همشهری آنلاین – گروه سیاسی: تلاش کاخ‌سفید برای القای گفت‌وگوهای مسقط به عنوان «مذاکره مستقیم» در شرایطی است که عباس عراقچی روز سه‌شنبه و در جریان سفر به الجزایر در گفت‌وگویی تاکید کرد ایران شیوه‌ای غیر از مذاکرات غیرمستقیم را نمی‌پذیرد، چراکه تهران چنین رویکردی را برای اهداف مذاکره مفید نمی‌داند؛ موضوعی که پیش از این نیز بارها ازسوی مقام‌های ارشد ایرانی مورد تاکید قرار گرفته است.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آمریکا با طرح مستمر موضوع «مذاکره مستقیم ایران و آمریکا» اهداف چندوجهی را پیگیری می‌کند. کارشناسان معتقدند یکی از مهم‌ترین دلایل طرح چنین گزاره‌ای ازسوی ترامپ، آن‌هم در شرایطی که به صراحت ازسوی ایران نفی شده، «دستاوردسازی» و در ادامه «مقصرنمایی ایران» است.
همه اینها در حالی است که بررسی مناسبات تهران و واشنگتن طی حدود دو دهه گذشته، نشان می‌دهد دوطرف بارها درباره موضوع‌های مختلف، به‌ویژه مباحث هسته‌ای و برجام، به‌صورت «غیرمستقیم» با یکدیگر گفت‌وگو کرده‌اند؛ رویکردی که دلیل محوری آن را باید در عهدشکنی‌ها مکرر واشنگتن در قبال تهران و در نتیجه بی‌اعتمادی ایران به آمریکا جست‌وجو کرد.
همان‌گونه که مقام‌های ایرانی بارها اعلام کرده‌اند، «مذاکره غیرمستقیم» و همچنین «تبادل‌پیام»، به‌ویژه طی حدود ۴ سال گذشته با هدف مدیریت تنش‌ها میان دوطرف در جریان بوده است و در واقع گفت‌گوهای روز شنبه در عمان را نمی‌توان رویکرد تازه‌ای در مناسبات ایران و آمریکا به حساب آورد. تهران و واشنگتن طی سال‌های اخیر بارها از طریق میانجی‌ها یا کشورهای ثالث به «مذاکره مستقیم» و «تبادل پیام» پرداخته‌اند؛ مذاکره‌هایی که بیشتر بر موضوع‌هایی مانند برنامه هسته‌ای ایران، مسائل منطقه‌ای و همچنین مدیریت تنش‌های دوجانبه متمرکز بوده که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
۱
مذاکره برای احیای برجام
زمان: فروردین ماه ۱۴۰۰ (۶آوریل ۲۰۲۱)
میزبان: گرند هتل شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در سازمان انرژی اتمی
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: کشورهای عضو توافق برجام (تروئیکای اروپایی، روسیه و چین)
شکل مذاکره غیرمستقیم: در جریان مذاکرات برجامی فروردین‌ماه ۱۴۰۰ گفت‌وگوهای غیرمستقیم در ۲ هتل مجزا انجام شد، به این شکل که نمایندگان کشور عضو برجام، یعنی ایران، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان در یک هتل و مذاکره‌کنندگان آمریکا نیز در هتل دیگری دیدگاه‌های خود را به یکدیگر منتقل می‌کردند.
نتیجه مذاکرات: اگرچه این مذاکرات در روزهای پایانی دولت دوم روحانی، از فروردین ماه ۱۴۰۰ در حدود ۶ دور و با نقش‌آفرینی انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا پیگیری شد، اما با زیاده‌خواهی طرف آمریکایی و طفره رفتن از موضوع رفع تحریم‌های ایران، به نتیجه روشنی نرسید تا در دولت شهید رئیسی پیگیری شود.
۲
ادامه مذاکرات در دولت سیزدهم
زمان: آذرماه ۱۴۰۰ (دسامبر ۲۰۲۱)
میزبان: هتل کوبورگ در شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امورخارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، نمایندگان تروئیکای اروپایی، روسیه و چین
شکل مذاکره غیرمستقیم: در هفتمین دور از مذاکرات برجامی، گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا از طریق نماینده سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا در جریان بود و انریکه مورا نظرات و دیدگاه‌های دوطرف را به یکدیگر در دو محل جداگانه منتقل می‌کرد.
نتیجه مذاکرات: این دور از مذاکرات پس از وقفه ۵ ماهه، که در واقع آن را باید نخستین گفت‌وگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا در دولت سیزدهم، آن‌هم به واسطه اتحادیه اروپا به حساب آورد، اگرچه با پیشنهادهای راهگشای ایران به‌منظور خروج از بن‌بست شکل گرفته در دورهای گذشته همراه بود، اما با کارشکنی طرف آمریکایی به نتیجه مطلوبی نرسید. پس از رایزنی‌های این دور، طرف آمریکایی پشنهادهای ایران را رد کرد و راهبرد «مقصرنمایی ایران» را در پیش گرفت.
۳
ادامه کارشکنی‌های آمریکا
زمان: دی ماه ۱۴۰۰ (دسامبر ۲۰۲۱)
میزبان: هتل کوبورگ در شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امورخارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، نمایندگان تروئیکای اروپایی، روسیه و چین
شکل مذاکره غیرمستقیم: در این دور از مذاکرات که چند روز پس دور هفتم، در شهر وین از سر گرفته شد، شکل مذاکره غیرمسنقیم ایران و آمریکا مانند دور گذشته بود و نمایندگان کشورهای عضو برجام و به‌ویژه انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، دیدگاه‌های طرفین را در جریان گفت‌وگوهای جداگانه، به یکدیگر منتقل می‌کردند.
