این وضعیت برای مردی که ثروت خود را در روسیه به دست آورد و زمانی با افراد مشهوری مانند جورج و امل کلونی حشر و نشر داشت، به منزله یک سقوط تکان‌دهنده است.

او در اوایل دهه ۱۹۹۰ اولین بانک سرمایه‌گذاری روسیه را راه‌اندازی کرد و به عنوان بنیان‌گذار مدرسه مدیریت بازرگانی اسکولکووو، از مراکز معتبر علمی این کشور، در جامعه تجاری روسیه در دهه ۲۰۰۰ شهرت داشت و مشهور بود که فردی است با رویاهای بزرگ، مترقی و صدایی طرفدار غرب.

اما تحقیقات «طرح گزارش‌دهی جرایم سازمان‌یافته و فساد» در سال ۲۰۱۹ نشان داد که کارکنان بانک سرمایه‌گذاری او در اواسط دهه ۲۰۰۰ یک شبکه مالی ایجاد کردند که از طریق آن، میلیاردها دلار پولشویی صورت گرفت.

واردانیان اطلاع از هرگونه فعالیت مجرمانه را انکار کرد و هرگز به طور قانونی متهم نشد.

او صدها میلیون دلار برای طرح‌های بشردوستانه در ارمنستان هزینه کرد، شهری آرام را در کوه های پوشیده از برف شمال کشور متحول کرد و مدرسه‌ای را با هدف جذب دانش آموز از سراسر جهان راه‌اندازی کرد.

آدام آرمانسکی، مدیر موسسه کالج‌های متحد جهانی (UWC) در دیلیجان، می‌گوید: «این مدرسه نهادی تصور می‌شد که ارمنستان را به جهان و جهان را به ارمنستان می‌آورد.»

در سپتامبر ۲۰۲۲ که روبن واردانیان تصمیم گرفت به قره‌باغ کوهستانی نقل مکان کند، همه چیز برایش تغییر کرد. از نظر تاریخی، ساکنان این منطقه کوهستانی را ارمنی‌ها تشکیل می‌دادند اما در زمان شوروی، بخشی از جمهوری آذربایجان شوروی بود.

ارمنستان و جمهوری آذربایجان پیش از این بر سر منطقه‌ای که از لحاظ بین‌المللی به عنوان بخشی از آذربایجان شناخته شده بود، دو جنگ تمام عیار را پشت سر گذاشته‌اند.

اولین جنگ قره‌باغ در دهه ۱۹۹۰ منجر به اخراج صدها هزار تن از آذری‌های این منطقه شد.

سپس، در سال ۲۰۲۰، باکو - با حمایت ترکیه - کنترل بخش‌های بزرگی از قلمرو از دست رفته را دوباره به دست گرفت، اما محدوده قره‌باغ در دست جدایی‌طلبان ارمنی باقی ماند.

چند ماه پس از ورود واردانیان، ارتش جمهوری آذربایجان تنها جاده‌ای که قره باغ کوهستانی را به جمهوری ارمنستان متصل می‌کرد، بستند و ساکنان منطقه در معرض کمبود شدید مواد غذایی قرار گرفتند.

واردانیان تابعیت روسی خود را رها کرد و عملا نخست وزیر قره باغ کوهستانی شد که ارمنی‌ها آن را آرتساخ می‌نامند. او از نام خود، مخاطبینش و توانایی صحبت کردن به زبان انگلیسی روان برای افزایش آگاهی در مورد وضعیت اسفناک ارامنه قره باغ استفاده کرد.

پسرش، دیوید واردانیان، به بی‌بی‌سی گفت: «پدرم در سه ماه بیش از همه رئیس‌جمهورهای قره‌ باغ کوهستانی در ۳۰ سال گذشته با رسانه‌های بین‌المللی مصاحبه انجام داد. میزان توجهی که رسانه‌های غربی به این موضوع نشان دادند، به وضوح آذربایجان را عصبانی کرد.»

گمانه‌زنی‌هایی وجود داشت در این مورد که واردانیان برای اجتناب از تحریم‌های بین‌المللی علیه میلیاردرهای روسیه مرتبط با کرملین به قره باغ رفت.

دولت جمهوری آذربایجان تصمیم او برای تصدی این سمت را غیرقانونی تلقی کرد.

