به‌طور همزمان خبر داده‌اند. ترکیب زولبیا و بامیه با شیرینی‌های نوروزی، تصویری جدید در بازار خوراکی‌ها ایجاد کرد.
بازتاب این همزمانی در فضای مجازی
این تقارن تاریخی، بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی نیز داشت. کاربران در ایکس و اینستاگرام، با هشتگ‌هایی همچون #نوروز_رمضانی، #فطر_در_نوروز و #سه_جشن_یک_ملت، تجربیات خود را به اشتراک گذاشتند. برخی این همزمانی را نشانه‌ای از وحدت فرهنگی و دینی ایرانیان دانستند، در حالی که عده‌ای نیز به چالش‌های ناشی از آن اشاره کردند.
یکی از کاربران در حساب ایکس خود نوشت: «تا حالا نوروز را این‌قدر متفاوت تجربه نکرده بودم. روزها خانه‌تکانی، شب‌ها روزه‌داری، حالا هم عید فطر وسط تعطیلات نوروزی! چه سالی!»
جامعه‌شناسان چه می‌گویند؟
از دید جامعه‌شناسی، این تقاطع جشن‌ها می‌تواند نشان‌دهنده پیوند عمیق سنت‌های ایرانی با باورهای مذهبی باشد. دکتر مریم توسکی، جامعه‌شناس فرهنگی، در گفت‌وگو با مهر می‌گوید: ایرانیان در طول تاریخ توانسته‌اند جشن‌های ملی و مذهبی خود را به‌گونه‌ای با هم ترکیب کنند که نه‌تنها تضادی ایجاد نشود، بلکه نوعی غنای فرهنگی به وجود آید. این همزمانی سه جشن، فرصتی برای نمایش این همزیستی تاریخی بود. مردم نشان دادند که می‌توانند در عین حفظ باورهای دینی، آیین‌های ملی خود را نیز با شکوه برگزار کنند.
توسکی معتقد است که چنین همزمانی‌هایی در گذشته نیز رخ داده، اما این اولین بار است که در قرن جدید چنین رویدادی را شاهد هستیم. او می‌گوید: امسال شاهد بودیم که مردم، به‌ویژه نسل جوان، ترکیبی نو از این مناسبت‌ها خلق کردند و نوعی از همزیستی بین شادی نوروز و فضای معنوی رمضان را تجربه کردند.
این جامعه‌شناس تأکید می‌کند: روزه‌داری در نوروز، از میزان نشاط این ایام کم نمی‌کند، در واقع تجربه امسال نشان داد که این دو مقوله می‌توانند به همدیگر معنا ببخشند. بسیاری از خانواده‌ها، مهمانی‌های افطار را با دیدوبازدیدهای نوروزی ادغام کردند، که این امر به تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی کمک کرد.
او همچنین درباره اثرات اقتصادی این همزمانی توضیح می‌دهد: در حالی که برخی کسب‌وکارها از کاهش تقاضا در برخی حوزه‌ها گلایه داشتند، مشاغلی مانند قنادی‌ها، بازار آجیل و شیرینی و حتی کسب‌وکارهای مرتبط با هدایای عید فطر، از افزایش نسبی فروش خبر دادند. این نشان می‌دهد که بازار خود را با شرایط وفق داده و تغییرات جدیدی را در الگوهای مصرف مردم مشاهده کرده‌ایم.
آیا تاریخ چنین همزمانی‌هایی را به یاد دارد؟
جست‌وجوی تاریخ نشان می‌دهد که پیش‌تر نیز برخی سال‌ها، نوروز با ماه رمضان یا عید فطر مصادف شده است. برای نمونه، در دوران صفویه، یک بار نوروز و عید فطر همزمان شده بود که شاه عباس صفوی دستور داد جشن‌های نوروزی با مراسم فطر ترکیب شود و یک جشن سراسری برگزار گردد. با این حال، تلاقی همزمان سه جشن نوروز، سده و عید فطر، اتفاقی بسیار نادر است و این نخستین بار در قرن پانزدهم شمسی است که چنین شرایطی رقم خورده است.
سه جشن، یک ملت، یک سرزمین
همزمانی نوروز، رمضان و عید فطر، نمایشی بی‌نظیر از پیوندهای فرهنگی و دینی در ایران بود. این تقارن نشان داد که چگونه سنت‌ها و آیین‌های ملی و مذهبی می‌توانند در کنار یکدیگر، بدون تعارض، بلکه با غنا و معنا، برگزار شوند.
این سال خاص، درس بزرگی برای همبستگی و تلفیق ارزش‌های فرهنگی و دینی داشت؛ ایرانیانی که از نوروز شور و شوق می‌گیرند، از رمضان معنویت، و از عید فطر رهایی و جشن را تجربه می‌کنند، بار دیگر نشان دادند که در هر شرایطی، می‌توانند سنت‌هایشان را حفظ کنند و به زیبایی با یکدیگر پیوند بزنند. شاید این اولین عید فطر قرن پانزدهم شمسی باشد، اما بدون شک، خاطره آن تا مدت‌ها در ذهن مردم باقی خواهد ماند؛ سالی که در آن سه جشن، یک ملت را در کنار هم قرار داد.
