عصر ایران ــ در نشست خبری رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که با حضور خبرنگاران و اصحاب رسانه برگزار شد، ابراهیم زارعی با تأکید بر نقش حاکمیتی پژوهشگاه در حفاظت و پژوهش‌های میراث فرهنگی کشور، از سیاست‌گذاری‌های جدید برای تقویت پژوهش، شفافیت در فعالیت‌ها، مقابله با قاچاق آثار تاریخی و ارتقای آموزش میراثی خبر داد.
رییس پژوهشگاه ضمن پاسخ به دغدغه‌ها و انتقادات مطرح‌شده درباره کاوش‌های باستان‌شناسی، چالش‌های حفاظت از محوطه‌های تاریخی و ضرورت افزایش سواد میراثی، مجموعه‌ای از راهبردهای عملی و سیاست‌های حمایتی این نهاد در تعامل با نخبگان، پژوهشگران آزاد و ارگان‌های استانی را تشریح کرد.
ابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه، این پژوهشگاه را مهم‌ترین مرکز پژوهشی کشور در حوزه علوم میراثی معرفی کرد و گفت: «بخش عمده فعالیت‌های میراث فرهنگی کشور در حوزه پژوهش برعهده پژوهشگاه است و بسیاری از وظایف، همچون باستان‌شناسی، تنها از عهده این نهاد برمی‌آید.» او افزود: «پژوهشگاه میراث فرهنگی دارای وظایف حاکمیتی است و بسیاری از وظایف آن قابل واگذاری به سایر نهادها یا بخش خصوصی نیست.»
لزوم تقویت جایگاه پژوهشگاه و حفظ ثروت فرهنگی کشور
زارعی با انتقاد از تضعیف جایگاه پژوهشگاه در سال‌های گذشته، خواستار تقویت این نهاد شد و نقش پژوهشگاه را در کشف ناگفته‌ها و مدارک ارزشمند تاریخی با روش‌های علمی و ارائه آن‌ها به جامعه و متخصصان مهم دانست. رئیس پژوهشگاه افزود: «ایران کشوری با ثروت فرهنگی و طبیعی بی‌نظیر است و حفظ این میراث مسئولیتی همگانی است.» وی همچنین با اشاره به بازدید اخیر خود از محوطه‌های تاریخی ایلام و آبدانان، بر قدمت چند هزارساله فرهنگ و تمدن ایرانی تأکید کرد.
اولویت مطالعات باستان‌شناسی در شمال خلیج فارس و مکران
رئیس پژوهشگاه ادامه مطالعات باستان‌شناسی در شمال خلیج فارس و دریای مکران را از اولویت‌های اصلی پژوهشگاه برشمرد و گفت: «این مناطق نیازمند پژوهش‌های گسترده و جدی هستند که با همکاری‌های بین‌المللی و ارتباط با مراکز ایران‌شناسی و باستان‌شناسان دیگر کشورها تداوم می‌یابد.»
بازنگری حرایم، چالش بزرگ پژوهشگاه میراث فرهنگی
در ادامه، به تخریب گسترده محوطه‌های باستانی در سال‌های گذشته و عدم برخورد قضایی با متخلفان اشاره شد. همچنین، خبرنگاران نسبت به تغییر سیاست‌های حریم میراث فرهنگی و کاهش سخت‌گیری‌ها بر اساس برنامه هفتم توسعه ابراز نگرانی کردند و خواستار توضیح پژوهشگاه درباره اصلاح روند‌های غلط گذشته و پیشگیری از تکرار آسیب‌ها شدند.
زارعی در پاسخ تأکید کرد: «نظارت و حفاظت اصلی بر عهده معاونت میراث فرهنگی است اما پژوهشگاه در صورت مشاهده اهمال، به سرعت ورود می‌کند و در برخورد با متخلفان اغماضی نخواهد شد.» وی همچنین تصریح کرد: «در تصمیم‌گیری‌ها، اولویت ما حفظ و مستندسازی دقیق میراث بر پایه مستندات علمی است.»
رئیس پژوهشگاه در خصوص بازنگری حریم محوطه‌ها گفت: «در جلسات متعددی با پیشکسوتان میراث فرهنگی و با در اختیار داشتن هیأت علمی و کارشناسان مجرب، اولویت ما حفظ و مستندسازی دقیق میراث است و هر نوع تصمیم‌گیری بدون پشتوانه علمی و مستندات کافی پذیرفتنی نیست.»
موضوع کاوش‌های بافت تاریخی شیراز و شفاف‌سازی روند آن
در بخش دیگری از نشست، به موضوع شفافیت درباره کاوش‌های باستان‌شناسی در بافت تاریخی شیراز پرداخته شد. رئیس پژوهشگاه اعلام کرد: «مجوز صادرشده برای این منطقه مربوط به مطالعه و بررسی بوده و کاوش رسمی بر اساس تفاهم‌نامه سابق انجام نشده است. تفاهم‌نامه‌های قبلی نیز نزد پژوهشگاه اعتباری ندارند.» او افزود: «هیچ پنهان‌کاری در کار نیست و روند مستندسازی همه یافته‌ها طبق ضوابط قانونی، شفاف و کامل انجام می‌شود.»
وی تاکید کرد: «تمامی اشیایی که تاکنون از این کاوش به دست آمده‌اند، شامل تعداد معدودی قطعات سفالی و چند سکه مربوط به دوره پهلوی دوم، طبق ضوابط و دستورالعمل‌های قانونی توسط باستان‌شناسان در حال مطالعه و مستندسازی است.» همچنین بر اساس آیین‌نامه دولت، کاوشگر حق دارد این اشیا را تا مدت معینی برای بررسی‌های علمی نزد خود نگه دارد.
