صادرات غیرنفتی نیز در سال‌های اخیر، به‌ویژه در سایه تحریم‌ها، جایگاه مهمی در اقتصاد ایران پیدا کرده و به یکی از ابزارهای اصلی برای تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و کاهش وابستگی به نفت تبدیل شده است. صادرات محصولات پتروشیمی، معدنی، کشاورزی، خدمات فنی و مهندسی و صنایع دستی، نه‌تنها به ورود ارز کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز رونق تولید داخلی، ایجاد اشتغال و ارتقای توان رقابتی کشور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی می‌شود.
از سوی دیگر، افزایش و پایداری درآمدهای صادراتی به دولت امکان می‌دهد که در برابر نوسانات بازار ارز مقاومت بیشتری نشان دهد، ثبات بیشتری در سیاست‌های پولی و مالی ایجاد کند و از فشار تورمی کاسته شود. در واقع، توسعه صادرات یکی از مؤثرترین راهکارها برای عبور از بحران‌های اقتصادی، مقابله با تحریم‌ها و افزایش تاب‌آوری اقتصاد ملی است. به همین دلیل، حمایت از صادرکنندگان، توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، تقویت دیپلماسی اقتصادی و اصلاح قوانین تجاری، از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر برای آینده اقتصادی کشور به‌شمار می‌آیند.
مقام مسئول وزارت صنعت، معدن و تجارت با اشاره به شاخص ۱۲۳ LPI ایران در دنیا، گفت: هزینه حمل بار صادراتی ایران ۲ برابر میانگین جهانی است.
لجستیک و حمل‌ونقل، ستون فقرات تجارت بین‌المللی محسوب می‌شود و کشورهایی که توانسته‌اند زیرساخت‌های این حوزه را توسعه دهند، سهم بیشتری از بازارهای جهانی به دست آورده‌اند. در دنیای امروز، مزیت رقابتی صرفاً به تولید کالا محدود نمی‌شود، بلکه سرعت، هزینه و کیفیت جابه‌جایی کالا نیز تعیین‌کننده موفقیت در رقابت‌های تجاری است.
ایران به واسطه موقعیت ژئوپلیتیکی خاص خود، در چهارراه ارتباطی شرق و غرب و شمال و جنوب جهان قرار دارد. از کریدور شمال–جنوب که هند را به روسیه و اروپا متصل می‌کند، تا کریدور شرق–غرب که چین و آسیای مرکزی را به ترکیه و اروپا می‌رساند، مسیرهای اصلی ترانزیتی منطقه از ایران عبور می‌کنند. اما با وجود این ظرفیت راهبردی، کشور ما همچنان نتوانسته سهم شایسته‌ای از ترانزیت جهانی و تجارت منطقه‌ای کسب کند.
زیرساخت‌های ضعیف لجستیکی، پراکندگی تصمیم‌گیری‌ها، نبود انسجام بین‌نهادی، ناوگان فرسوده، و بی‌توجهی به توسعه مراکز لجستیکی، عواملی هستند که موجب شده‌اند ایران نه‌تنها از برخی کریدورهای جدید کنار گذاشته شود، بلکه در برخی موارد حتی نقش واسطه‌گری خود در تجارت منطقه را نیز از دست بدهد.
سیدعلی امامی، مدیرکل دفتر آماد، لجستیک و پشتیبانی تجاری سازمان توسعه تجارت با تأکید بر این مشکلات گفت: وضعیت لجستیک و حمل‌ونقل ایران مناسب نیست و رتبه ما در شاخص عملکرد لجستیکی (LPI) ۱۲۳ است. این رتبه در مقایسه با کشورهای رقیب مانند ترکیه، روسیه و آذربایجان که عملکرد بسیار بهتری دارند، زنگ خطر مهمی برای آینده تجارت خارجی ماست.
وی افزود: هزینه حمل بار صادراتی در ایران حدود ۱۵ درصد قیمت تمام‌شده کالاست، در حالی که در دنیا این عدد حدود ۷ تا ۸ درصد است. از طرفی، زمان حمل بار از ایران به کشورهای مختلف، دو برابر نرم جهانی است و هزینه آن نیز ۱.۵ برابر میانگین بین‌المللی است. این وضعیت رقابت‌پذیری کالای ایرانی را در بازارهای هدف به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه در سال گذشته ۱۶۰ میلیون تن بار در کشور جابه‌جا شده، ادامه داد: برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌های تخصصی می‌تواند به بهبود اوضاع لجستیک کمک کند؛ چون این رویدادها فرصت تعامل، انتقال تجربه و ایجاد پیوند میان عرضه و تقاضا را فراهم می‌سازند.
در ادامه، قنادزاده معاون خدمات تجاری سازمان توسعه و تجارت نیز ضمن تأکید بر اهمیت این حوزه گفت: در سال گذشته، صادرات غیرنفتی ایران به ۵۸ میلیارد دلار رسید که عملکرد قابل قبولی است، اما با این حال هنوز نتوانسته‌ایم از تمامی ظرفیت‌های کشور برای توسعه تجارت بین‌المللی استفاده کنیم. دلیل اصلی این مسئله، ضعف زیرساخت‌های لجستیکی و حمل‌ونقلی است.
وی افزود: لجستیک و حمل‌ونقل نقش کلیدی در توسعه تجارت خارجی دارد و باید برای تقویت زیرساخت‌ها و افزایش نقش ایران در کریدورهای بین‌المللی، اقدامات اساسی انجام شود. کریدورهای شمال–جنوب، شرق–غرب و مسیرهای میانی باید فعال و تقویت شوند و از شکل‌گیری مسیرهایی که منجر به حذف یا دور خوردن ایران در تجارت منطقه‌ای می‌شود، جلوگیری شود.
وی با اشاره به نمایشگاه لجستیک و حمل‌ونقل گفت: «در این نمایشگاه تلاش کردیم تمامی شقوق حمل‌ونقل از جمله ریلی، دریایی، جاده‌ای و هوایی را با مشارکت شرکت‌های فعال گرد هم بیاوریم. همچنین مجوز نمایشگاه‌های جداگانه ریلی و بخش‌های دیگر لجستیک را باطل کرده‌ایم تا همه بازیگران این زنجیره در کنار هم دیده شوند.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران سال گذشته از عدم برگزاری نمایشگاه ریلی و دو سالانه شدن آن خبر داد، آیا این مسئله را تایید می کنید، گفت: مجوز این نمایشگاه را ما باطل کردیم و مجوز برگزاری نمایشگاه ریلی به صورت دو سالانه را نمی‌دهیم.
وی تاکید کرد: به دنبال آن هستیم تا با دعوت از کشورهای فعال را در مسیرهای تجاری ایران ارتقا ببخشیم.
