عصر ایران؛ مهدیه ملک شیخی-  زن جوانی با چهره خسته و پرونده کهنه و تا شده در دست روی صندلی یکی از بیمارستان‌های دولتی نشسته بود. کنارش می نشینم و سر صحبت را با او باز می‌کنم. اسمش فهمیه است. 

 

  سی و چند ساله به نظر می‌رسد. مادر سه فرزند است. به گفته خودش دو سالی می‌شود که با سرطان پستان دست و پنجه نرم می‌کند.

 

   پس از شیمی درمانی‌های مکرر پزشک معالج داروی جدیدی برای او تجویز کرده که قیمت هر یک از آنها چند میلیونی برایش آب می‌خورد. 

 

   انگار که هم زبانی در شهر غریب پیدا کرده است. ادامه می‌دهد: "شوهرم کارگر ساده است، فقط یک بیمه تامین اجتماعی داریم که نصف هزینه را هم پوشش نمی‌دهد، مجبور شدیم هرچه طلا داشتم، بفروشم اما دیگر چیزی برایم باقی نمانده است."

 

   به یقین همه شما با من هم عقیده اید که این داستان فقط سرگذشت این زن جوان نیست؛ بلکه روایت عده بسیاری است که سلامتی‌شان به استطاعت مالی شان گره خورده است.

 

   چه کودکانی که به دلیل هزینه‌های بالای درمان خانواده از ادامه درمانشان منصرف شده‌اند و چه افرادی که به دلیل مشکلات قلبی عروقی دو راه بیشتر پیش رو ندارند یا هزینه جراحی در بیمارستان‌های خصوصی را که مبالغی بالغ بر چند صد میلیون تومان است بپردازند و به عبارتی جان خود را بخرند و یا در صف انتظار بیمارستان‌های دولتی تاب بیاورند و خوش شانس باشند تا رسیدن نوبت‌شان شرایط جسمی‌شان وخیم‌تر نشود.

 

  در سال ۱۹۴۸، سازمان بهداشت جهانی اولین مجمع جهانی بهداشت را برگزار کرد، مجمع تصمیم گرفت از سال ۱۹۵۰ به بعد، هفتم آوریل هر سال به عنوان روز جهانی بهداشت نام گذاری و تعیین شود.

 

   بهداشت به مجموعه‌ای از اصول و اقدامات گفته می‌شود که برای حفظ و ارتقای سلامت فردی و اجتماعی به کار می‌رود. بهداشت شامل پیش‌گیری از بیماری‌ها، حفظ پاکیزگی، تغذیه سالم، فعالیت بدنی، سلامت روان و رعایت اصول بهداشتی در محیط زندگی است.

 

   از این رو هدف اصلی بهداشت، تأمین و بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر سالم افراد جامعه است. سیاست‌های بهداشت عمومی از آن جهت پر اهمیت تلقی می‌ شود که بدون سلامت هیچ کس از زندگی خود راضی نخواهد بود.

 

    رشد اقتصادی تنها به میزان سرمایه و نیروی کار موجود در اقتصاد مرتبط نیست و متغیرهایی مانند کیفیت سرمایه انسانی و سلامت در آنها نادیده گرفته می‌شود.  در سال‌های اخیر سرانه هزینه سلامت در ایران افزایش یافته است ولیکن همچنان نیاز به بهبود و سرمایه‌گذاری بیشتر دارد.

 

   ایران البته در چند دهه اخیر پیش‌رفت‌های چشم‌گیری در حوزه بهداشت و درمان داشته است. اجرای برنامه پزشک خانواده هر چند ناقص، گسترش خانه‌های بهداشت در روستاها و توسعه بیمه‌های درمانی از جمله اقدامات مثبت در این حوزه بوده است. با این حال همچنان مشکلاتی نظیر هزینه‌های بالای درمان، کمبود پزشک در برخی مناطق کشور و کیفیت پایین خدمات درمانی وجود دارد.

 

 

بر اساس گزارش‌های رسمی در سال ۱۴۰۱ سرانه هزینه سلامت هر ایرانی حدود ۲۲ میلیون تومان برآورد شده؛ در حالی که طبق گزارش‌های رسمی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۳ سرانه هزینه سلامت در ایران به حدود ۳۲ میلیون تومان برای هر نفر در سال رسیده است؛ این به آن معناست که خانواده ۴ نفره به طور میانگین باید سالی ۱۲۸ میلیون تومان برای خدمات درمانی، دارو و مراقبت‌های بهداشتی هزینه کند، چه این مبلغ از جیب مردم باشد و چه از طریق بیمه یا کمک‌های دولتی.