نتیجه مذاکرات: اگرچه دور هشتم مذاکرات برجامی، که در واقع گفت‌وگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا باهدف احیای برجام بود، با امیدواری‌هایی آغاز شد، اما با عدم تصمیم‌گیری سیاسی طرف مقابل، با نتیجه روشنی همراه نبود. در این دور مذاکرات، که به عنوان «فشرده‌ترین دوران مذاکرات تا امروز» ارزیابی شد، رایزنی‌ها درباره متون مذاکراتی و همچنین موضوع راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و ارائه تضمین‌های لازم به ایران ادامه یافت، اما با کارشکنی طرف مقابل و ادامه تهدیدمحوری طرف آمریکایی، بی‌نتیجه ماند.
۴
میانجی‌گری قطر
زمان: تیرماه ۱۴۰۱ (ژوئن ۲۰۲۲)
میزبان: دوحه، پایتخت قطر
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امورخارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، معاون نخست‌وزیر و وزیر امورخارجه قطر
شکل مذاکره غیرمستقیم: در جریان این گفت‌وگوهای غیرمستقیم، که با هدف ازسرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها علیه ایران و با میانجی‌گری دوحه برگزار شد، وزیر امورخارجه قطر در دیدارهای جداگانه‌ای با باقری و مالی، نظرات ایران و آمریکا را به دوطرف منتقل کرد.
نتیجه مذاکرات: نتیحه ملموسی که از گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در دوحه به دست آمد، بیش از هر چیز معطوف به ازسرگیری مذاکرات برجامی در وین بود که در میانه مردادماه ۱۴۰۱ محقق شد.
۵
مذاکره بر سر متن پیشنهادی اتحادیه اروپا
زمان: مردادماه ۱۴۰۱ (اوت ۲۰۲۲)
میزبان: هتل کوبورگ در شهر وین
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امورخارجه
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، نمایندگان تروئیکای اروپایی، روسیه و چین
شکل مذاکره غیرمستقیم: در این دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز روند مذاکراتی مدنظر ایران اجرایی شد و با وجود اینکه طرف آمریکایی آن را «وقت‌گیر» ارزیابی می‌کرد، اما مجبور به همراهی با خواست ایران شد. در جریان این گفت‌وگوها نیز انریکه مورا، معاون مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا دیدگاه‌های ایران و آمریکا را در جریان دیدارهای جداگانه‌ای در هتل کوبورگ، به طرفین منتقل می‌کرد.
نتیجه مذاکرات: دور تازه مذاکرات برجامی، پس از حدود ۵ ماه در حالی در وین ازسر گرفته شد که با وجود پیشنهادهای راهگشای ایران و نقش‌آفرینی جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، با توجه به زیاده‌خواهی‌های واشنگتن، توافقی میان ایران و آمریکا برسر متن پیشنهادی اتحادیه اروپا به دست نیامد.
۶
آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران
زمان: شهریورماه ۱۴۰۲ (سپتامبر ۲۰۲۳)
میزبان: دوحه، پایتخت قطر
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران و معاون وزیر امورخارجه، مهدی صفری، معاون اقتصادی وزیر خارجه ایران
مذاکره‌کننده آمریکا: رابرت مالی، نماینده ویژه وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: محمد بن عبدالعزیز بن‌صالح الخلیفی، وزیر مشاور دولت قطر در امور خارجه
شکل مذاکره غیرمستقیم: برخلاف برخی ادعاهای رسانه‌ای درباره مذاکره مستقیم ایران و آمریکا، گفت‌وگوهای غیرمستقیم دوطرف، که ظاهرا از زمستان ۱۴۰۱ در جریان بوده است، با میانجی‌گری قطر و انتقال پیام‌ها به طرفین در اتاق‌های مجزا برگزار شد. گفته می‌شود دولت انگلیس نیز در این رایزنی‌ها نقش‌آفرین بوده است.
نتیجه مذاکرات: ۲۷ شهریورماه ۱۴۰۲ بود که وزارت امورخارجه ایران با صدور بیانیه‌ای از توافق ایران و آمریکا در زمینه آزادسازی منابع مالی مسدود شده ایران و تبادل زندانیان خبرداد. براساس این توافق، منابع مالی مسدود شده ایران در کره جنوبی در دسترس بانک مرکزی ایران گرفت و ۵ نفر از شهروندان ایرانی که به دلیل فعالیتهای تجاری عادی به شکل غیرقانونی تحت پیگرد دستگاه قضایی آن کشور قرار گرفته بودند، آزاد شدند.
۷
گفت وگو درباره منطقه
زمان: اردیبهشت ۱۴۰۳ (می ۲۰۲۴)
میزبان: مسقط، پایتخت عمان
مذاکره‌کننده ایران: نامشخص
مذاکره‌کننده آمریکا: برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده وقت شورای امنیت ملی آمریکا در امورخاورمیانه و شمال آفریقا و آبرام پیلی، سرپرست وقت نماینده ویژه آمریکا در امور ایران
طرف ثالث: عمان
شکل مذاکره غیرمستقیم: بررسی‌ها و روایت‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد مقام‌های عمانی واسطه انتقال پیام‌ها و نقطه نظرات ایران و آمریکا و میان دو هیات در رفت و آمد بوده‌اند.
نتیجه مذاکرات: درباره نتیجه ملموس این مذاکرات، که در بحبوحه افزایش تنش‌ها در منطقه و تحولات در دریای سرخ برگزار شد، گزارش یا اظهارنظر روشنی منتشر نشد، اما برخی رسانه‌های غربی مدعی شدند طرف آمریکایی درباره آنچه «نیروهای نیابتی ایران» عنوان کرده اند و همچنین فعالیتهای هسته‌ای جمهوری‌اسلامی، نگرانی‌هایی را به طرف ایرانی منتقل کرده‌اند.
