همین چند وقت پیش همه مشغول خوردن شکلات گران‌قیمت از آب دوبی گذشته بودند، کنارش هم یک لیوان قهوه آماده از فلان برند نوش جان می‌کردند، اما این روزها سناریو کاملاً متفاوت است؛ بیشتر بلاگرهایی که تا دیروز پشت میز رستوران‌های لوکس غذاهای گران‌قیمت می‌خوردند یا در خانه‌ها غذاهای سفارشی را از پیک تحویل می‌گرفتند، مشغول آشپزی هستند. هر کدام یک قوطی نمک صورتی، آبی یا بنفش دستشان گرفته‌اند و روی غذا می‌پاشند و از فوایدی که معلوم نیست ناگهان از کجا آمده، حرف می‌زنند.
یکی می‌گوید نمک رنگی یا دریا فشار خون را درمان می‌کند، دیگری می‌گوید برای درمان دردهای استخوانی مفید است و یکی هم معتقد است غذا با این نمک مزه متفاوت و خاصی پیدا می‌کند که هیچ وقت طعم آن را فراموش نمی‌کنید. حتی بعضی از آن‌ها یک قدم جلوتر هم می‌روند و در نقش پزشک تغذیه توصیه می‌کنند نمک‌های یددار و قدیمی را نخورید، چون مضر هستند و فقط نمک رنگی برای سلامتی مفید است.
اما همه این تعریفهای هیجانی که هیچ منبع و اساس علمی ندارد، میتواند جان کودکان را در سن رشد به خطر بیندازد و باعث بیماری‌هایی شود که به دلیل کمبود ید در بدن رخ می‌دهد. به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، تبلیغاتی که در فضای مجازی درباره فواید نمک‌های دریا و رنگی دیده می‌شود، جز عوام‌فریبی چیز دیگری نیست، چه بسا همین تبلیغات باعث شده است در حال حاضر با مشکل کمبود ید روبه‌رو شویم.
خاک ایران از نظر ید فقیر است به همین دلیل در دهه ۵۰، بدن بیشتر مردم ید کافی نداشت و کمبود ید بسیار شایع بود. اهمیت این موضوع زمانی خودش را نشان می‌دهد که این کمبود تأثیرات مستقیمی بر سلامت افراد بگذارد از جمله عقبماندگیهای ذهنی، بهره هوشی پایین در کودکان، سقط جنین، معلولیت ناشنوایی، اختلالات مربوط به رشد و….
محققان کشور و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی در دهه ۶۰ تصمیم گرفتند برای جلوگیری از فقر ید، آن را به نمک اضافه کنند تا بدن ید کافی را جذب کند. شاید سؤال ایجاد شود چرا نمک؟ به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، دو دلیل باعث شد محققان نمک را برای اضافه کردن ید انتخاب کنند؛ اول اینکه ید باید به مواد غذایی اضافه شود که در دسترس همگان باشد تا حتی ضعیفترین مردم از لحاظ درآمد هم بتوانند محصول حاوی ید را در سبد خانوار داشته باشند. دلیل دیگر مقاوم نبودن ید در برابر حرارت است و کارکردش را از دست می‌دهد، برای همین نمی‌توانستند به نان اضافه کنند و در نهایت نمک بهترین گزینه برای افزودن ید و رساندن آن به دست مردم بود.
دکتر احمد اسماعیل‌زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با اشاره به اینکه بدن هر انسان حدود ۱۵۰ میکروگرم در روز به ید نیاز دارد، می‌گوید: «استفاده مقدار کمی از نمک یددار تصفیه شده، ید کافی را به بدن می‌رساند. یکی از برنامههای موفق وزارت بهداشت در دهه ۶۰، اجرای سیاست افزودن ید به نمک بود که توانست این کمبود را به طور چشمگیری رفع کند. ۱۰ سال بعد سازمان بهداشت جهانی، ایران را به عنوان کشوری عاری از کمبود ید به دنیا معرفی کرد.»
