آفرود یا همان رانندگی در محیط‌های ناهموار و خارج از جاده، می‌تواند تأثیرات منفی متعددی بر طبیعت و محیط‌زیست داشته باشد. از موارد آسیب‌رسان آفرود برای طبیعت می‌توان به رانندگی با ماشین‌های شاسی‌بلند یا نیمه‌شاسی در طبیعت یاد کرد که منجر به تخریب زیست‌گاه‌های حیات‌وحش و از بین بردن پوشش‌گیاهی و جانوری و مختل کردن ترکیب گیاهی و جانوری منطقه می‌شود.
عبور وسایل نقلیه از مناطق ناهموار منجر به فرسایش‌خاک و از بین رفتن لایه‌های سطحی خاک می‌شود. حتی در مواردی صدای ناشی از وسایل نقلیه آفرود باعث ایجاد استرس در حیوانات وحشی شده و رفتارهای طبیعی آن‌ها را مختل می‌کند. در مواردی هم مشاهده شده است که سفرهای آفرودی باعث جذب گردشگران به مناطق بکر شده که خود می‌تواند منجر به افزایش ترافیک انسانی و فشار بیشتر بر منابع طبیعی شود.
امروزه در بسیاری از گروه‌های طبیعت‌گردی «آفرودمسئولانه» مطرح است که مخالفان و موافقان زیادی دارد. باید توجه داشت که آفرودسواری نیازمند توانمندی‌های زیادی است. شما باید یک راننده حرفه‌ای با مهارت‌های خاص باشید تا بتوانید کنترل فرمان ماشین را در مکان‌های صعب‌العبور از دست ندهید، بنابراین قبل از شروع این تفریح آموزش آفرودسواری را ببینید.
حشمت‌الله انتخابی، اصفهان‌پژوه و فعال محیط‌زیست به ایسنا می‌گوید: طی سال‌های اخیر شاهد افزوده شدن تعداد قابل‌توجهی از افراد به جامعه طبیعت‌گردان بوده‌ایم. افرادی که با طبیعت‌گردان قدیمی و علاقه‌مندان دیرینه به طبیعت تفاوت‌های اساسی دارند. این افراد هیچ‌گونه آشنایی و دل‌بستگی با طبیعت ندارند. برخلاف کوهنوردان قدیمی که همواره تأکید بر حفاظت از طبیعت داشتند و از مسیرهای پاکوها عبور می‌کردند تا از آسیب رسیدن به زیست‌مندان و گیاهان زیر پا جلوگیری کنند، این افراد تنها به‌دنبال لذت شخصی خود هستند و به عواقب رفتارهای خود توجهی ندارند.
وی پیرامون خطرات زیست‌محیطی آفرود می‌افزاید: در تعطیلات به‌ویژه در مناسبت‌هایی مانند «سیزده به‌در» شاهد آسیب‌های جدی به طبیعت از جانب این افراد هستیم. آن‌ها آتش‌های بزرگی برپا می‌کنند، شاخه‌ها و بوته‌ها را می‌شکنند و آسیب‌های جدی به محیط‌زیست و اکوسیستم وارد می‌کنند. آن‌ها با روشن کردن آتش‌بر روی خاک زنده، آن را عقیم و به زیست‌بوم لطمه می‌زنند.
این فعال محیط زیستی ادامه می‌دهد: گروه‌های آفرودسواری بدون درک ارزش و جایگاه طبیعت آن را تخریب می‌کنند. آن‌ها بدون توجه به مسیرهای مشخص‌شده، با خودروهای سنگین آفرود، به دل دشت و دامن طبیعت می‌روند و همه‌چیز را زیر لاستیک‌های خود له می‌کنند. برخی از این گروه‌ها حتی با باندهای سنگین، صدایی آزاردهنده ایجاد می‌کنند که حیوانات را وحشت‌زده و پرندگان را به پرواز درمی‌آورد.
انتخابی بیان می‌کند: آفرودسواران نیاز به آشنایی جدی با طبیعت دارند تا ارزش و جایگاه آن را درک کنند. طبیعت دوستی تنها با آشنایی و شناخت آغاز می‌شود و هرچه بیشتر طبیعت را بشناسیم، به آن علاقه‌مند می‌شویم. برخی با عنوان طبیعت‌گردی و با هدف منافع مادی و اقتصادی، به تخریب طبیعت می‌پردازند و به‌جای ترویج عشق و علاقه به طبیعت، آسیب‌های جدی به آن وارد می‌کنند.
وی در پایان با بیان اینکه این موارد تنها بخشی از آسیب‌هایی است که به طبیعت وارد می‌شود، می‌گوید: گاهی اوقات انسان‌ها بدون درک جایگاه خود در طبیعت، خود را مالک می‌دانند. درحالی‌که ما به‌عنوان موجودات زنده، تنها بخشی از این طبیعت هستیم و باید ارزش و جایگاه خود را در آن بشناسیم و به دیگر موجودات احترام بگذاریم و خودخواهانه رفتار نکنیم.