پسرش معتقد است که انگیزه پدر او فقط کمک به ارامنه محلی بوده است: «ما در آخرین تعطیلات خانوادگی با هم مشاجره داشتیم، من کاملا مخالف تصمیم او بودم چون تمام خانواده را در معرض خطر قرار می‌داد. او گفت که نمی‌تواند با زندگی خودش کنار بیاید چون می‌دانست که برای ارامنه قره باغ هیچ کاری نکرده است.»

آرمان جیلاویان، دوست قدیمی روبن واردانیان، گفت که کمترین امکان به ارامنه برای ماندن در سرزمین اجدادی آنها برایش کافی بوده است: «بعضی می‌گویند این غیر منطقی است، برخی می‌گویند این یک حرکت سیاسی حساب شده بود. من فکر می‌کنم هیچ کدام درست نیست.»

در سپتامبر ۲۰۲۳ ارتش جمهوری آذربایجان عملیات نظامی خود را آغاز کرد و ظرف ۲۴ ساعت کنترل کل این سرزمین را به دست گرفت.

رهبران قره باغ تسلیم شدند و بیش از ۱۰۰ هزار ارمنی مجبور به ترک خانه‌های خود شدند.

واردانیان هنگام پیوستن به یک گروه در حال مهاجرت به ارمنستان توسط نیروهای آذربایجان دستگیر شد. خانواده‌اش می‌گویند که بیشتر وقت او از آن زمان تا کنون در سلول انفرادی گذشته است.

او پیش از این دو بار اعتصاب غذا کرده است و به آنچه که آن را «فقدان رویه منصفانه رسیدگی قضایی و شکنجه» می‌خواند، اعتراض کرده است.

۱۵ تن دیگر از رهبران سابق قره باغ نیز در دادگاه نظامی باکو به اتهام ارتکاب جنایات جنگی از اواخر دهه ۱۹۸۰ به بعد محاکمه می‌شوند.

پرونده واردانیان به طور جداگانه مورد رسیدگی قرار گرفته است، اما بسیاری در ارمنستان رسیدگی به پرونده همه اینها را محاکمه‌های نمایشی می‌دانند.

فقط شبکه اصلی تلویزیون دولتی جمهوری آذربایجان اجازه فیلمبرداری از محاکمات را داشته است.

مقام‌های جمهوری آذربایجان اصرار دارند که از معیارهای حقوقی بین‌المللی پیروی می‌کنند و در نتیجه، مسئولیت دارند که کسانی را که مظنون به ارتکاب جنایات جنگی هستند، مورد بازخواست قرار دهند.

اما ماه گذشته، دولت آن کشور دستور بسته شدن دفاتر محلی صلیب سرخ بین‌المللی را داد که تنها سازمان بین‌المللی با دسترسی به زندانیان ارمنی بود.

پارلمان اروپا قطعنامه‌ای درباره «بازداشت غیرقانونی و محاکمه ساختگی گروگان‌های ارمنی» به تصویب رساند و خواستار آزادی فوری آنها شد.

محاکمه واردانیان در باکو دنبال می‌شود اما حامیان او می‌ترسند که پرونده او تحت تاثیر پیمان تاریخی صلح بین ایروان و باکو قرار گیرد.

جزئیات این سند هنوز علنی نشده است، اما برخی منابع می‌گویند که متن پیش‌نویس شامل موضوع زندانیان در حال محاکمه یا حق ارمنی‌های قره باغ کوهستانی برای بازگشت به خانه‌های خود نمی‌شود.

ذکر نکردن نام زندانیان باعث انتقاد از دولت نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، در داخل و خارج از آن کشور شده است.

اما آرسن توروسیان، نماینده پارلمان از حزب قرارداد مدنی، حزب حاکم ارمنستان، معتقد است که این موضوع باید به طور جداگانه حل و فصل شود.

او گفت: «این یک پیمان صلح بین کشورهای درگیر با سابقه طولانی خصومت متقابل است. من شخصا فکر می‌کنم که تنها تکمیل یا امضای این پیمان می‌تواند زمینه را برای حل مسئله زندانیان سیاسی فراهم کند. من راه دیگری برای این منظور نمی‌بینم.»

واردانیان هشدار داده است که این یک اشتباه است.

او در پیامی صوتی خطاب به هوادارانش گفت: «این فقط محاکمه من و ۱۵ نفر دیگر نیست، این محاکمه همه ارامنه است. اگر شما این را درک نکنید، یک تراژدی بزرگ است زیرا این پایان داستان نیست، پایان درگیری نیست، این فقط مرحله بعدی درگیری است، برای همه طرف‌ها.»

منبع: bbc