رئیس پژوهشگاه با رد هرگونه پنهان‌کاری و امنیتی شدن فرآیند کاوش افزود: «هر متر و هر اثر کشف‌شده، به صورت دقیق گزارش‌نویسی و عکاسی و فیلم‌برداری می‌شود و تعدد این ثبت‌ها و تکرار بررسی‌ها نشان‌دهنده رعایت کامل استانداردهای علمی است.» وی هرگونه اظهار نظر و یا انتشار گزارش‌های غیررسمی توسط افراد غیرمسئول را فاقد اعتبار دانست و اعلام کرد تنها مدیران پژوهشکده و سرپرست رسمی کاوش مجاز به اطلاع‌رسانی درباره یافته‌ها هستند.
انتقادهایی درباره انتخاب سرپرست کاوش، ثبت کافی یافته‌ها و حضور ناظران پژوهشگاه مطرح شد که رئیس پژوهشگاه اعلام کرد: «بررسی‌ها زیر نظر کارشناسان و هیئت علمی پژوهشگاه صورت می‌گیرد و هرگونه اظهار نظر غیر رسمی فاقد اعتبار است.» همچنین تأکید شد که تفاهم‌نامه با دانشگاه هنر شیراز لغو شده است.
خبرنگاران با استناد به گزارش‌های میدانی، عنوان کردند که آثار سطحی و باارزشی همچون سکه‌های دوره زندیه و قاجار در حین کاوش کشف شده و با این حال، این یافته‌ها یا به درستی ثبت نشده‌اند یا از سوی سرپرست کاوش کم‌اهمیت عنوان شده‌اند. به گفته آن‌ها، حتی گزارش شده که ۱۶ تا ۲۰ سکه در محوطه پیدا شده، در حالی که تنها یک سکه اعلام رسمی شده است و یک قطعه فلز پیدا شده نیز به بیرون انداخته شده است.
ابراهیم زارعی در پاسخ به این ابهامات گفت که انتخاب سرپرست کاوش بر اساس شاخص‌های تخصصی هیئت پژوهشی صورت گرفته و فرد مربوطه دارای تجارب علمی و میدانی معتبر است. همچنین اعلام شد کاوش‌های باستان‌شناسی بر اساس ضوابط مربوط به لایه‌نگاری تاریخی و ثبت دقیق یافته‌ها انجام می‌گیرد و تمامی اشیاء براساس استانداردها مستندسازی و صورت‌جلسه می‌شوند.
توسعه همکاری‌های پژوهشگاهی و اقدامات در سطح ملی
زارعی با تأکید به تقویت شوراهای پژوهشی استانی، اعلام کرد که تاکنون با ۲۵ استان تفاهم‌نامه همکاری امضا شده است. همچنین، انحلال پژوهشگاه را تکذیب کرد و از اقدامات لازم برای مقابله با فرونشست زمین خبر داد. او با اشاره به صدور ۱۴۰۳ مجوز کاوش در سال جاری و اهمیت همکاری‌های بین‌المللی، از شفافیت بودجه پژوهشی و حمایت از پژوهشگران جوان خبر داد.
تعامل میان‌بخشی و شفافیت در برنامه‌های پژوهشگاه
رئیس پژوهشگاه به ارائه آمارهایی از فعالیت‌ها پرداخت: «سال گذشته ۱۷۴ پروژه کاوش و بررسی باستان‌شناسی انجام شد که تنها ۱۱ مورد توسط پژوهشگران ثابت پژوهشگاه و ۱۶۳ پروژه به صورت برون‌سپاری اجرا شد.» او تعامل با پژوهشگران آزاد و انتشار نتایج پژوهش‌های آنان را از سیاست‌های اصلی پژوهشگاه شمرد.
در ادامه، وی به موضوع کاوش محوطه تاریخی صد دروازه دامغان و ضرورت آغاز مطالعه جامع درباره آن تاکید کرد و گفت: «برنامه‌ریزی برای پروژه‌های پژوهشی جدید در استان‌هایی مانند یزد که تمرکز بر معماری تاریخی داشته‌اند اما ظرفیت‌های بالایی برای باستان‌شناسی دارند، در دستور کار است.»
رویکرد پژوهشگاه در حوزه آموزش و ارتقای سواد میراثی
رئیس پژوهشگاه از آغاز برنامه مشترک با وزارت آموزش و پرورش برای ارتقای سواد میراثی از مدارس خبر داد و گفت: «آشنایی با میراث فرهنگی باید در نظام آموزش کشور نهادینه شود و پژوهشگاه از تمام ظرفیت‌های فرهنگی و آموزشی برای تحقق این هدف بهره می‌برد.»
استمرار فعالیت کارگروه مقابله با قاچاق آثار تاریخی
در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره کارگروه مقابله با قاچاق اشیای تاریخی، زارعی تأکید کرد: «این کارگروه فعال و تحت ریاست وزیر میراث فرهنگی است.» وی شایعات درباره صدور مجوز کاوش به افراد غیرمرتبط را رد کرد و افزود: «مجوزهای کاوش آموزشی فقط برای دانشجویان باستان‌شناسی و با نظارت استاد و پژوهشکده انجام می‌شود.»
در پایان، رئیس پژوهشگاه ضمن اشاره به سه وظیفه مهم وزارت میراث فرهنگی شامل حفاظت، پژوهش و توسعه گردشگری پایدار، بر ضرورت افزایش تعاملات ملی و بین‌المللی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پژوهشگران آزاد و دانشگاهی برای ارتقاء جایگاه علمی و حفاظتی میراث فرهنگی کشور تاکید کرد.
