فرارو- مذاکرات ایران و ایالات متحده با شتاب پیش می‌رود، خوشبینی‌ها در خصوص این مذاکرات نیز رو به افزایش است. با این وجود سطح مطالبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز به موازات خوشبینی‌های شکل گرفته روندی افزایشی دارد.
به گزارش فرارو، گرچه ایران و ایالات متحده برای رسیدن به توافق بدون اتلاف وقت حرکت می‌کنند، اما نگرانی‌هایی در خصوص نتایج احتمالی مذاکرات و نتیجه نهایی آن مطرح است. جاوید قربان‌اوغلی، مدیرکل پیشین در وزارت امور خارجه و سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی در گفت‌و‌گو با فرارو وضعیت موجود را تحلیل کرده است:
فرارو: مذاکرات ایران و آمریکا شتاب گرفته و با سرعت پیش می‌رود. در جامعه و بین کارشناسان حوزه سیاست خارجی، نوعی خوشبینی درباره مذاکرات ایجاد شده، آیا می‌توان نسبت به این شتاب خوش بین بود؟
جاوید قربان اوغلی: روند مذاکرات را مثبت می‌بینم و به مذاکرات خوشبینم. البته در دنیای سیاست، خوش بینی و بدبینی کار درستی نیست چرا که سیاست تابع شرایط است و زمانی که شرایط تغییر کند، سیاست‌ها و رویکرد‌ها نیز تغییر می‌کند. اما چاره‌ای نداریم به جز این که برحسب واقعیات بیرونی تحلیل کنیم. اگر روند مذاکرات را از آغاز، یعنی آنطور که در هفته‌های اخیر، در عمان و رم دیدیم، بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که روند مذاکرات امیدوار کننده و رو به جلو است. استقبال جامعه جهانی، کشور‌های منطقه و از اینها مهمتر واکنش مردم و بازار در داخل محک خوبی برای تحلیل، ارزیابی و نتیجه گیری است.
فضای حاکم بر دور اول مذاکرات، واکنش‌های طرفین نشان داد و توافق برای ادامه آن نمایانگر فضای سیاسی مناسب بر مذاکرات حاکم است. بیانیه‌ای که پس از دور نخست مذاکرات از سوی کاخ سفید منتشر شد، بسیار مثبت بود و از عبارت very positive and constructive استفاده شده بود. معمولا دقت در کلمات نشان دهنده رویکرد دولت‌هایی است که این بیانیه‌ها را صادر می‌کنند. به خصوص با توجه به این که بیانیه کاخ سفید بود نه بیانیه وزارت امور خارجه آمریکا.
قابل درک است که با توجه به مسولیت عراقچی و اینکه همه بار روی دوش او و وزارت خارجه است، باید مراقب بوده و سخنی نگویند که بعد‌ها با مشکل پاسخگویی رو به رو شود؛ بنابراین من روند را مثبت می‌بینم. البته این نکته را اضافه کنم که جو حاکم بر دو دور نشست در مسقط و رم و تفاهمات اولیه را نمی‌توان حاصل گفت‌و‌گو‌ها دانست. روشن است که تفاهم سیاسی نانوشته‌ای بین ایران و آمریکا شکل گرفته. منطق این تفاهم نیاز هر دو طرف برای حل مشکلات از طریق مذاکره و دیپلماسی است. باید این تحول را به فال نیک گرفت و از آن استقبال کرد. ترامپ در همان سخنرانی اولیه بعد از پیروزی خود در انتخابات اعلام کرد در پی پایان دادن به جنگ‌ها و برقراری صلح در جهان است. این ادعا با هر انگیزه‌ای باشد نمایانگر رویکرد ترامپ در سیاست جهانی است.
می‌گویند هدف او دستیابی به جایزه صلح نوبل است. من نمی‌دانم این ادعا تا چه اندازه مقرون به صحت است. بدون نیت خوانی افکار او و با توجه به رفتاری که با نتانیاهو انجام داد و در مقابل چشمان بهت زده وی، اعلام کرد روز شنبه با ایران در سطح بالا و مستقیم مذاکره خواهیم کرد. شاید گمانه زنی درست‌تر تمرکز آمریکا و ترامپ به تهدیدی است که از سوی چین احساس می‌کنند و اینکه برای استفاده از تمام ظرفیت در این مواجهه از شر مشکلات دیگر خلاص شد؛ و یا برخی اهمیت و اولویت اقتصاد در افکار ترامپ را دلیل رویکرد او ذکر می‌کنند.
به نظرم هر رویکرد ترامپ با هر انگیزه‌ای باشد ارزیابی غالب عزم جدی ترامپ در مذاکرات است. در حال حاضر تنها مخالف قطعی مذاکرات و طرفدار قطعی جنگ اسرائیل و نتانیاهوست. اسرائیل سالهاست به دنبال وارد کردن آمریکا به جنگ با ایران است. زیرا مطمئن است به تنهایی نمی‌تواند جنگ با ایران را مدیریت کند.
