گروهی از پژوهشگران دانشگاه‌های دوک، تگزاس و آرکانزاس روشی کشف کرده‌اند که می‌تواند اثربخشی دسته‌ای نوظهور از داروهای سرطانی به نام «PROTAC» را به‌شکل چشمگیری افزایش دهد. این داروها به‌دلیل اندازه بزرگ خود، به‌سختی وارد سلول‌ها می‌شوند اما اکنون دانشمندان با استفاده از پروتئینی به نام «CD36» توانسته‌اند میزان جذب آنها را تا ۲۲ برابر افزایش دهند.
براساس مقاله‌ای که ۱۷ آپریل در نشریه Cell منتشر شده، استفاده از مسیر جذب سلولی CD36 باعث شد PROTACها تا ۲۲ برابر قدرتمندتر از قبل عمل کنند و در آزمایش روی موش‌ها، رشد تومورها را به‌صورت قابل‌توجهی مهار کنند، بدون آنکه پایداری یا قابلیت حل شدن داروها کاهش یابد.
این رویکرد جدید که شیمی دارویی اندوسیتیک (CEMC) شناخته می‌شود، از فرایندی طبیعی به نام اندوسیتوز بهره می‌برد؛ یعنی زمانی که سلول‌ها مولکول‌ها را «می‌بلعند». برخلاف روش‌های رایج که تمرکزشان بر عبور مولکول از غشای سلولی با رویکرد انتشار غیرفعال است، این روش از گیرنده‌های سطح سلول مانند CD36 برای ورود فعال داروها استفاده می‌کند.
CD36 پروتئینی است که به وفور در سلول‌های روده، پوست، ریه، چشم و حتی برخی سلول‌های مغزی یافت می‌شود و به گفته پژوهشگران، این روش می‌تواند مسیر طراحی بسیاری از داروهای بزرگ و پیچیده را که پیشتر قابل‌استفاده به نظر نمی‌رسیدند، باز کند.
در دنیای داروسازی، قاعده‌ای به نام «قانون ۵» وجود دارد که می‌گوید داروهایی با وزن مولکولی بالای ۵۰۰ دالتون (Da)، معمولاً نمی‌توانند وارد سلول‌ها بشوند اما PROTAC که وزن آن حتی بالای هزار دالتون است، در این پژوهش با بهره‌گیری از CD36 به‌راحتی وارد سلول شد، اثربخشی بیشتری نشان داد و همچنان پایدار ماند.
دکتر «هونگ یو لی» از دانشگاه تگزاس می‌گوید:
«این یافته کاملاً غیرمنتظره بود. دهه‌ها تصور می‌شد مولکول‌هایی با این اندازه نمی‌توانند از غشای سلول عبور کنند؛ چون ورود اندوسیتیک ترکیبات شیمیایی ناشناخته بود اما ما موفق شدیم با ترکیب شیمی و زیست‌شناسی، CD36 را کانال ورود شناسایی کرده و داروها را برای تعامل بهتر با این پروتئین بهینه کنیم.»
برخلاف داروهای سنتی که فقط یک عملکرد خاص پروتئین را متوقف می‌کنند، PROTAC می‌تواند کل پروتئین هدف را از بین ببرد. این ویژگی باعث می‌شود هم اثربخشی دارو بیشتر شود هم احتمال بروز مقاومت دارویی کاهش یابد؛ به همین دلیل، این داروها نه‌فقط برای درمان سرطان، بلکه برای بیماری‌هایی مانند پارکینسون نیز توسعه می‌یابند.
درحال‌حاضر، ۸ داروی خوراکی PROTAC در کارآزمایی‌های بالینی قرار دارند که یکی از آنها در مرحله سوم آزمایش برای درمان اولیه سرطان سینه استفاده شده است. پژوهشگران معتقدند یافته‌های آنها می‌تواند بهینه‌سازی بسیاری دیگر از داروهای بزرگ و پیچیده را نیز ممکن کند و راه را برای کشف و توسعه درمان‌های مؤثرتر در آینده باز کند.
این تحقیق با حمایت مؤسسات مختلف ازجمله مؤسسه ملی سلامت آمریکا، دانشگاه تگزاس، دانشگاه دوک و مؤسسات تحقیقاتی ایالتی آرکانزاس و تگزاس انجام شده است.
