به گزارش همشهری آنلاین، مسئله دادن پول‌توجیبی به فرزندان یکی از چالش‌های بزرگ والدین در دنیای امروز است. این موضوع به‌خصوص در جوامع شهری، با افزایش هزینه‌ها و مصرف‌گرایی، بیش‌ازپیش مورد توجه قرار گرفته است. آیا پول‌توجیبی به فرزندان کمک می‌کند تا ارزش پول را درک کنند و استقلال مالی را تجربه کنند، یا برعکس، آن‌ها را به وابستگی و نازپروردگی عادت می‌دهد؟
برخی والدین بر این باورند که پول‌توجیبی می‌تواند راهی مؤثر برای آموزش مسئولیت‌پذیری و مدیریت مالی به فرزندان باشد. این نوع حمایت مالی می‌تواند به کودکان اجازه دهد که تصمیم‌هایی مستقل و هوشمندانه اتخاذ کنند و از سنین پایین‌تر نسبت به مخارج خود آگاه شوند. در مقابل، برخی دیگر نگران هستند که پول‌توجیبی بیش‌ازحد نه‌تنها به فرزندان وابستگی می‌آورد، بلکه آن‌ها را به مصرف‌گرایی و بی‌برنامگی عادت می‌دهد.
در این میان، باید به بررسی تأثیرات مثبت و منفی پول‌توجیبی بر تربیت و رشد شخصیت کودکان پرداخت. آیا می‌توان نتیجه‌گیری کرد که پول‌توجیبی از نظر تربیتی می‌تواند به عنوان یک ابزار غیرضروری بر مبنای تشویق به خودکفایی و استقلال عمل نماید یا نه؟ این مسئله نیاز به تحلیل و بررسی بیشتری دارد تا والدین بتوانند تصمیمات بهتری در این زمینه بگیرند. در نهایت، آیا پول‌توجیبی به‌عنوان یک ابزار آموزشی می‌تواند چالشی برای والدین باشد تا بتوانند فرزندان خود را به شکلی سالم و متوازن تربیت کنند؟
برای پاسخ به این سؤال، با دکتر آسیه اناری، متخصص روانشناسی کودک و نوجوان گفت‌وگو کردیم.تا تأثیرات مختلف این موضوع را بررسی کرده و راهکارهایی برای استفاده صحیح از پول‌توجیبی ارائه دهیم. او در این زمینه می‌گوید:«پول‌توجیبی بخشی از رشد شخصیت، هویت و سواد مالی کودکان است. اگر می‌خواهیم فرزندانی داشته باشیم که از نظر شخصیتی قوی، تاب‌آور و دارای خودآگاهی باشند، باید از یک سن مناسب به آن‌ها پول‌توجیبی بدهیم. علاوه بر این، آموزش مدیریت مالی از کودکی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر آینده آن‌ها داشته باشد.»
چه سنی برای شروع مناسب است؟
اناری توضیح می‌دهد که بهتر است این روند از زمانی که کودک مفهوم پول را درک می‌کند، یعنی از حدود چهار سالگی، آغاز شود. او تأکید می‌کند:«اگر کودک هنوز درک درستی از پول ندارد، می‌توان از زمان ورود او به مدرسه این کار را شروع کرد. اما تأخیر بیش‌ازحد در این زمینه، ممکن است باعث شود کودک در آینده در مدیریت مالی شخصی دچار مشکل شود.»
مقدار پول‌توجیبی چقدر باشد؟
به گفته اناری، میزان پول‌توجیبی بستگی به شرایط خانواده دارد و نباید بیش‌ازحد زیاد باشد که کودک احساس بی‌نیازی مطلق کند، و نه آن‌قدر کم که او را از تجربه مدیریت مالی محروم کند. خانواده‌ها می‌توانند با توجه به سن فرزندشان، نیازهای او و فرهنگ اقتصادی خانواده، مبلغ مناسبی در نظر بگیرند.
