در شرایطی که بزرگ‌ترین زیرساخت دریایی کشور در بندرعباس، یعنی مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو)، توان ساخت و تعمیر انواع شناور‌های سبک و سنگین، از نفتکش‌های غول‌پیکر گرفته تا سکو‌های دریایی را دارد، اما بخش بزرگی از ظرفیت آن بلااستفاده مانده و سفارش‌های مهم دریایی همچنان به شرکت‌های خارجی واگذار می‌شود. پرسش اینجاست که چرا این ظرفیت عظیم ملی نادیده گرفته می‌شود و راه‌حل احیای کامل آن چیست؟
به گزارش اعتماد، ایزوایکو در سال ۱۳۵۲ با هدف تبدیل شدن به قطب کشتی‌سازی خاورمیانه در ۳۷ کیلومتری غرب بندرعباس و در کنار آب‌های خلیج‌فارس تاسیس شد. طراحی اولیه این مجتمع بر اساس الگو‌های پیشرفته اروپایی و با هدف پوشش بازار منطقه‌ای و بین‌المللی تعمیر و ساخت کشتی‌های اقیانوس‌پیما انجام گرفت. اما اکنون، پس از پنج دهه، در حالی که این مجتمع تجربه ساخت نفتکش‌های عظیم، کشتی‌های کانتینربر و سکو‌های گازی پارس جنوبی را دارد، با ظرفیت خالی و پروژه‌های بر زمین‌مانده دست‌وپنجه نرم می‌کند. این مجموعه از موقعیتی استراتژیک، نیروی انسانی متخصص، تجهیزات بومی‌سازی‌شده، و تجربه صنعتی برخوردار است، اما در حالی که بسیاری از کشتی‌های مورد نیاز کشور در داخل قابل ساخت یا تعمیرند، شاهد هستیم که سفارش‌های متعدد به شرکت‌های خارجی داده می‌شود. این شکاف میان توان بالفعل و استفاده واقعی از آن، موضوعی است که زنگ خطر را برای تصمیم‌گیران به صدا درآورده است.
سعید جعفری، سرپرست فعلی مجتمع ایزوایکو، در گفت‌و‌گو با «اعتماد» ضمن ابراز نگرانی از حمایت نشدن از ظرفیت‌های داخلی می‌گوید: «وقتی شرکت‌های خارجی صف طولانی برای سفارش دارند، و ما بدون پروژه مانده‌ایم، باید به جایگاه صنعت ملی‌مان شک کرد. ما تجربه ساخت نفتکش‌های ۳۲۰ هزار تنی را داریم، اما همچنان برای تعمیر و ساخت به خارج سفارش می‌دهند.»
او حضور همزمان دو نفتکش ۱۲۰ هزار تنی درحال تعمیر در ایزوایکو را نشانه‌ای از توان بالای عملیاتی این مجموعه می‌داند و معتقد است در صورت تخصیص پروژه‌های داخلی، ایزوایکو می‌تواند به خودکفایی کامل در حوزه صنایع دریایی کمک کند.
با وجود تحریم‌های سنگین، ایزوایکو توانسته برخی پروژه‌های ملی را بدون اتکا به منابع و فناوری خارجی پیش ببرد. از ساخت سکو‌های نفتی در میدان‌های گازی پارس جنوبی تا تعمیر ریگ‌های حفاری دریایی، این مجتمع تجربه ارزشمندی دارد که اکنون در حال بلااستفاده ماندن است.
اما در عمل، سفارش‌ها به کشورهایی، چون چین، هند، کره‌جنوبی و حتی امارات می‌رود. دلایل؟ پایین بودن اعتماد مدیران به توان داخلی، پیچیدگی بروکراسی دولتی، عدم تخصیص بودجه پایدار برای نوسازی شناور‌های ملی و نبود الزام قانونی برای استفاده از ظرفیت داخلی. در واقع، دولت و نهاد‌های عمومی با سفارش‌های کلان خود می‌توانند نجات‌بخش صنعت کشتی‌سازی داخلی باشند. اما در غیاب این حمایت، ایزوایکو و مجموعه‌های مشابه تنها نظاره‌گر رونق صنایع دریایی کشور‌های دیگرند.
