سال‌هاست که ایران با پدیده آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند و میزبان آلاینده‌ها و ذرات معلقی است که با تیره کردن آسمان کشور، راه نفس کشیدن را برای شهروندان تنگ می‌کنند. مطابق با آخرین داده‌های اداره کل هواشناسی، پایتخت تا واپسین روز‌های سال ۱۴۰۳ با افزایش آلاینده‌های جوی، به‌ویژه ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون در مناطق مرکزی و نیمه جنوبی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. شاخص کیفیت هوای سایر کلانشهرها، اعم از مشهد، تبریز و اصفهان، نیز پابه‌پای تهران در محدوده «ناسالم» برای تنفس شهروندان قرار داشت.
به گزارش خبرآنلاین، وحید نوروزی، کارشناس محیط‌زیست و مدیریت شهری، آلودگی هوای ایران را یک مشکل جدی می‌داند که نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است.
او میگوید: «آلودگی حاکم در کشورما ناشی از ذرات معلق با اندازه زیر ۲.۵ میکرون است؛ که منشاء انسانی دارد و از احتراق خودروها، فعالیت نیروگاه‌ها و صنایع سرچشمه می‌گیرد. به طور نمونه، حدود ۷۰ درصد از آلودگی هوا در تهران ناشی از وسایل نقلیه، شامل خودروها و موتورسیکلت‌ها و حدود ۳۰ درصد ناشی از فعالیت صنایع سنگین مانند پتروشیمی و فولاد است.»
متن کامل این گفت‌و‌گو در ادامه آمده است:
متوسط شاخص کیفیت هوای پایتخت در سالی که گذشت، چگونه بود؟
در سال ۱۴۰۳، میانگین شاخص کیفیت هوا در تهران به‌طور متوسط ۱۲۰ بود که در برخی روز‌ها به ۲۰۰ (سطح ناسالم) و حتی ۳۰۰ (سطح خطرناک) رسید.
سطح ذرات معلق (PM ۲.۵ و PM ۱۰)، در مقایسه با استاندارد جهانی، چقدر بود؟
بر اساس گزارش سازمان محیط‌زیست ایران، میانگین غلظت ذرات PM ۲.۵ در تهران در سال ۱۴۰۳ حدود ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب بود، در حالی که استاندارد جهانی آن ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب است.
در کدام مقطع از سال، بالاترین میزان این ذرات را داشتیم؟
در برخی روز‌های زمستان، غلظت PM ۲.۵ در تهران به ۱۰۰ میکروگرم بر مترمکعب نیز رسید.
به جز تهران، کیفیت هوای کدام مناطق کشور طی یک سال گذشته در محدوده ناسالم قرار داشت؟
شهر‌های صنعتی مانند اصفهان و اراک بیشتر در معرض هوای ناسالم بودند و میانگین شاخص کیفیت هوا در برخی ماه‌ها به ۱۵۰ تا ۲۰۰ رسید.
منشأ این آلودگی را در چه عواملی می‌توان یافت؟
آلودگی‌ای که در کشورما حاکم است، آلودگی ذرات معلق با اندازه زیر ۲.۵ میکرون است؛ که منشاء انسانی دارد و از احتراق خودروها، فعالیت نیروگاه‌ها و صنایع سرچشمه می‌گیرد. به طور نمونه، حدود ۷۰ درصد از آلودگی هوا در تهران ناشی از وسایل نقلیه، شامل خودروها و موتورسیکلت‌ها و حدود ۳۰ درصد ناشی از فعالیت صنایع سنگین مانند پتروشیمی و فولاد است. در بعضی استانها نظیر خوزستان هم گرد و غبار طبیعی تا ۵۰ درصد از آلودگی هوا را تشکیل می‌دهد.
بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان بعد از فشارخون بالا، استعمال دخانیات و سوءتغذیه است و سالانه ۷ میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند. تلفات ناشی از این معضل در کشور ما به چه شکل است؟
حدود ۱۵ درصد از مرگ‌های طبیعی در ایران، ناشی از آلودگی هواست و بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه بیش از ۴۰ هزار نفر در ایران به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. هم‌چنین این آلودگی در افزایش بیماری‌های تنفسی، قلبی و سرطان‌ها نیز سهیم است.