او توصیه می‌کند والدین اجازه دهند کودک در مورد نحوه خرج کردن پول خود تصمیم بگیرد، اما در عین حال راهنمایی‌های لازم را هم به او ارائه دهند تا از اشتباهات مکرر جلوگیری شود. به این ترتیب، کودک کم‌کم یاد می‌گیرد که چگونه پس‌انداز کند، چطور برای خریدهای مهم‌تر برنامه‌ریزی کند و از ولخرجی پرهیز کند.
آیا پول‌توجیبی معایب دارد؟
اناری در خصوص مزایا و معایب پول‌توجیبی اظهار می‌کند:«به طور کلی، پول‌توجیبی در ذات خود معایبی ندارد، اما چنانچه والدین نظارت کافی بر نحوه ارائه آن نداشته باشند، ممکن است مشکلاتی ایجاد شود. یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شود، عدم تناسب میزان پول با سن کودک است. اگر این تناسب رعایت نشود، پول‌توجیبی می‌تواند پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشد. برای مثال، اگر به یک کودک هفت‌ساله مبلغ زیادی پول داده شود و او اختیار کامل در خرج کردن آن داشته باشد، به دلیل نداشتن مهارت‌های لازم، ممکن است تصمیمات نادرستی بگیرد.»
وی همچنین با تأکید بر ضرورت مدیریت صحیح این مسئله می‌گوید:«یکی دیگر از چالش‌های احتمالی، استفاده از پول‌توجیبی به عنوان ابزار تنبیه و تشویق است. در برخی موارد، والدین با تهدید به قطع پول‌توجیبی یا کاهش آن، سعی در کنترل رفتار کودک دارند. این رویکرد می‌تواند تأثیرات منفی به دنبال داشته باشد، زیرا باعث می‌شود کودک احساس ناامنی کند و پول را نه به عنوان ابزاری برای آموزش مدیریت مالی، بلکه به عنوان وسیله‌ای برای اعمال قدرت از سوی والدین درک کند.»
پرداخت منظم پول‌توجیبی؛ هفتگی یا ماهانه؟
اناری در پاسخ به این پرسش که تفاوت پرداخت پول‌توجیبی به صورت هفتگی یا ماهانه چه تأثیری بر رفتار کودک دارد، توضیح می‌دهد:«کلاً بهتر است که تا زیر ۱۸ سال، پول‌توجیبی به‌صورت هفتگی پرداخت شود. هرچقدر کودک بزرگ‌تر می‌شود، با توجه به توانایی‌اش در مدیریت پول، نحوه خرج کردن و میزان مهارت‌هایی که کسب کرده است، می‌توان تصمیم گرفت که پرداخت پول‌توجیبی به‌صورت ماهانه انجام شود. اما در سنین پایین، یا در مورد کودکانی که بلافاصله پس از دریافت پول آن را خرج می‌کنند، بهتر است که این مبلغ به‌صورت هفتگی داده شود.»
وی در ادامه به نکته مهمی در این زمینه اشاره کرده و تأکید می‌کند:« نکته مهم این است که پرداخت پول‌توجیبی باید در زمان مشخصی انجام شود. یعنی اگر روز و ساعتی برای پرداخت آن تعیین شده است، حتماً در همان زمان پرداخت شود و هیچ تأخیری در این روند اتفاق نیفتد. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است.»
تأثیر ندادن پول‌توجیبی؛ از حسرت کودکی تا مشکلات مالی در بزرگسالی
اناری در خصوص تأثیر عدم پرداخت پول‌توجیبی یا اعمال محدودیت‌های شدید در این زمینه بر رفتارهای مالی فرزندان در آینده می‌گوید:«خانواده‌هایی که به بچه‌هایشان پول‌توجیبی نمی‌دهند، در واقع آن‌ها را ضعیف و در عین حال با پیچیدگی‌ها و عقده های روانی بزرگ می‌کنند. این کودکان معمولاً نگاه حسرت‌آمیزی به دیگران دارند و از نظر روان‌شناختی، مسائل شخصیتی متعددی را تجربه می‌کنند.»
وی در ادامه افزود:«اما یک مسئله بسیار مهم‌تر این است که پول برای این افراد تبدیل به یک موضوع حل‌نشده می‌شود. آن‌ها نمی‌توانند به‌درستی آن را مدیریت کنند و با آن کنار بیایند. برخی از آن‌ها در آینده بسیار زیاد خرج می‌کنند و برخی دیگر بیش از حد در مصرف پول صرفه‌جویی می‌کنند. در هر صورت، این افراد دچار مشکلات مالی خواهند شد.»