در این طرف نیز تغییر رویکرد‌های داخل ایران کاملا مشهود است. در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، شینزو آبه نخست وزیر ژاپن حامل نامه بود، رهبری حتی نامه را لایق پاسخ دهی نداست. اما اکنون رهبری نامه را پذیرفت، پاسخ داد و با مذاکرات موافقت کرد. نباید این تحول را دست کم گرفت. این امر نمایانگر تغییر معناداری در رویکرد ایران است که قطعا مردم از آن خوشحالند و استقبال می‌کنند.
فرارو: احتیاط در مذاکرات را تا چه حد الزامی می‌بینید و آیا سرعت مذاکرات می‌تواند عامل احتیاط را کنار بزند؟
جاوید قربان اوغلی: احتیاط درواقع هوشمندی در مذاکرات است. طرف ایرانی باید هشیار باشد و هوشمندانه حرکت کند. من اظهار نظر عراقچی در مورد "خوشبینی محتاطانه" را در همین راستا می‌بینم. اما نکته مهمی که نباید از آن غفلت کرد، ترکیب تیم مذاکره کننده ایران است. اینکه پرونده هسته‌ای به جایگاه اصلی خود برگشته و مسئول مذاکرات، وزارت امور خارجه است امری مهم و به صلاح کشور است. اما واقعیت این است که با توجه به تجربه برجام و نکاتی که آقایان ظریف، تخت روانچی و دیگر اعضای شکل گیری برجام تعریف می‌کنند، تیم آمریکا، یک تیم مجهز با کارشناسان متعدد مسلط به امور فنی، هسته‌ای و تحریم‌ها بوده‌اند.
این بار نیز همانطور است. تیم آمریکایی روی هر کلمه و هر واژه کار می‌کنند و بنابراین، اکنون با توجه به این که آقای ظریف دیگر در تیم حضور ندارند. تیم فعلی با اینکه بهترین است، در مذاکرات برجام عراقچی و روانچی حضور داشتند. فضای بین المللی را می‌شناسند، از قدرت مانور قابل قبولی برخوردارند با این حال ضروری است تدابیر لازم برای استفاده از همه ظرفیت کارشناسی بدون در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی و جناحی استـفاده شود؛ بنابراین در حوزه احتیاط می‌توان این مسئله را گفت که لازم است آقای عراقچی از همه ظرفیت‌های سیاسی کشور بدون در نظر گرفتن ملاحظات داخلی برای به ثمر رساندن مذاکرات استفاده کند. این افراد می‌توانند حقوقدان، استاد دانشگاه، اقتصاددان و ... باشند.
فرارو: دور جدید مذاکرات به چه نوع توافقی منتهی خواهد شد؟ آیا می‌توان انتظار توافق جامع و بلند مدت را داشت یا فعلا به توافقی محدود و کوتاه مدت خواهیم رسید؟
جاوید قربان اوغلی: مطلوب کشور با توجه به تجربه برجام و کارشکنی‌هایی که انجام شد، این است که یک توافق جامع شکل بگیرد. من نمی‌دانم طرف آمریکایی به دنبال چه چیزی است. ما اشکال متنوع و متعددی از تحریم‌ها و مشکلات را با آمریکا داریم. تحریم‌های اولیه و ثانویه تفاوت‌های ساختاری با یکدیگر دارند و حل تحریم‌های اولیه، نسبت به تحریم‌های ثانویه دشوار‌تر است. ما باید در پیش شرط‌ها لزوم لغو تحریم‌های اولیه و ثانویه را بگذاریم. ما به ازای این لغو تحریم‌ها چیست؟ نمی‌دانم. اما خوشبختانه ما به ازای این موضوع جمع کردن کل توانمندی هسته‌ای ایران یا برآورده کردن خواست نتانیاهو (سناریوی لیبی) نیست و مدل لیبی برای ایران خواب آشفته نتانیاهوست که رخ نخواهد داد. آمریکا از زبان مذاکره کننده خود غنی سازی ۳،۶۷ دهم را پذیرفته. این مقدار غنی سازی نرم طبیعی فعالیت صلح آمیز و پذیرفته شده هسته‌ای است. ما هم پذیرفتیم که در پی تسلیحاتی کردن صنعت هسته‌ای خود نیستیم و به سوی آن نیز نخواهیم رفت و فعالیت صلح آمیزخواهیم داشت؛ بنابراین هدف ما باید توافق جامع باشد و روی جزئیات با دقت متمرکز شویم.
در حال حاضر در بهترین شرایط برای توافق قرار داریم و هیچکس به جز ترامپ نمی‌تواند این کار را انجام دهد. ترامپ هم جسارت و هم توان این کار را دارد؛ و هم ابزار‌های قانونی این مهم را در دست دارد. دست ترامپ در کنگره نیز باز است و می‌تواند با توجه به برخورداری اکثریت در کنگره علاوه بر اینکه مانعی برای توافق با ایران ندارد می‌تواند آن را به صورت معاهده (Treaty) در سنا به تصویب برساند تا رییس جمهور بعدی نتواند به این توافق آسیب بزند؛ بنابراین هدف گذاری ما باید بر توافق جامع متمرکز شود. اصلا دیپلماسی یعنی چانه زنی برای رسیدن به تعادل بین مطالبات طرفین. امیدوارم تیم سیاست خارجی ما در این مسیر موفق باشد و توافق جامعی را به مردم ایران هدیه دهد.