نمک‌های خوشرنگ با چاشنی سرب
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با بیان اینکه بارها به مردم توصیه کردیم فقط وزارت بهداشت متولی سلامت جامعه است و نباید به مطالب فضای مجازی اعتماد کنند، می‌گوید: «آنچه در فضای مجازی بسیار دیده می‌شود، تبلیغ برای سودجویی و نفع مالی است و اگر مردم بخواهند سلامتشان را به دست بلاگرها بسپارند متضرر خواهند شد.
شهروندان هر اطلاعاتی را که در مورد سلامت نیاز دارند میتوانند از منبع رسمی وزارت بهداشت دریافت کنند. تبلیغاتی که در فضای مجازی درباره فواید نمک‌های دریا و رنگی دیده می‌شود جز عوام‌فریبی چیز دیگری نیست، چه بسا همین تبلیغات باعث شده است اکنون با مشکل کمبود ید روبه‌رو شویم. سدیم در انواع نمک‌ها مضر است و توصیه همیشگی وزارت بهداشت در مصرف حداقلی نمک است و اکنون وزارت بهداشت به دنبال سیاست ترویج نمک‌های کم سدیم است تا ضررهای سدیم را کاهش دهد، اما نمک‌های رنگی و دریا اغلب تصفیه نشده و بجز سدیم حاوی فلزات سنگین مثل جیوه، کادمیوم و سرب هستند که در صورت مصرف طولانی‌مدت میتوانند برای سلامتی مضر باشند و حتی ریسک ابتلا به سرطان را هم بالا ببرند.»
نمک‌های رنگی بجز ناخالصیهای سمی که در خود دارند به دلیل اینکه زیر نظر وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تولید نمیشوند فاقد ید بوده و مصرف‌کنندگان این‌گونه نمک‌ها نمیتوانند ید کافی را دریافت کنند. به گفته اسماعیل‌زاده، افرادی که از نمک‌های رنگی استفاده می‌کنند بجز آسیبهای گفته شده بعد از مدتی دچار کم‌کاری تیروئید هم میشوند.
به همین دلیل وزارت بهداشت مصرف نمک دریا و انواع نمک‌های رنگی را مضر اعلام کرده است، حتی شواهد علمی هم در دنیا مبنی بر فواید نمک‌های رنگی یافت نشده است به همین دلیل بهترین نمک را نمک یددار تصفیه شده میدانند. حال با وجود معایب و خطراتی که این‌گونه نمک‌ها دارند چرا وزارت بهداشت به جمعآوری آن‌ها اقدام نمیکند؟
مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت توضیح می‌دهد: «تمام مواد غذایی که در کارخانهها تولید می‌شود تحت نظارت سازمان غذا و دارو قرار دارند، اما لزوماً همه مواد غذایی در کارخانهها تولید نمیشوند به همین دلیل بخش دیگر نظارت ما در مراکز عرضه مواد غذایی است که کارشناسان بهداشت مراجعه می‌کنند و هر جا تخلفی انجام شده باشد، برخورد قانونی می‌کنند.
اما مشکل اینجاست که تعداد بازرسان بهداشت ما بسیار کم و تعداد مراکز فروش بالاست به همین دلیل نمیتوانیم نظارت جامع و کاملی داشته باشیم و بارها از مردم خواستیم که خودشان چشم وزارت بهداشت باشند و اگر تخلفی دیدند گزارش کنند، چرا که این محصولات در مراکز فروش مثل سوپرمارکت‌ها و عطاریها به دلیل آگاهی نداشتن فروشندگان به وفور دیده می‌شود. آن‌ها نمیدانند فروش محصولات فاقد مجوز غیرقانونی است و حتی میتواند منجر به پلمب محل عرضه شود.»
چه نمکی بخریم؟
به گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، چند نکته در انتخاب نمک اهمیت زیادی دارد؛ اول اینکه بهترین نمک، نمک یددار و تصفیه شده است و حتماً باید نشان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو روی بسته‌بندی محصول حک شده باشد. همچنین باید به کد تولید و ثبت محصول هم توجه کنید. نکته بعدی بسته‌بندی نمک‌هاست که باید در ظروف تیره یا مات قرار بگیرند، نمک‌ها نباید مستقیم در نور خورشید باشند، چون ید موجود در آن از بین میرود و بیفایده خواهد شد. به تاریخ انقضای نمک هم توجه کنید و مطمئن باشید که ید در نمک وجود دارد.