اناری همچنین تأکید می‌کند:«از همه مهم‌تر، این افراد مدیریت مالی را یاد نمی‌گیرند و نمی‌دانند که چگونه متناسب با میزان پولی که در اختیار دارند، هزینه‌های خود را تنظیم کنند. همچنین اولویت‌بندی صحیح در خرج کردن را نمی‌آموزند. به همین دلیل، در بزرگسالی نیز ممکن است یا بیش از حد ولخرجی کنند یا بالعکس، بیش از اندازه در خرج کردن احتیاط به خرج دهند. در هر دو حالت، این امر موجب می‌شود که نتوانند نیازهای مالی خود را به شکل درستی تأمین کنند.»
مدیریت مالی در خانواده؛ آموزش صبر و اولویت‌بندی به کودکان
اناری در خصوص برنامه‌های مدیریت مالی برای کودکان و نوجوانان و راهکارهایی برای آموزش و جلوگیری از فشار مالی بر خانواده‌ها اظهار می‌کند:«والدین باید به فرزندان خود بیاموزند که خرج کردن باید بر اساس اولویت‌ها و برنامه‌ریزی انجام شود. نباید هر چیزی که کودک خواست، فوراً تهیه گردد. این مسئله به‌ویژه برای والدین دهه شصتی اهمیت دارد. والدین این نسل که خود تجربه نداشتن‌های مالی زیادی داشته‌اند، ممکن است فکر کنند که باید هر آنچه فرزندشان می‌خواهد، در اختیارش بگذارند. این رفتار می‌تواند منجر به کاهش تاب‌آوری در کودکان و نوجوانان و افزایش توقعات بی‌مورد شود، بدون آنکه فرزند بخواهد گامی برای کسب آن بردارد.»
وی در ادامه تأکید می‌کند:«مسئله اصلی، آموزش صبر و تلاش برای دستیابی به خواسته‌هاست. همچنین، اگر چیزی خراب شد، نباید فوراً جایگزین آن شود. لازم است بین خواسته و رسیدن به آن، با توجه به سن کودک، زمان منطقی و مناسبی در نظر گرفته شود. والدین باید ویژگی‌های تحولی هر سن را بشناسند. مشکل اصلی این است که بسیاری از والدین نمی‌دانند در هر سن چه ویژگی‌هایی در کودک وجود دارد و با برداشت‌های کلی به تربیت فرزند خود می‌پردازند. برای این منظور، والدین می‌توانند از مشاوران روانشناس یا منابع معتبر کمک بگیرند تا با ویژگی‌های هر سن آشنا شده و نحوه تعامل صحیح را بیاموزند.»
اناری به معضل دیگری اشاره کرده و اظهار می‌کند: «یکی از مشکلات دیگر این است که برخی والدین به‌جای توضیح منطقی، به فرزند خود می‌گویند "پول نداریم" یا "کیف پولم را جا گذاشتم، پول ندارم". این رویکرد به‌جای جلوگیری از خریدهای اضافی، ترس‌های مالی را در کودک ایجاد می‌کند. در این مواقع، والدین باید صادقانه به فرزند خود بگویند که این خواسته جزو اولویت‌های فعلی خانواده نیست، نه اینکه صرفاً بگویند "پول نداریم"" که این مسئله ترس و اضطراب مالی را در کودک تقویت می‌کند.»
وی همچنین بر اهمیت اولویت‌بندی و فاصله‌گذاری منطقی میان خواسته‌ها و رسیدن به آن‌ها تأکید می‌کند و افزود:«در مناسبت‌های خاص، می‌توان برخی خواسته‌ها را برآورده کرد. همچنین دادن پول‌توجیبی به فرزند، متناسب با سن او، کمک می‌کند تا فشار مالی بر خانواده‌ها کاهش یابد و در عین حال، فرزندان مهارت‌های مالی و رشد شخصیتی مناسبی را کسب کنند.»