 

  در نگاه اول شاید بگوییم این اعداد فقط یک داده آماری است؛ اما وقتی آن را در واقعیت روزمره پدر و مادری سال‌مند و یا کودکی بیمار در یک شهر کوچک بگنجانیم، تبدیل می‌شود به پرسشی تلخ: "اگر کسی نداشته باشد چه؟" 

 

   فشار هزینه‌های سلامت بر دوش مردم و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد بیش از ۴۵ درصد هزینه‌های سلامت در ایران از جیب مردم پرداخت می‌شود. برخی آمارها در سال ۱۴۰۳ حاکی از آن است که بیش از ۶۰ درصد هزینه‌های سلامت از جیب مردم پرداخت شده است. در حوزه دارو نیز حدود ۷۰ درصد هزینه‌ها توسط بیماران تامین می‌شود. 

 

   در حالی که طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت این سهم باید از ۲۰ درصد بیشتر نشود. اما ایران، چند برابر این عدد را تجربه می‌کند که ناگزیر نتیجه‌ای جز افزایش فقر درمان زده ندارد؛ خانواده‌هایی که یا از درمان منصرف می‌شوند و یا همه دارایی‌شان را صرف بقا می‌کنند.

 

   در این میان عده ‌ای می‌گویند هزینه ‌های سلامت در ایران به مراتب پایین تر از کشورهای توسعه یافته است؛ اما نسبت بالای پرداخت از جیب مردم نشان دهنده ضعف حمایت های دولتی و بیمه های درمانی است.

 

  در دهه ۱۳۸۰ با اجرای طرح‌هایی مانند طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع، تلاش شد ساختار سلامت کشور اصلاح شود، اما اجرای ناقص، بودجه محدود و سیاست‌های آنی و متغیر سبب نیمه تمام ماندن چنین پروژه‌هایی شده است.با شروع دهه ۱۳۹۰ و تورم پی در پی، دولت به تدریج از حمایت گسترده عقب نشست. هزینه‌ها از دو مسیر بالا رفتن قیمت خدمات پزشکی و دارو و دیگری کاهش سهم دولت در تامین آن، رشد کردند؛ به طوری که امروز شاهد آن هستیم که سلامت کالایی لوکس برای بسیاری از مردم شده است.

 

  معلم بازنشسته‌ای از هزینه بالای تصویربرداری و آزمایشات مرتبط با بیماریش گلایه‌مند بود و می‌گفت: "مگر من چقدر حقوق بازنشستگی می‌گیرم؟ با این اوضاع آدم ترجیح می‌دهد درد بکشد تا جیبش خالی شود."

 

  چنین تصمیم‌هایی از جمله به تعویق انداختن درمان و مصرف نیمی از نسخه تجویز شده در میان خانواده‌ها به امری رایج تبدیل شده که حاصل آن بیماری‌های مزمن، ناتوانی، افسردگی و حتی مرگ‌های قابل پیشگیری است.

 

  با توجه به سقوط بخش قابل توجهی از جامعه به زیر خط فقر، فقرا با توجه و احترام کمتری درمان می‌شوند، قدرت انتخاب محدودی برای دریافت خدمات بهداشتی دارند، در برخی موارد خدماتی که به آنها ارائه می‌شود نیز از مطلوبیت و کیفیت پایین تری برخوردار است و زمانی که برای سلامتی و درمان خود مبالغی را به طور مستقیم از جیبشان پرداخت می‌کنند، فقیرتر می‌شوند.

 

  از سوی دیگر یادآور شوم وقتی خانواده‌ای برای درمان یکی از اعضای خانواده‌اش مجبور می‌شود خانه‌اش را بفروشد (البته اگر خانه‌ای در کار باشد) اعتمادش به نظام سلامت و دولت به شدت آسیب می‌بیند. این اعتماد متلاشی شده فراتر از درمان است و به حوزه سیاست، اقتصاد و انسجام اجتماعی رسوخ می‌کند.چگونه به فکر اصلاح سیستم سلامت کشور باشیم؟

 

  با بازنگری در بودجه‌ریزی کشور و کاهش هزینه‌های غیر ضروری لازم به نظر می‌رسد سهم دولت در حوزه سلامت به استاندارد جهانی نزدیک شود.

 

  افزایش مالیات بر کالاهای آسیب رسان به سلامت(سیگار، نوشابه و ...) و درآمد حاصل از آن باید به طور اختصاصی صرف توسعه خدمات بهداشتی در مناطق محروم شود.

 

  گسترش آموزش سلامت در رسانه، مدارس و توانمندسازی مردم در پیشگیری از بیماری‌های پرهزینه‌ای مانند دیابت، چاقی، فشار خون بالا و افسردگی.  استفاده از تجربیات کشورهای منطقه در مدیریت بحران‌های بهداشتی، پوشش گسترده خدمات پزشکی و ...

 

   همه دنیا پذیرفته‌اند سلامت محور توسعه است. جامعه‌ای که در آن سلامت ضعیف باشد روند توسعه در آن کند خواهد بود [و این را قاعدتا رییس جمهور پزشکیان که خود پزشک است و 20 سال قبل وزیر بهداشت و متولی سلامت بوده بهتر باید بداند.]