آیت‌الله محسن ابراهیمی، نماینده مردم هرمزگان در مجلس خبرگان رهبری، در بازدید از ایزوایکو، این مجتمع را یکی از مصادیق تحقق اقتصاد مقاومتی خواند و تاکید کرد: «تا زمانی که نهاد‌های حاکمیتی باور نکنند که دریا و صنایع پیرامونی آن، گلوگاه توسعه کشور است، نباید انتظار رونق در جنوب کشور را داشت.»
او با استناد به تاکیدات رهبر انقلاب درباره لزوم توسعه صنایع دریاپایه، خواستار تشکیل کمیته‌ای دایمی در سطح ملی برای سیاست‌گذاری در حوزه دریامحور شد. در حال حاضر، نه تنها سازوکاری برای حمایت از ایزوایکو وجود ندارد، بلکه برخی نهاد‌های دولتی با مقررات پیچیده و مانع‌تراشی‌های اداری، زمینه را برای رکود بیشتر فراهم کرده‌اند.
یکی دیگر از معضلات این صنعت، فرار نیرو‌های متخصص به کشور‌های حوزه خلیج‌فارس است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان مهندسی دریایی، که آموزش‌های تخصصی خود را در دانشگاه‌های ایرانی یا در خود ایزوایکو گذرانده‌اند، به دلیل نبود امنیت شغلی و پروژه‌های پایدار، جذب شرکت‌های خارجی می‌شوند.
از سوی دیگر، کمبود نقدینگی و عدم پرداخت مطالبات از سوی برخی مشتریان دولتی، ایزوایکو را در وضعیت دشواری قرار داده است. این مجموعه در سال‌های اخیر علی‌رغم اجرای موفق پروژه‌هایی نظیر ساخت کشتی اقیانوس‌پیمای کانتینربر ۲۲۰۰ TEU تحت کلاس GL آلمان، نتوانسته سرمایه‌گذاری جدید جذب کند.
در حال حاضر، هیچ الزامی برای شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی وجود ندارد که ساخت و تعمیر کشتی‌های خود را در داخل انجام دهند. در غیاب قانون الزام‌آور، شرکت‌هایی نظیر کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت ملی نفتکش و حتی برخی شرکت‌های پیمانکاری بزرگ، ترجیح می‌دهند پروژه‌های خود را به خارج سفارش دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تدوین یک «قانون الزام استفاده از ظرفیت داخلی در صنایع دریایی» می‌تواند حداقل در کوتاه‌مدت سفارش‌های بزرگ را به ایزوایکو بازگرداند و نقطه آغاز بازسازی صنعت کشتی‌سازی کشور باشد.
با وجود دارا بودن زیرساخت‌هایی، چون حوضچه آرامش ۳۸۰ هکتاری، سامانه‌های پیشرفته آب‌گیری، اسکله‌های ماژولار، جرثقیل‌های سنگین، خطوط مونتاژ و کارخانه‌های جانبی، این مجتمع همچنان درگیر معضلات ابتدایی همچون کمبود پروژه، نبود ضمانتنامه مالی و نبود مشوق برای صادرات خدمات مهندسی است. ایزوایکو می‌تواند به بازیگری منطقه‌ای در بازار خلیج‌فارس و دریای عمان تبدیل شود، اما به‌شرطی که دولت به جای شعار، وارد میدان عمل شود و سهم پروژه‌های بزرگ دولتی را به این مجتمع اختصاص دهد.
با نگاه راهبردی به موقعیت جغرافیایی ایران، وجود صنایع سنگین و نیاز روزافزون کشور به بازسازی ناوگان تجاری و نفتی، باید نقش ایزوایکو بازتعریف شود. اکنون زمان آن است که دولت سیزدهم و مجلس، به جای نشست‌های نمادین، سازوکاری عملی برای فعال‌سازی کامل این غول صنعتی فراهم کنند.
در غیر این صورت، سال‌های پیش‌رو تنها شاهد فروپاشی تدریجی زیرساخت‌هایی خواهیم بود که زمانی با امید به خودکفایی بنا شده بودند. احیای ایزوایکو، نه‌تنها بازگشت به خودباوری صنعتی است، بلکه ضرورت راهبردی برای اقتصاد ملی ایران در عصر تحریم‌هاست.