ضرورت آگاهی آفرودسواران از طبیعت
مهسا هاشمی، فعال محیط‌زیست و حامی حقوق پرندگان نیز در این‌باره به ایسنا می‌گوید: در بحث بیراهه‌نوردی یا آفرود، دو دیدگاه متفاوت در ایران وجود دارد. گروهی آفرود را کاملاً ممنوع می‌دانند و معتقدند نباید وجود داشته باشد، درحالی‌که گروه دیگر بر این باورند که می‌توان با رعایت اصول، آسیب آن را به حداقل رساند. من ترجیح می‌دهم به‌جای ممنوعیت، بر ضرورت آگاهی از تبعات آن تأکید کنم.
وی می‌افزاید: مهم‌ترین آسیبی که آفرود به محیط‌زیست وارد می‌کند، فشرده شدن خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی است. در جنگل‌های هیرکانی، جوانه‌های درختان توسکا به‌راحتی رشد می‌کنند و جای درختان تنومند و کهنسال را می‌گیرند، اما عبور ماشین‌های آفرود از روی این جوانه‌ها، آن‌ها را از بین می‌برد.
این فعال محیط زیستی با بیان اینکه حشرات ریز و جانوران کوچک مانند جوندگان و خزندگان که لانه‌هایشان در لایه سطحی خاک قرار دارد، در معرض خطر قرار می‌گیرند، ادامه می‌دهد: حتی پرندگانی که در این فصل در تولیدمثل و لانه‌سازی هستند، با عبور ماشین‌های آفرود، لانه‌هایشان تخریب‌شده و فرصت جفت‌گیری و ادامه نسل آن‌ها از بین می‌رود. هر یک از این تبعات، به‌تنهایی می‌تواند به اکوسیستم آسیب جدی وارد کند، حتی اگر آفرود در مسیرهای بیابانی انجام شود.
هاشمی بیان می‌کند: یکی از آسیب‌های جدی به طبیعت، جابه‌جایی رسوبات رودخانه با ماشین‌های آفرودی است که اکوسیستم را به‌شدت دچار اختلال می‌کند. ورود آلاینده‌های نفتی و آلودگی‌های ناشی از خودروها و موتورها به رودخانه منجر به از بین رفتن کل اکوسیستم رودخانه می‌شود که از موارد مهم دیگر این آسیب‌ها است.
وی در ادامه می‌گوید: گونه‌های ماهی در معرض خطر انقراض، در رودخانه‌های اصفهان زیست می‌کنند و عبور ماشین‌های آفرود از رودخانه، موجب از بین رفت این گونه‌های مهم و آسیب‌پذیر می‌شود و کل اکوسیستم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این فعال محیط زیستی با اشاره به صدای ماشین‌های آفرودی و آسیب آن به پرندگان مطرح می‌کند: در فصل بهار و زمانی که پرندگان در حال قلمروطلبی، جفت‌گیری و لانه‌سازی هستند، این صداها موجب استرس شدید و ترک زیست‌گاه و قلمرو آن‌ها می‌شود. این موضوع باعث از بین رفتن فرصت جفت‌گیری و پراکنده شدن جوجه‌ها و تخم‌ها می‌شود که می‌تواند برای پرندگان بسیار خطرناک باشد. در بدترین حالت، پرندگان دچار ایست قلبی شده و از بین می‌روند یا به دلیل پروازهای مکرر برای یافتن قلمرو یا جفت جدید، انرژی خود را از دست داده و می‌میرند.
هاشمی تأکید می‌کند: پیشنهاد می‌شود که آفرودسواران در مسیرهای مشخص‌شده حرکت کنند، اما زیرساخت لازم برای این کار در ایران وجود ندارد. با توجه به تعداد زیاد آفرودسواران، تشکیل یک کارگروه با حضور متخصصان حوزه خاک، گیاه، پرنده و خزندگان ضروری است تا تصمیم‌گیری در مورد مسیرهای مناسب برای آفرود، با حداقل آسیب به محیط‌زیست انجام شود.
وی در پایان می‌گوید: آفرود مسئولانه به معنای رعایت مسائل زیست‌محیطی، ازجمله آلودگی صوتی و زباله‌ها است. امیدوارم که هم مردم و هم مسئولان به اهمیت این موضوع پی ببرند و برای یافتن راه‌حل‌های مناسب، اقدامات لازم را انجام دهند. افزایش تعداد آفرودسواران مسئولیت‌پذیر، می‌تواند گامی مثبت در این راستا باشد.
به گزارش ایسنا، آفرودسواری بدون آگاهی کافی و بدون رعایت قوانین و مقررات حاکم بر محیط‌زیست می‌تواند خطرناک و آسیب‌زا باشد، بنابراین بهتر است قبل از شروع آفرودسواری با قوانین و مقررات محلی آشنا شده و تجهیزات ایمنی لازم را به همراه داشته باشید، همچنین حفظ محیط‌زیست و احترام به حقوق دیگران و موجودات زنده در محیط طبیعی را نیز در اولویت سفر خود قرار دهید. به یاد داشته باشید باید از رانندگی آفرود در مناطقی که ممنوع است یا به حفاظت طبیعت و حیوانات خدشه وارد می‌کند، خودداری کرد.