چه اقداماتی در راستای کنترل آلودگی و بهبود کیفیت هوای کشور، خصوصاً در سال گذشته، صورت گرفته است؟
به طور کلی، تعویض خودرو‌های فرسوده، ارتقای کیفیت سوخت، توسعه حمل‌ونقل عمومی، کاشت درخت و ایجاد فضای سبز اقداماتی هستند که طی این سال‌ها در جهت کاهش و کنترل آلودگی هوا انجام شده‌اند. در خصوص مورد نخست، طبق اعلام رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل، از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا اواسط زمستان، نزدیک به ۳۱۶ هزار دستگاه خودرو سواری و وانت فرسوده اسقاط شده و در این مدت حدود ۱۲ هزار دستگاه، انواع خودرو سنگین باری و مسافری، از رده خارج شدند.
هم‌چنین در راستای ارتقای کیفیت هوا طی سال‌های اخیر، تولید بنزین یورو ۴ و یورو ۵ به ۷۰ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است، اگرچه هنوز در برخی مناطق، سوخت‌های با کیفیت پایین (یورو ۲) استفاده می‌شود.
در تهران، طول شبکه مترو به ۳۰۰ کیلومتر رسیده است و روزانه بیش از ۳ میلیون نفر از آن استفاده می‌کنند. با این حال، حمل‌ونقل عمومی تنها ۳۰ درصد از سفر‌های شهری را پوشش می‌دهد. البته ورود اتوبوس و تاکسی برقی در صنعت حمل و نقل عمومی پایتخت هم از اقدامات ارزشمند در سال۱۴۰۳ محسوب می‌شود.
در زمینه ایجاد فضای سبز در جهت ارتقای کیفیت هوای کشور متأسفانه کمی ضعیف هستیم؛ زیرا سرانه فضای سبز در تهران تنها ۱۵ مترمربع به ازای هر نفر است، در حالی که استاندارد جهانی آن ۲۵ مترمربع است.
در مسیر مقابله با بحران آلودگی هوا در ایران با چه چالش‌هایی مواجه هستیم؟
کمبود بودجه یکی از جدی‌ترین چالش‌های پیش‌روست. برای اجرای کامل برنامه‌های کاهش آلودگی هوا، سالانه به حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است، اما بودجه اختصاص‌یافته تنها یک میلیارد دلار است.
افزایش جمعیت و شهرنشینی هم مسئله دیگری است که کنترل آلودگی هوا را بیش از پیش دشوار می‌کند. جمعیت تهران به ۹ میلیون نفر رسیده است و روزانه بیش از ۱۵ میلیون سفر درون‌شهری انجام می‌شود. پیش‌بینی می‌شود جمعیت کلان‌شهر‌های ایران تا سال ۱۴۱۰ به ۴۰ میلیون نفر برسد.
تغییرات اقلیمی و خشکسالی هم موارد دیگری هستند که در افزایش آلودگی هوا و ماندگاری آن نقش دارند. در سال ۱۴۰۳، میزان بارندگی در ایران ۳۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بود. این خشکسالی باعث افزایش گرد و غبار و کاهش فضای سبز شده است.
راه‌حل‌های پیشنهادی جهت سهولت در دسترسی به هوای پاک شامل چه مواردی است؟
آلودگی هوا در ایران یک مشکل جدی است که نیازمند اقدامات فوری و بلندمدت است. با وجود تلاش‌های انجام‌شده، هنوز راه زیادی برای رسیدن به هوای پاک در پیش است. اجرای برنامه‌های جامع، افزایش سرمایه‌گذاری و مشارکت عمومی می‌تواند به کاهش این معضل کمک کند. با این حال، برخی راه‌حل‌های پیشنهادی عبارتند از:
۱. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر: ایران تنها یک درصد از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کند، در حالی که پتانسیل تولید ۱۰۰ هزار مگاوات برق از انرژی خورشیدی و بادی را دارد.
۲. ارتقای حمل‌ونقل عمومی: افزایش طول شبکه مترو به ۵۰۰ کیلومتر و استفاده از ۱۰ هزار اتوبوس برقی می‌تواند ۲۰ درصد از آلودگی هوا را کاهش دهد.
۳. افزایش فضای سبز: کاشت ۵۰ میلیون اصله درخت در پنج سال آینده می‌تواند سرانه فضای سبز را به ۲۰ مترمربع برساند.
۴. آموزش و فرهنگ‌سازی: اجرای برنامه‌های آموزشی برای ۱۰ میلیون شهروند در زمینه کاهش آلودگی هوا کمک بزرگی در جهت رسیدن به هوای پاک است.
۵. همکاری بین‌المللی: جذب ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه فناوری‌های پاک که البته ارتباط مستقیم با تحریم‌ها دارد.
